Retinoidy – co to?

Retinoidy to grupa leków wykazująca działanie podobne do witaminy A. Są wykorzystywane w leczeniu różnych chorób zapalnych skóry, najczęściej w trądziku. 

Retinoidy – efekty stosowania

Łączą się z receptorami retinoidowymi. Receptory te występują naskórku, mieszkach włosowych, gruczołach łojowych oraz komórkach układu immunologicznego. Regulują one proliferację, różnicowanie i apoptozę komórek. Wszystkie te procesy są zaburzone u osób cierpiących na trądzik. W dodatku zmniejszają wydzielanie łoju, hamując rozwój bakterii w gruczołach łojowych. Retinoidy mają również działanie przeciwzapalne oraz immunosupresyjne, co znalazło zastosowanie w terapii nowotworów skóry [2,4].

Kiedy stosuje się retinoidy?

Rodzaj retinoidu, dawka i długość terapii jest ustalana indywidualnie w zależności od rodzaju i natężenia choroby. Leki te znalazły zastosowanie w następujących chorobach:

• Trądzik pospolity: ich rolą jest przyspieszenie wymiany warstw naskórka, zmniejszenie wydzielania łoju. Dodatkowym atutem jest działanie przeciwzapalne na istniejące wypryski. W przypadku trądziku stosujemy doustnie izotretynoinę (Izotek, Axotret, Curacne) oraz zewnętrznie tretynoinę (Acnatac), adapalen (Acnelec, Differin).
• Łuszczyca: rolą retinoidów jest regulowanie proliferacji komórek naskórka. W łuszczycy zachodzi ona za wolno, między innymi z tego względu widzimy charakterystyczne suche fragmenty naskórka. Dodatkowo leki te modulują odpowiedź immunologiczną. Podobnie jak w terapii łuszczycy stosujemy doustnie izotretynoinę.
• Choroby nowotworowe: dzięki możliwości regulacji procesów różnicowania komórek retinoidy znajdują zastosowanie w terapii nowotworów takich jak białaczka promielocytowa, czy zaawansowany chłoniak skórny [2,4].

Na co należy uważać podczas terapii retinoidami na trądzik?

Mechanizmy działania retinoidów opierają się o regulację podziałów komórkowych, aktywności komórek układu immunologicznego oraz działanie przeciwzapalne. W związku z tym podczas terapii można się spotkać z licznymi działaniami niepożądanymi. 

Teratogenność 

Najgroźniejszym z nich jest działanie teratogenne. Jest to działanie wywołujące uszkodzenie płodu. Przez ten efekt retinoidy są bezwzględnie przeciwwskazane dla kobiet w ciąży i karmiących. Dla kobiet w wieku rozrodczym przepisuje się wraz z terapią leki antykoncepcyjne. Po zakończeniu leczenia należy wstrzymać się z zajściem w ciążę w przypadku acytretacyny stosowanej doustnie przynajmniej 3 lata, a w przypadku izotretynoiny 2 miesiące [1,4].

Zmiany skórne

Pomimo że retinoidy stosujemy głównie w celu wyleczenia problemów skórnych, najczęściej spotykanym skutkiem ubocznym jest nadmierna suchość skóry, błon śluzowych i oczu. Mogą się pojawić zmiany łuszczycowe, świąd i zaczerwienienie. Na samym początku leczenia można zaobserwować znaczne pogorszenie kondycji skóry. Ważne, aby podczas całej terapii zadbać o dodatkową pielęgnację [1,3-4] (zobacz też: Sucha skóra — jak sobie pomóc?).

Zmiany nastroju

W trakcie leczenia może nastąpić znaczne pogorszenie nastroju oraz stany depresyjne. W związku z tym bardzo istotne jest, w szczególności u osób mających tendencje do zaburzeń nastroju, aby w przypadku odczuwania tych działań niepożądanych zgłosić się do psychologa. Istotne jest powiadomienie rodziny oraz najbliższych o takiej możliwości. Dzięki pomocy najbliższych łatwiej zauważyć zmiany w zachowaniu i szybko zareagować. Po zakończeniu terapii stany depresyjne mogą same nie ustąpić. Konieczna wtedy będzie terapia u specjalisty [1,4].

Retinol, a retinal. Czym się różnią?

Zarówno retinol jak i retinal należą do retinoidów pierwszej generacji, czyli takich, które występują naturalnie i mają w swojej budowie charakterystyczny pierścień aromatyczny. W organizmie retinol przekształca się w retinal, a następnie w kwas retinowy. Najczęściej spotykamy się z używaniem retinolu w różnych stężeniach do kosmetyków, aczkolwiek zdarza się znaleźć produkty zawierające retinal. Zazwyczaj są to produkty dużo droższe, co się z tym wiąże bardziej efektywne w związku z tym, że pomijamy jedną przemianę metaboliczną [4].

Retinoidy doustne na trądzik – zasady stosowania

1. Doustne retinoidy należy przyjmować zawsze po posiłku, ponieważ są silnie lipofilne i takie działanie maksymalnie zwiększa wchłanianie leków z przewodu pokarmowego.
2. Zakazane jest honorowe oddawanie krwi w trakcie trwania terapii. 
3. Należy stosować filtry słoneczne — retinoidy powodują silne fotouczulenia.
4. W przypadku wystąpienia stanów depresyjnych należy skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą.
5. Przed rozpoczęciem terapii oraz w trakcie należy kontrolować poziom enzymów wątrobowych, oraz wykonać lipidogram, ponieważ pod wpływem retinoidów może dojść do zaburzenia w funkcjonowaniu wątroby oraz wahań poziomu lipidów. W związku z tym terapia retinoidami jest przeciwwskazana dla osób z uszkodzeniami wątroby oraz z wysokim poziomem lipidów.
6. W trakcie terapii należy uważać o silnej interakcji z tetracyklinami (np. doksycyklina: Unidox), czyli antybiotykami stosowanymi m.in. w leczeniu trądziku, ale też w zakażeniach układu oddechowego. Przy każdej wizycie u lekarza internisty należy wspomnieć o zażywaniu retinoidów.
7. Długotrwale przyjmowane retinoidy mogą powodować uszkodzenia mięśni i tkanki kostnej. Podczas terapii należy zwrócić uwagę na nietypowe bóle mięśni występujące po wysiłku fizycznym [1,3-4].

Wszystkie skutki uboczne powinny ustąpić po zakończeniu terapii. Jednak należy zachować szczególną ostrożność zarówno podczas jak i po leczeniu.

Jakie są najmocniejsze retinoidy bez recepty?

Retinoidy do stosowania zewnętrznego są powszechnie dostępne zarówno w aptekach jak i drogeriach, mowa tutaj o retinolu i retinalu w kremach do aplikacji na twarz.

Jeśli chodzi o retinoidy drugiej generacji, takie jak tretynoina, czy izotretynoina to są to substancje dostępne wyłącznie z przepisu lekarza. Substancje te działają bardzo mocno na cały organizm, życie w trakcie trwania terapii wymaga przestrzegania wielu restrykcji oraz powinno się być pod ciągłą opieką lekarską. Samodzielna decyzja o podjęciu leczenia doustnymi retinoidami nie wchodzi w grę.