Jak rozpoznać zakażenie układu moczowego u dziecka?

Rozpoznanie zakażenia układu moczowego u starszych dzieci nie powinno nastręczyć trudności opiekunom. Wśród typowych symptomów wymienia się tzw. objawy dyzuryczne polegające na trudnościach w oddawaniu moczu. Objawom tym mogą towarzyszyć kłucie, pieczenie i świąd, parcie na pęcherz, a także częstomocz. Niekiedy pojawia się także ból brzucha, jak również biegunka, wymioty, krwiomocz oraz stan podgorączkowy.

U niemowląt i małych dzieci objawy zakażenia układu moczowego są często niespecyficzne. Maluch może gorączkować (u wielu dzieci do 2. roku życia to jedyny objaw!), może być niespokojny, a także niechętnie przyjmować pokarm. Warto więc zwracać uwagę na zmiany zapachu, zabarwienia oraz przejrzystości moczu [1,2].

Jak pobrać próbkę moczu u dziecka?

Aby stwierdzić ZUM, niezbędne jest przeprowadzenie badania laboratoryjnego. U dzieci, które kontrolują oddawanie moczu, jest to relatywnie proste. Próbkę zbieramy do jałowego pojemnika, nie zapominając o wcześniejszym umyciu zarówno narządów płciowych, jak i ich okolic wodą z mydłem.

Z kolei w przypadku niemowląt i małych dzieci pobranie próbki moczu może okazać się nieco karkołomnym wyzwaniem. Można oczywiście zastosować dostępne w aptekach samoprzylepne woreczki (naklejane na oczyszczoną i osuszoną skórę okolic intymnych), jednak w praktyce to rozwiązanie nie jest najlepsze. Pamiętajmy o tym, że jeśli uda nam się “złapać” odrobinę moczu do woreczka, nie mamy gwarancji co do tego, czy próbka nie uległa zanieczyszczeniu drobnoustrojami obecnymi na skórze w warunkach fizjologicznych. Poza tym mocz z woreczka może zostać przekazany do badania ogólnego, natomiast nie nadaje się do badania mikrobiologicznego (posiewu).

Jedną z najlepszych metod jest tzw. clean catch, czyli mocz zbierany “na czysto” do jałowego kubeczka. Aby zwiększyć szansę na pobranie próbki, możemy podawać dziecku wodę lub mleko bądź np. wykonywać delikatny masaż okolicy lędźwiowej malucha. Przyda się oczywiście pomoc drugiej osoby, która w odpowiednim momencie pobierze próbkę [2,3].

Zakażenie układu moczowego u dziecka — jak je leczyć?

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej niemowlęta do ukończenia trzeciego miesiąca życia mające ZUM powinny być hospitalizowane. Bakterie, które są przyczyną tej infekcji, mogą bowiem rozprzestrzenić się w organizmie. Aby pozbyć się przyczyny, stosuje się antybiotyki podawane parenteralnie, czyli poza przewodem pokarmowym, np. dożylnie lub domięśniowo.

Dzieci powyżej trzeciego miesiąca życia wymagają hospitalizacji jedynie w przypadku ciężkiego przebiegu zakażenia układu moczowego. Jeśli natomiast ich stan ogólny jest dobry, maluch może pozostać w domu. Leczenie opiera się oczywiście na antybiotykoterapii — leki podaje się doustnie lub pozajelitowo. Niekiedy stosowana bywa tzw. terapia sekwencyjna, która polega na podawaniu antybiotyków parenteralnie, a w kolejnych dniach kuracji doustnie.

Długość terapii jest zależna od lokalizacji zakażenia — w przypadku infekcji górnych dróg moczowych (obejmujących nerki i moczowody) leczenie powinno trwać od 7 do 10 dni (wg niektórych wytycznych nawet do 14 dni). Natomiast w przypadku dolnych dróg moczowych (na które składa się pęcherz moczowy oraz cewka moczowa) terapia wynosi od 3 do 5 dni [1, 2, 3].

Leczenie zakażenia górnych dróg moczowych

Tak jak wspomniałam wcześniej, podstawą leczenia jest terapia antybiotykami (mającymi naturalne odpowiedniki) lub chemioterapeutykami (niemającymi naturalnych odpowiedników i otrzymywanymi syntetycznie). W przypadku zakażenia górnych dróg moczowych są to:

• cefalosporyny — stosowane doustnie: aksetyl cefuroksymu (Ceroxim) i cefiksym (Cetix) oraz stosowane dożylnie/domięśniowo: cefotaksym (Biotaksym), ceftriakson (Biotrakson), ceftazydym (Biotum) oraz cefuroksym (Biofuroksym, Cefuroxim Kabi);
• penicyliny — podawana dożylnie/domięśniowo ampicylina (może być stosowana wraz z cefalosporyną III gen. i aminoglikozydem, Ampicillin TZF) lub stosowana zarówno pozajelitowo, jak i doustnie amoksycylina z kwasem klawulanowym (Amoksiklav, Augmentin ES);
• aminoglikozydy — stosowane w iniekcjach dożylnych lub domięśniowych: amikacyna (Biodacyna) oraz gentamycyna (Gentamicin Krka);
• fluorochinolony (chemioterapeutyki) – cyprofloksacyna podawana doustnie lub dożylnie (Ciprinol, Cipronex) [1, 2, 3].

Leczenie zakażenia dolnych dróg moczowych

W przypadku zakażenia dolnych dróg moczowych również stosuje się antybiotyki oraz chemioterapeutyki. Wśród leków pierwszego wyboru wymienia się przyjmowane doustnie:

• furazydynę (chemioterapeutyk) znaną pod nazwą furagina (Dafurag, Furazek, Furaginum Teva);
• trimetoprim (Urotrim, Trimesan);
• trimetoprim + sulfametoksazol (Bactrim, Biseptol);

Leki doustne, które stosuje się w terapii drugiego wyboru to:

• cefalosporyny: cefaklor (Ceclor); aksetyl cefuroksymu (Ceroxim, Zinnat); cefiksym (Cetix);
• penicyliny: amoksycylina (Amotaks, Ospamox); amoksycylina z kwasem klawulanowym (Amoksiklav ES, Augmentin ES, Auglavin PPH, Hiconcil Combi);
• fluorochinolony: cyprofloksacyna (Ciprinol, Cipronex) [1, 2, 3].

U niemowląt oraz dzieci, u których stosowane są preparaty doustne, preferuje się antybiotyki oraz chemioterapeutyki w zawiesinie. Przed podaniem dziecku leku w zawiesinie należy każdorazowo wstrząsnąć buteleczką, aby substancja czynna równomiernie rozproszyła się w nośniku. Niektóre preparaty są gotowe do użycia (np. Dafurag), inne mają postać proszku lub granulatu, który należy zawiesić w odpowiedniej ilości wody (np. Zinnat, Amotaks). Pamiętajmy o tym, że tego typu leki mają ograniczoną trwałość, najczęściej od 10 do 14 dni po dodaniu wody [4,5].

Bardzo ważny jest również sposób przechowywania preparatu. Niektóre antybiotyki w zawiesinie należy przechowywać w lodówce w temp. 2-8 st. C (np. Augmentin ES), inne zaś można pozostawić w temperaturze pokojowej (zwykle nie wyższej niż 25 st. C). Informacja na ten temat jest zamieszczona w ulotce, a także dosyć często na opakowaniu leku [4,5].