Kamienie nerkowe — czym one są?

Kamienie nerkowe powstają w efekcie dużego stężenia minerałów w moczu. Formują się w nerkach i jeśli są niewielkie, to mogą opuścić organizm wraz z moczem przez cewkę moczową. W tym przypadku powodują niewielki ból. Często są określane jako piasek nerkowy. Niestety problem pojawia się, jeśli kamienie nerkowe stają się większe i przypominają ziarna grochu bądź w ekstremalnych sytuacjach — piłeczkę golfową. Ich krawędzie mogą być gładkie lub poszarpane. Najczęściej mają żółty lub brązowy kolor [1].

Co powoduje, że one powstają?

Kamienie nerkowe formują się z minerałów obecnych w moczu. Możemy wyróżnić następujące rodzaje:

1. Kamienie wapniowe — stanowią około 80% diagnozowanych przypadków. Dzielą się na te zbudowane ze szczawianów albo fosforanów wapnia.
2. Kamienie z kwasu moczowego — przyczyną powstania będzie zbyt duża ilość kwasu moczowego w moczu, która może być skutkiem:
   1. spożywaniem nadmiernej ilości mięsa, ryb i owoców morza, a niewielkiej ilości warzyw i owoców,
   2. nadwagi,
   3. cukrzycy typu 2,
   4. dny moczanowej.
3. Kamienie struwitowe — pojawiają się najczęściej po przewlekłych stanach zapalnych dróg moczowych. Bakterie powodują, że mocz staje się bardziej zasadowy, co z kolei indukuje tworzenie się złogów fosforanu amonu i magnezu. Te kamienie nerkowe pojawiają się dość nagle i cechują się dużymi rozmiarami.
4. Kamienie cystynowe – charakterystyczne dla cystynurii [1,2].

Inne przyczyny to:

• zmiany torbielowate nerek,
• problemy trawienne,
• nadczynność przytarczyc,
• kwasica kanalików nerkowych,
• przyjmowanie leków, takich jak:
  • diuretyki (Diuramid, Furosemidum Polpharmex, Furosemidum Polpharma, Furosemidum Aurovitas),
  • środki zobojętniające sok żołądkowy (Rennie Fruit, Rennie Antacidum),
  • indinawir (Crixivan),
  • topiramat (Topamax, Toramat, Epiramat, Etopro, Oritop),
• zmniejszona ilość moczu, np. w wyniku picia zbyt małej ilości wody,
• przewlekłe biegunki,
• przyjmowanie nadmiernych ilości suplementów z wapniem, witaminą C i żurawiną,
• kamienie nerkowe w wywiadzie rodzinnym [1,2].

Witamina C nie jest zalecana w dużych ilościach u ludzi z grupy ryzyka wystąpienia kamieni szczawianowych, gdyż kwas askorbinowy to prekursor szczawianów. Następnym czynnikiem indukującym powstawanie kamieni szczawianowych może być żurawina. W tym przypadku powinniśmy zrezygnować z przyjmowania suplementów, które zawierają ekstrakty tej rośliny. Wynika to z tego, że w kapsułkach i tabletkach może znajdować się nawet 10 razy więcej szczawianów niż, na przykład w soku [3]. Co więcej, sok z żurawiny wpływa również na inne parametry i powoduje zwiększenie poziomu wapnia i magnezu oraz może prowadzić do rozwoju kamieni moczanowych [4].

Kamienie nerkowe – diagnostyka i objawy

W początkowym okresie kamienie nerkowe mogą nie powodować żadnych objawów. Wtedy lekarz diagnozuje je na podstawie badań, takich jak: 

• USG, RTG lub CT,
• badanie krwi i moczu [1,2].

Objawy, na które skarżą się pacjenci to:

• intensywny ból w plecach, po boku brzucha oraz w pachwinie,
• zaczerwienienie moczu,
• częstomocz, który związany jest z małą ilością jednorazowo oddawanego moczu,
• ból podczas oddawania moczu,
• mętny i brzydko pachnący mocz,
• nudności i wymioty,
• gorączka i dreszcze [1].

Jak pozbyć się kamieni nerkowych?

Leczenie zależy od wielkości i lokalizacji kamieni nerkowych. W przypadku małych i niedających objawów lekarz może zalecić picie dużych ilości wody, aby naturalnie wypłukały się wraz z moczem.

Pomocne może okazać się przyjmowanie leków rozkurczających moczowody (tamsulozyna — Ranlosin, Omnic Ocas, Symlosin SR) wraz ze środkami przeciwwymiotnymi [2].

Przy słabszych atakach zaleca się przyjmowanie substancji rozkurczających, takich jak drotaweryna (No-Spa, No-Spa Max, Buscopan, Buscopan Forte).

Kamienie nerkowe powodują ból, dlatego można zastosować leki przeciwbólowe: paracetamol (Apap), paracetamol z ibuprofenem (Metafen, Apap Intense), paracetamol z kodeiną (Antidol 15), paracetamol z kofeiną i kodeiną (Solpadeine, Solpadeine Max), ibuprofen (Ibum, Ibum Supermax, Ibuprom). Do leczenia silniejszego bólu zaleca się przyjmowanie następujących preparatów: ketoprofen (Ketonal Active, Ketolek), deksketoprofen (Dexak, Dexak SL, Dektac), paracetamol z tramadolem (Doreta, Doreta SR, Poltram Combo, Skudexa). W innych przypadkach postępowanie jest bardziej skomplikowane.

Jeżeli kamienie nerkowe są duże i uległy zablokowaniu w nerkach lub przewodach moczowych, jedynym rozwiązaniem będzie ich usunięcie. Przeprowadzane zabiegi to:

• Litotrypsja falą uderzeniową — metoda polega na oddziaływaniu na kamienie nerkowe ultradźwiękami. W efekcie dochodzi do ich rozbicia na mniejsze części, które są wydalane wraz z moczem poprzez rurkę wprowadzoną do nerek. Zabieg odbywa się w znieczuleniu [5].
• Cystoskopia i uretroskopia — do pęcherza moczowego wprowadzany jest cystoskop przez cewkę moczową. Za pomocą urządzenia można rozbić kamienie nerkowe i je usunąć. Podobnie przeprowadza się zabieg uretroskopii z taką różnicą, że dzięki uretroskopowi można dotrzeć do nerek [6].
• Przezskórna nefrolitotomia — zabieg wykonuje się z zastosowaniem nefroskopu. Wykonuje się niewielkie nacięcie na plecach i przezskórnie wprowadza go do nerki. W przypadku większych kamieni wymagane jest ich rozbicie przy użyciu lasera [1].

Kamienie nerkowe — przeciwdziałanie

Czy istnieją skuteczne sposoby, aby przeciwdziałać formowaniu się kamieni nerkowych? Podstawowymi zasadami będzie picie dużej ilości wody – powyżej 2,5 l dziennie. Należy zadbać także o odpowiednią podaż wapnia i soli w diecie, gdyż nie można dostarczać ich zbyt dużo. Powinniśmy ograniczyć spożywanie mięsa, ryb i owoców morza, natomiast zwiększyć ilość warzyw i owoców w diecie [2].

Jeśli kamienie nerkowe zostały usunięte, to lekarz może zalecić przyjmowanie odpowiednich leków, których celem będzie przeciwdziałanie ich ponownemu formowaniu się (Tabela 1).

Bez recepty możemy stosować preparaty, takie jak: Fitolizyna, Fitolizyna Nefrocaps Forte, Debelizyna lub Rowatinex o działaniu głównie moczopędnym, przeciwzapalnym i rozkurczającym. 

Tabela 1. Zalecana farmakoterapia w prewencji tworzenia się kamieni nerkowych [1,2].