Nieswoiste zapalenia jelit

Nieswoiste zapalenia jelit (NZJ) są grupą schorzeń przewodu pokarmowego, do których zaliczamy przede wszystkim chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) [3]. Schorzenia te należą do grupy idiopatycznych, przewlekłych i nawrotowych stanów zapalnych przewodu pokarmowego, których częstość występowania w społeczeństwie systematycznie wzrasta [4]. Potwierdzonymi mechanizmami w rozwoju tych chorób są dysregulacja układu immunologicznego oraz zmiany mikroflory jelitowej. Dodatkowo przyczynia się do tego stres oksydacyjny oraz defekt bariery śluzówkowej przewodu pokarmowego. Wzajemne oddziaływanie wymienionych czynników prowadzi do powstania stanu zapalnego i rozwoju choroby [5]. Ostatnie badania wykazały, że rozwój NZJ może się wiązać ze zmianami bariery jelitowej i nieprawidłową odpowiedzią układu immunologicznego [6].

Po przebadaniu składu jakościowego i ilościowego w obrębie mikroflory jelitowej, u pacjentów z NZJ, zauważono powtarzające się zaburzenia. Obserwowano zmniejszenie się liczby i różnorodności grup bakterii typu Firmicutes i zwiększenia liczby Proteobacteria. Dodatkowo w wielu badaniach stwierdzono spadek liczby Clostridium leptum, zwłaszcza Faecalibacterium prausnitzii [7]. Dość często odnotowywano wzrost liczby bakterii tlenowych takich jak Escherichia coli oraz bakterii beztlenowych z rodzaju Bacteroides. Łączyło się to ze spadkiem liczby drobnoustrojów z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Mikroflora jelitowa była także inna w zależności od zróżnicowania aktywności stanu chorobowego wynikającego z zaostrzenia procesu chorobowego [7]. Tak widoczne zmiany dały sugestie, że normalizacja mikroflory jelitowej może mieć korzyści terapeutyczne w leczeniu tych chorób.

Wpływ probiotyków na układ immunologiczny jelit

Probiotyki mają bezpośredni wpływ na reakcję immunologiczną, polegający na poprawie funkcji bariery śluzówkowej oraz aktywowaniu układu odpornościowego [8-9]. Ponadto bakterie probiotyczne wykazują działanie stymulujące układ odpornościowy błon śluzowych MALT, co wiąże się z aktywacją mechanizmów odporności naturalnej oraz nabytej [10]. Bakterie probiotyczne stymulują odpowiedzi komórkowe nabłonka jelitowego oraz odtworzenie uszkodzonej bariery nabłonkowej. Pobudzają także wytwarzanie substancji przeciwbakteryjnych i białek chroniących komórki oraz blokowanie apoptozy komórek nabłonka jelit [11] (czytaj także: Probiotyki i ich liczne zastosowania).

Stosowanie probiotyków w leczeniu NZJ

Lactobacillus rhamnosus GG to bakteria występująca naturalnie w mikroflorze jelitowej człowieka. Od czasu wyizolowania LGG stał się jednym z najlepiej udokumentowanych klinicznie szczepów probiotycznych. Szczep ten zapobiega i łagodzi przebieg różnego rodzaju biegunek oraz jest korzystny w leczeniu nawracającego zapalenia jelita grubego wywołanego przez Clostridium difficile [12].

LGG wykorzystywany był w licznych badaniach klinicznych, w których potwierdzono jego wpływ na zwiększenie naturalnej odporności człowieka. Klinicznie LGG zwiększał odporność na infekcje żołądkowo-jelitowe oraz wykazywał dużą aktywność przeciwbakteryjną przeciwko takim patogenom, jak Salmonella spp. [13].

Badanie przeprowadzonych w celu określenia możliwego działania LGG u dzieci z aktywną ChLC potwierdziło poprawę wyników klinicznych u części pacjentów. Ponadto leczenie probiotykiem umożliwiło zmniejszenie dawki kortykosteroidów [14]. Szczep Lactobacillus rhamnosus GG opóźniał zapalenie zbiornika jelitowego u pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego [15]. Natomiast cztery randomizowane badania kliniczne, przeprowadzone w grupie dorosłych pacjentów z ChLC w remisji, nie wykazały skuteczności szczepu w zapobieganiu nawrotom choroby [16]. W innym badaniu z udziałem pacjentów z aktywną ChLC, którzy otrzymywali antybiotyki oraz kortykosteroidy, nie wykazano wpływu propiotyków na leczenie. Powoduję to, że aktualnie nie ma wystarczających dowodów, aby wyciągnąć jakiekolwiek wnioski na temat skuteczności probiotyków w leczeniu czynnej choroby Leśniowskiego-Crohna [8].

W przypadku dorosłych pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego badania pokazały, że stosowanie niepatogennego szczepu E. Coli Nissle 1917 było równie skuteczne, w podtrzymywaniu remisji wywołanej farmakologicznie, jak mesalazyna [17]. Według niektórych wytycznych, stosowanie E. Coli Nissle może być rozważone jako opcja terapeutyczna [18]. Ten sam szczep w analizie przeprowadzonej w grupie pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna, wprowadzonych w remisję przy wykorzystaniu prednizolonu, wskazała znacznie niższą częstość nawrotów w porównaniu z grupą otrzymującą placebo [19].

Podsumowanie

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi można rozważyć stosowanie probiotyków u chorych z zespołem jelita drażliwego. Sprawdzają się również w zakażeniach Helicobacter pylori w celu zmniejszenia ryzyka objawów niepożądanych. Dorośli pacjenci mogą stosować probiotyki podczas terapii wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Co ważne należy stosować wyłącznie te szczepy probiotyczne, których skuteczność została udokumentowana wynikami badań klinicznych. Nie ma podstaw naukowych do ekstrapolacji danych o szczepach, nawet blisko spokrewnionych. Wyniki badań przeprowadzonych z określonym szczepem probiotycznym nie mogą być wykorzystywane jako dowód skuteczności innych, niepoddanych ocenie szczepów. W leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit należy unikać stosowania produktów o nieudokumentowanym działaniu (czytaj także: Jak stosować probiotyki przy antybiotykach?).