Homeostaza podstawą dobrego samopoczucia

Homeostaza to utrzymanie wewnętrznej harmonii między procesami zachodzącymi w organizmie. Organizm ludzki posiada bardzo duże zdolności przystosowawcze, dzięki czemu może zaadaptować się do niekorzystnych warunków panujących w środowisku zewnętrznym, ale także wewnątrz organizmu. Jest to możliwe dzięki współdziałaniu układów: nerwowego, hormonalnego i immunologicznego, co nazywa się siecią neuro-immuno-hormonalną. Rośliny adaptogenne mogą pomóc w utrzymaniu homeostazy organizmu [1].

Czym są adaptogeny?

Z języka greckiego “adapto”, oznacza przystosować się. Pierwszy raz o adaptogenach wspomniał w 1947 roku rosyjski uczony Lazarev, w kontekście właściwości niektórych surowców, które wykazywały zdolności uodparniające na niekorzystne czynniki zewnętrzne.

Według definicji adaptogenami są substancje, które wykazują działanie normalizujące na ludzki organizm. Nie powinny one nadmiernie stymulować, ani blokować jego funkcji, a wywierać raczej działanie tonizujące. 

Dokładny mechanizm działania adaptogenów nie został dotychczas poznany. Ich działanie wiąże się z następującymi właściwościami:

• aktywność antyoksydacyjna — usuwają wolne rodniki,
• aktywują układu odpornościowy,
• zwiększają koncentrację i zdolności do zapamiętywania,
• działają hipoglikemicznie (obniżają poziom glukozy we krwi),
• poprawiają jakość snu,
• redukują niepokój i koją nerwy [7,2].

Rośliny adaptogenne, które warto znać

Żeń-szeń, Panax ginseng

Jest popularną rośliną leczniczą medycyny dalekiego wschodu. Roślina dziko występuje na Półwyspie Koreańskim, w północno-wschodnich Chinach, Japonii i północno-wschodniej Syberii. Surowcem wykorzystywanym w medycynie  jest korzeń, a związki, które odpowiadają za jego właściwości lecznicze to przede wszystkim ginsenozydy. Nazwa rośliny oznacza „korzeń przypominający człowieka” co faktycznie nawiązuje do jego kształtu. Żeń-szeń:

• poprawia funkcje kognitywne (poznawcze), wspomaga koncentrację oraz pamięć,
• obniża poziom glukozy we krwi,
• pomaga w zaburzeniach erekcji,
• działa przeciwmiażdżycowo,
• likwiduje zmęczenie — wspomaga witalność i dodaje energii. 

Warto jednak zwrócić uwagę, że nie wszyscy mogą go stosować, ze względu na liczne interakcje z lekami. Do najważniejszych z nich, należą:

• doustne leki przeciwcukrzycowe, insulina —  pacjenci, którzy leczą się z powodu cukrzycy powinni skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem preparatów z żeń-szeniem ze względu na możliwość wystąpienia hipoglikemii,
• leki przeciwzakrzepowe (warfaryna, acenokumarol) — zwiększone ryzyko krwawień, 
• leki na nadciśnienie (np. Amlozek, Dilocard, Captopril, Enarenal) —  żeń-szeń może osłabiać działanie tych leków ze względu na działanie antagonistyczne (podnosi ciśnienie krwi),
• leki przeciwdepresyjne (inhibitory monoaminooksydazy, np. Aurorix, Moklar). Może nasilać działanie tych leków — występują bóle głowy oraz nadmierne pobudzenie,
• kofeina — w połączeniu z wyciągiem z żeń-szenia może powodować kołatanie serca i wzrost ciśnienia tętniczego. 

Przykłady preparatów dostępnych w aptece zawierających żeń-szeń: Olimp Żeń-Szeń Vita Complex, Naturell Żeń-szeń, Bodymax [7,3].

Cytryniec chiński (Schizandra chinensis)

Naturalnie występuje w Korei, Japonii oraz Chinach, a także w Rosji. Za właściwości prozdrowotne odpowiadają głównie lignany dibenzocyklooktadienowe, zwane lignanami cytryńca chińskiego. Do najważniejszych należą schizandryna, deoksyschizandryna, gamma schizandryna i gomisyna N. Surowcem farmaceutycznym są owoce cytryńca, nazywane Wu Wei Zi — czyli owoce o 5 smakach (skórka i miąższ są słodko-kwaśne, natomiast nasiona cierpko-słonawe z gorzkim posmakiem). Cytryniec chiński to uznana roślina adaptogenna:

• redukuje poziom mediatorów stresu,
• poprawia wydolność organizmu podczas wysiłku fizycznego i psychicznego,
• działa przeciwlękowo i przeciwdepresyjnie,
• obniża poziom kortykosteroidów wyzwalanych przez stres,
• poprawia koncentrację, zwiększa czujność i zdolność do zapamiętywania,
• zmniejsza ilość wolnych rodników.

W aptekach jest dostępny np. Cytryniec chiński Alter Medica [2].

Różeniec górski (Rhodiola rosea)

Jest znany i wykorzystywany w tradycyjnej medycynie chińskiej i rosyjskiej. Szeroko rozpowszechniony na górzystych terenach Azji, Ameryki Północnej oraz Europy. Surowcem wykorzystywanym w celach leczniczych jest kłącze z korzeniami. Związkami odpowiedzialnymi za działanie adaptogenne są głównie fenylopropanoidy (rozawina, rozyna, rozaryna), flawonoidy, fenolokwasy i monoterpeny.

Wyniki badań klinicznych potwierdzają właściwości adaptogenne tej rośliny. W jednym z nich podawano ochotnikom przez 14 dni 170 mg wyciągu z różeńca górskiego. Wykazano wzrost o 20% funkcji poznawczych mózgu, poprawę sprawności fizycznej, psychomotorycznej, zdolności kojarzenia. Wyciąg z różeńca wpływał także na zmniejszenie senności i uczucia zmęczenia, motywował do nauki oraz poprawiał samopoczucie.

Przykłady preparatów dostępnych w aptece: Naturell Rhodiola + B, Nervocol [5].

Ashwagandha (Withania somnifera)

Zwana jest także jako żeń-szeń indyjski. Ashwagandha należy do  grupy  adaptogenów uspokajających. Naturalnie występuje głównie w południowo-wschodniej Azji. W chińskiej medycynie ludowej wykorzystuje się korzenie oraz owoce tej rośliny. Istotne związki chemiczne, odpowiadające za działanie prozdrowotne ashwagandhy to alkaloidy oraz laktony steroidowe (witanolidy). Wyciągi z tej rośliny wykazują działanie m.in. przeciwstresowe, przeciwcukrzycowe, kardioprotekcyjne oraz neuroprotekcyjne. Wykazano także działanie przeciwko męskiej niepłodności. W aptekach dostępny np. Naturell Ashwagandha [1].

Eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus  senticosus)

Nazywany jest żeń-szeniem syberyjskim. Naturalnie występuje na terenie Rosji, południowo-wschodnich Chin, Japonii oraz Korei. Jako surowiec zielarski wykorzystuje się korzenie. Związkami odpowiedzialnymi za jego właściwości adaptogenne są przede wszystkim eleuterozydy. Zwiększają one odporność organizmu w sytuacjach stresowych. Oprócz działania wzmacniającego funkcje poznawcze, redukującego zmęczenie, działa przeciwdepresyjnie i przeciwlękowo, zalecany jest do stosowania m.in. kobietom w okresie menopauzy. W aptekach dostępny np. Solgar Żeń-szeń syberyjski [7].

Czytaj także: 10 sposobów na wzmocnienie odporności.