Powstająca w cukrzycy hiperglikemia, czyli podwyższony poziom glukozy we krwi, prowadzi do zaburzeń funkcjonowania  narządów, zwłaszcza oczu, nerek i serca. Hiperglikemia powoduje również powikłania polegające na uszkodzeniu nerwów i naczyń krwionośnych. Dlatego tak ważne jest rozpoznawanie cukrzycy odpowiednio wcześnie.

Rozpoznanie cukrzycy typu 1

Z cukrzycą typu pierwszego sprawa jest prosta. Ten typ choroby ma gwałtowny początek i charakterystyczne objawy, do których należy: nasilona diureza (czyli wielomocz), bardzo duże pragnienie, czy gwałtowna utrata masy ciała. Do pozostałych, mniej charakterystycznych objawów zaliczamy osłabienie, senność, zaburzenia widzenia oraz stany zapalne narządów moczowo-płciowych. W momencie występowania takich objawów należy po prostu w dowolnym momencie wykonać w laboratorium oznaczenie poziomu glukozy w osoczu krwi. Będzie to tzw. przygodna glikemia (czytaj także: Insulinowrażliwość i insulinooporność) Jej wartość równa lub wyższa 200 mg/dl przy jednoczesnych objawach jest podstawą do rozpoznania cukrzycy [1].

Diagnostyka stanów przedcukrzycowych i cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu 2, a także stany przedcukrzycowe (nieprawidłowa glikemia na czczo oraz nieprawidłowa tolerancja glukozy), mogą nie dawać żadnych objawów przez długi czas [2,3]. Dlatego wykonuje się badania przesiewowe. W zależności od wyników lekarz stawia diagnozę od razu albo w przypadku wątpliwości zleca wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT, czyli oral glucose tolerance test).

Przy braku objawów i glikemii przygodnej poniżej 200 mg/dl należy dwukrotnie, w dwa różne dni, oznaczyć glikemię na czczo. Cukrzycę rozpoznaje się, jeśli dwukrotnie osiągnie ona wynik ≥ 126 mg/dl. 

Jeśli nie występują objawy hiperglikemii, a przygodna glikemia jest powyżej 200 mg/dl, oznacza się glikemię na czczo. Prawidłowy wynik to 70-99 mg/dl. Jeśli zaś glikemia na czczo wynosi ≥ 126 mg/dl, również rozpoznaje się cukrzycę. Tu wystarczy jednokrotny pomiar.

Jeśli natomiast wynik glikemii na czczo będzie w przedziale 100-125 mg/dl, a także gdy zachodzi podejrzenie jakiejś nieprawidłowej tolerancji glukozy, wykonuje się OGTT [1].

U kogo wykonujemy badania przesiewowe w kierunku cukrzycy?

Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy trzeba wykonywać raz na 3 lata u wszystkich osób powyżej 45. roku życia. 

Dodatkowo badania te powinny wykonywać osoby z:

• chorobami układu sercowo-naczyniowego,
• nadwagą,
• zaburzeniami stężenia cholesterolu i trójglicerydów we krwi.

Zalecenia dotyczą także kobiet:

• u których wystąpiła cukrzyca ciążowa,
• z urodzonym dzieckiem o masie ciała powyżej 4 kg,
• chorujących na zespół policystycznych jajników.

Cukrzyca ciążowa jako stan zagrożenia dla przyszłej mamy i jej dziecka

W grupie ryzyka są także osoby mało aktywne fizycznie, lub posiadające w rodzinie krewnych z rozpoznaną cukrzycą.

Jednym słowem: wszyscy jesteśmy podejrzani, a organizowane wielokrotnie przed epidemią Covid-19 akcje pomiaru przygodnej glikemii wśród ludzi miały ogromny, praktyczny sens. Pozwalały bowiem na szybkie wykrycie bezobjawowych zaburzeń gospodarki węglowodanowej i niedopuszczenie do wystąpienia powikłań nieleczonej cukrzycy.

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT)

Test OGTT mówi nam, jak nasz organizm radzi sobie z przetwarzaniem glukozy w organizmie. Służy do diagnozowania problemów z tolerancją glukozy oraz do wykrywania cukrzycy, zaburzeń funkcjonowania komórek beta trzustki, reaktywnej hipoglikemii i akromegalii [4]. Test wykonuje się również u kobiet między 24. a 28. tygodniem ciąży w celu diagnostyki cukrzycy ciążowej. U kobiet z grup ryzyka badanie może być zlecone nawet w pierwszym trymestrze. OGTT służy także do diagnozowania cukrzycy u chorych na mukowiscydozę [1].

Jak się przygotować?

Doustny test tolerancji glukozy wykonuje się u osób wypoczętych, na czczo. Nie ma ograniczeń w spożywaniu pokarmów w dni poprzedzające badanie. Osoby, które zażywają metforminę, powinny odstawić ją na ok. tydzień przed planowanym testem OGTT [1].

Najpierw wykonuje się pomiar poziomu glukozy we krwi na czczo. Następnie badany musi wypić 75 g glukozy rozpuszczonej w ok. 200 ml wody. W aptekach dostępne są gotowe opakowania zawierające 75 g glukozy (także o smaku cytrynowym), gotowej do rozpuszczenia. Roztwór ten należy wypić w przeciągu 10 minut od pobrania krwi na czczo. Krew pobiera się dwukrotnie — po 60 i po 120 minutach od wypicia roztworu.

Przez cały ten czas pacjenci powinni pozostać się w spoczynku, w miejscu pobrania krwi i przeprowadzania testu, ze względu na możliwe niepożądane reakcje organizmu. 75 g glukozy to jednorazowo bardzo duża ilość. Dość często zdarzają się nudności, bóle głowy i wymioty. Rzadką, ale możliwą sytuacją jest wystąpienie hipoglikemii — w odpowiedzi na glukozę występuje wyrzut insuliny, w wyniku czego może dojść do gwałtownego spadku glikemii. Niezalecane jest też picie wody, gdyż może ona zaburzać wynik badania [4].

Interpretacja wyników doustnego testu tolerancji glukozy

Kluczowe znaczenie ma wynik glikemii w 120 minucie doustnego testu tolerancji glukozy. Wartość poniżej 140 mg/dl świadczy o prawidłowej tolerancji glukozy. Wynik pomiędzy 140 mg/dl, a 199 mg/dl oznacza nieprawidłową tolerancję glukozy (IGT). Wartość ≥200 mg/dl jest podstawą rozpoznania cukrzycy i wymaga pilnej konsultacji z lekarzem [1].

Uwaga: wszystkie wymienione badania wykonuje się w laboratorium diagnostycznym. Obowiązujące wyniki podaję w jednostkach mg/dl, które są stosowane w Polsce. Jednakże w innych państwach, w tamtejszych systemach opieki zdrowotnej, mogą obowiązywać inne jednostki wartości stężeń glukozy w osoczu krwi: mmol/l.