Ksylometazolina i oksymetazolina – czym są?

Są to substancje chemiczne powodujące obkurczenie naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa. Dzięki temu dochodzi do zmniejszenia przekrwienia śluzówki i obrzęku, co następnie udrożnia zatkany nos i ułatwia oddychanie. Stosowane są donosowo w formie kropli lub żelu. Efekt działania obserwowany jest już po ok. minucie od zastosowania. Ksylometazolinę i oksymetazolinę najczęściej stosuje się w przypadku nadmiernego przekrwienia błony śluzowej nosa pojawiającego się podczas przeziębienia, kataru siennego, alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa, zapaleniu zatok czy wspomagająco podczas zapalenia ucha środkowego. Mechanizm działania ksylometazoliny i oksymetazoliny jest praktycznie identyczny. Nie ma istotnych różnic pomiędzy działaniem obu tych związków [1,2].

Jak rozpoznać uzależnienie od kropli do nosa z ksylometazoliną?

• konieczność coraz częstszego stosowania kropli do nosa;
• stosowanie kropli do nosa z ksylometazoliną przez długi okres (znacznie dłuższy niż zalecany tydzień);
• organizm przyzwyczajony do stosowania leku powoduje, że nos nie może już oddychać normalnie bez podawania kropli – przerwa w użytkowaniu kropli lub pominięcie dawki skutkuje zatkanym nosem;
• jest to spowodowane faktem, że osoby uzależnione od kropel do nosa mają podrażnioną i przesuszoną błonę śluzowa nosa;
• jest ona jednocześnie bardziej podatna na zakażenia i  sprawia wrażenie zatkanego nosa;
• zdarza się śladowe krwawienie z nosa [2,3].

Jakie mogą być skutki uzależnienia od kropli do nosa i które z nich mogą uzależniać?

• przewlekłe zatkany nos, który odtyka się tylko po zastosowaniu kropli;
• pojawiają się bóle głowy, problemy ze snem czy zaburzenia węchu;
• obkurczające działanie ksylometazoliny prowadzi do zmniejszenia światła naczynek, a w efekcie do zaniku błony śluzowej nosa i odsłonięcia chrząstki;
• może to doprowadzić do powstania ubytków przegrody nosa, tzw. perforacji.
• w obrazie histologicznym błony śluzowej widać wtedy znacznie zmniejszoną ilość lub nawet brak rzęsek;
• najczęściej uzależnienie powodują preparaty zawierające ksylometazolinę np. Xylometazolin WZF, Xylorin czy Otrivin oraz oksymetazolinę np. Acatar Control, Nasivin Classic czy Afrin oraz nafazolinę np. Rhinazin czy Sulfarinol;
• nie wolno bagatelizować uzależnienia od kropli do nosa, im dłużej będą stosowane, tym bardziej objawy będą uporczywe i obniżają jakość życia;
• co gorsze, wielu pacjentów mylnie stwierdza, że krople działają słabiej (częściej potrzebują kolejnej dawki, zjawisko tolerancji), co powoduje zamknięte koło i ciągłą potrzebę stosowania tych preparatów [3,4].

Co zrobić, żeby się nie uzależnić od kropli do nosa?

• krople do nosa z ksylometazoliną nie są problemem same w sobie, ale problemem jest ich błędne użytkowanie;
• zawsze należy używać ich zgodnie z ulotką;
• nie należy stosować kropli z ksylometazoliną/oksymetazoliną dłużej niż 5-7 dni, a w przypadku dzieci 3-5 dni;
• w przypadku przedłużającego się kataru warto stosować inne krople do nosa np. roztwory wody morskiej, w szczególności hipertoniczne [1,5].

Co zrobić, gdy jest się już uzależnionym od kropli do nosa?

Pierwszym ważnym problemem jest zauważenie i zdanie sobie sprawy z wystąpienia problemu. Brak odpowiedniej edukacji na temat prawidłowego użytkowania kropli do nosa z ksylometazoliną oraz ich powszechna dostępność powoduje, że wielu pacjentów nie jest świadomych, że od tego typu preparatów można się uzależnić. Niestety nie ma innej możliwości leczenia uzależnienia niż odstawienie kropel. Trzeba być świadomym, że przez ok. dwa tygodnie nos będzie kompletnie zatkany. Pomóc może, choć w niewielkim stopniu, stosowanie hipertonicznego roztworu wody morskiej i nawilżanie powietrza.

Aby nie dopuścić do zatkanego nosa przez tak długi okres, można przeprowadzić leczenie najpierw 1 dziurki, czyli tylko do jednej zapuszczać krople, dzięki czemu będzie odetkana. Jak druga zostanie odetkane, wtedy odstawia się krople całkowicie. Niestety skuteczność tej metody jest ograniczona i samo leczenie trwa dłużej. Kolejną opcją jest stopniowe zmniejszanie stosowanych dawek, czyli zamiast preparatu dla dorosłych stosuje się preparaty przeznaczone dla dzieci, po czym stopniowo je odstawia. Po odstawieniu przez pierwszy tydzień stosować tabletki z pseudoefedryną. Należy to robić bardzo ostrożnie, bo pseudoefedryna ma wiele działań niepożądanych oraz również może powodować uzależnienie. Niestety wszystkie wymienione powyżej metody w głównej mierze, oparte są na silnej woli pacjenta, przez co ich skuteczność najczęściej nie jest najwyższa. Alternatywą jest zabieg mukotomi, czyli plastyka małżowin nosowych dolnych, jednak jest on zdecydowanie bardziej inwazyjny i nie powoduje zaniku odruchu, który powstał poprzez stosowanie kropli do nosa latami [3,5].

Podsumowanie

Mało kto się spodziewa, że niewinne krople do nosa na katar mogą powodować uzależnienie i szereg problemów. Najczęściej zaczyna się od kataru i stosowania kropli, które szybko pomagają i przynoszą ulgę. Jeżeli preparat jest stosowany zgodnie z ulotką i  nie jest stosowany dłużej niż przez tydzień, to z reguły nie ma żadnego problemu. W przypadku, jednak gdy krople są one stosowane dłużej, bo tylko one pomagają na katar, to jest to pierwszy symptom problemu. W przypadku długotrwałego stosowania i uzależnienia najważniejsza jest silna wola. Tylko w ten sposób można przerwać błędne koło i uwolnić się od problemu.