Węgiel aktywny — co to jest?

Węgiel aktywny (synonimy: węgiel chłonny, carbo medicinalis, carbo activatus, carbo adsorbens) to substancja będąca amorficzną postacią węgla, która powstaje podczas niepełnego spalania materii organicznej. W trakcie różnych procesów dochodzi do powstania licznych porów, dzięki czemu końcowy produkt osiąga dużą powierzchnię całkowitą w małej objętości [1]. Węgiel aktywny charakteryzuje się zdolnością do wiązania niektórych substancji chemicznych.

Jak działa węgiel aktywny?

Węgiel aktywny wiąże na swojej powierzchni związki, które nie zostały jeszcze wchłonięte w układzie pokarmowym — stąd ważne jest jego jak najszybsze podanie po spożyciu toksyny. Najlepszemu wiązaniu ulegają substancje niezjonizowanie, z tego powodu węgiel lepiej adsorbuje substancje rozpuszczalne w tłuszczach niż w wodzie. Węgiel nie ulega wchłanianiu z przewodu pokarmowego [1,3].

Od czego zależy efektywność wiązania toksyny do węgla chłonnego? Oprócz charakteru chemicznego związku ważny jest stosunek pomiędzy ilością wolnej toksyny, a już utworzonego kompleksu węgiel aktywny-toksyna. Wynika z tego, że im więcej przyjętego węgla, tym teoretycznie — efektywność adsorpcji substancji toksycznej lepsza [3].

Kiedy stosować węgiel aktywny?

Główne zastosowanie omawianej substancji związane jest ze schorzeniami układu pokarmowego, takimi jak:

• niestrawność i wzdęcia,
• biegunki,
• zatrucia lekami i związkami chemicznymi [2].

Niestrawność i wzdęcia

W przypadku niestrawności i wzdęć węgiel można podawać dorosłym i dzieciom od 12. roku życia. Dawka jednorazowa wynosi od 800 mg do 1200 mg węgla aktywnego kilka razy na dobę. Maksymalny okres terapii bez konsultacji z lekarzem to 7 dni [2].

Biegunki

Biegunki mogą być leczone przy użyciu węgla u dorosłych i dzieci od 12. roku życia. Podaje się wtedy jednorazowo 4 g substancji, a dawkę można powtórzyć kilkakrotnie w ciągu doby. Maksymalny okres terapii bez konsultacji z lekarzem to 2 dni [2]. (czytaj więcej: Jakie są przyczyny i jak leczyć zatrucie pokarmowe?)

Jak przyjmować leki z węglem?

Podstawowy mechanizm działania węgla chłonnego oparty jest na jego dużej powierzchni całkowitej. W aptekach substancja występuje w tabletkach lub kapsułkach w ilości od 150 mg do 300 mg, dlatego jednorazowo należy przyjąć od kilku do nawet 20 tabletek.

Jeśli węgiel aktywny występuje w postaci tabletek, to najlepiej je rozgnieść i zawiesić w wodzie. Kapsułki będą bardziej komfortowe, gdyż po ich otwarciu, zawartość można wsypać do wody. Węgiel aktywny najlepiej mieszać z wodą w stosunku 1 część węgla na 2 części wody.

Dostępne preparaty

Tabletki

W aptekach możemy znaleźć następujące preparaty:

• Węgiel aktywowany Colfarm — 150 mg.
• Carbo medicinalis VP — 300 mg. W przypadku tego produktu zastosowano dodatek sacharozy, dlatego, zamiast rozprowadzać tabletki w wodzie, można je rozgryźć.

https://leki.pl/lek/carbo-medicinalis-vp/

Kapsułki

W przypadku kapsułek wybór jest bardziej różnorodny:

• Oleofarm Węgiel aktywowany carbon — 150 mg.
• Węgiel leczniczy Microfarm — 200 mg (kapsułki twarde).
• Węgiel leczniczy VP — 200 mg (kapsułki twarde).
• DOZ Węgiel aktywny — 150 mg.
• Carbo Activ Vita — 150 mg.

https://leki.pl/lek/wegiel-leczniczy-vp/

https://leki.pl/lek/wegiel-leczniczy-microfarm/

Węgiel aktywny na zatrucie?

Carbo medicinalis może być stosowany również przy zatruciach lekami i innymi związkami chemicznymi. Nie wolno natomiast prowadzić takiej terapii samemu. W przypadku zatruć należy podać duże ilości węgla chłonnego, najlepiej przez zgłębnik, który należy potem usunąć z przewodu pokarmowego [2].

Dawkowanie rekomendowane przedstawia się następująco:

• Dzieci
  • do 1. roku życia — 10-25 gramów lub 0,5-1 g/kg masy ciała.
  • od 1. do 12. roku życia — 25-50 gramów lub 0,5-1 g/kg masy ciała.
• Dzieci od 12. roku życia i dorośli — 25-100 gramów [4].

5 zasad podczas stosowania węgla aktywnego

1. Czas podania

Węgiel chłonny należy przyjąć jak najszybciej to możliwe — najlepiej do 1 godziny po spożyciu toksyny. Efektywność terapii jest wtedy największa. Im później podamy węgiel aktywny, tym większa część substancji chemicznej ulegnie wchłonięciu do organizmu. W pewnym badaniu przeanalizowano, jak czas podania węgla wpływa na obniżenie ilości substancji chemicznej w organizmie pacjenta. Wykazano, że przyjęcie węgla aktywnego do 30 minut po spożyciu toksyny, obniża jej poziom w ustroju o około 70% (względem braku zastosowania węgla). Jeśli węgiel zostanie podany do 1 godziny, to poziom ulegnie obniżeniu już tylko o około 35% [3,5].

Natomiast węgiel aktywny można podać nawet do 4 godzin po przyjęciu substancji toksycznej, jeśli przyjęto bardzo dużą ilość toksyny, lek o przedłużonym uwalnianiu lub substancję, która opóźnia pasaż jelitowy [5].

2. Stan pacjenta

Węgiel aktywny można podawać jedynie pacjentom świadomym i zdolnym do współpracy. Węgiel aktywny, szczególnie podczas podawania wielokrotnego, może podrażnić układ pokarmowy i generować wymioty, dlatego jeśli pacjent nie ma prawidłowych odruchów, należy zastosować intubację. Inne przeciwwskazania to:

• trudności z połykaniem,
• ryzyko wystąpienia drgawek,
• zaburzenia pasażu jelitowego,
• jakiekolwiek urazy, krwawienia lub obecność wrzodów w układzie pokarmowym,
• nawracające i powtarzające się wymioty,
• zatrucie benzyną lub olejami [3,5-6].

3. Węgiel aktywny to odtrutka nieswoista

Węgiel aktywny jest odtrutką nieswoistą. Pomaga usunąć wiele toksyn z organizmu, jednak nie jest rozwiązaniem idealnym. Jeśli istnieje odtrutka swoista na przyjętą toksynę, czyli substancja, której działanie jest skierowane tylko i wyłącznie na nią, to lepiej skorzystać z takiego rozwiązania [3].

4. Węgiel aktywny nie jest odtrutką idealną

Należy pamiętać o tym, że węgiel chłonny nie wiąże wszystkich substancji toksycznych. Przykłady związków, które ulegają adsorpcji na węglu to:

• amfetamina,
• salicylany, np. kwas acetylosalicylowy (Aspirin Cardio, Polopiryna S, Acard),
• atropina,
• barbiturany (np. Luminalum, Luminalum Unia),
• benzodiazepiny (np. Lorafen, Relanium, Estazolam TZF),
• digoksyna (Digoxin Teva),
• dekstrometorfan (Acodin, Tussi Drill, Tussidex),
• paracetamol (Apap),
• teofilina (Euphyllin long, Theospirex retard),
• rycyna,
• strychnina,
• muskaryna,
• akonityna,
• kolchicyna.

Węgiel nie działa natomiast na substancje, takie jak:

• alkohole (etanol, metanol),
• sole nieorganiczne, np. NaCl,
• metale i ich związki nieorganiczne (np. lit),
• kwasy i zasady [5].

5. Węgiel aktywny i działania niepożądane

Niestety z racji dużych właściwości adsorpcyjnych, związek będzie zmniejszał wchłanianie również normalnie stosowanych leków. Podczas terapii nie należy przyjmować innych leków minimum 2 godziny przed lub po przyjęciu węgla aktywnego.

Węgiel nie ulega wchłanianiu z przewodu pokarmowego, dlatego będzie zabarwiał stolec na czarno. Nie jest to działanie, którym należy się przejmować.

Działania niepożądane po spożyciu węgla nie są bardzo poważne i dotyczą głównie zaburzeń żołądkowo-jelitowych, takich jak: wymioty, biegunka czy zaparcia (czytaj więcej: Zaparcia — jak je wyleczyć i przeciwdziałać?) [2].