Probiotyki są żywymi drobnoustrojami, które po przyjęciu w odpowiedniej ilości, mogą korzystnie wpłynąć na nasze zdrowie. Należą do nich bakterie i drożdże, powstające w procesie fermentacji. Probiotyki występują naturalnie w wielu produktach żywnościowych, w tym w kiszonkach, a także przetworach mlecznych — głównie jogurtach i kefirach. Niestety zawartość probiotycznych mikroorganizmów w tych produktach jest zbyt mała, aby skutecznie mogła poprawić stan naszego zdrowia. Osoby cierpiące na zaburzenia mikrobioty jelitowej powinny wspomagać się preparatami probiotycznymi, które można nabyć w aptece [1].

Jakie są probiotyki przebadane klinicznie?

Probiotyki modulują skład ludzkiej mikroflory jelitowej, wspomagając jej pracę, zmieniając skład i ograniczając rozwój patogenów. Jednak aby dany preparat probiotyczny mógł realnie wpływać na nasze zdrowie, musi zawierać konkretne szczepy bakterii oraz w odpowiedniej ilości. Skuteczność danego szczepu probiotycznego potwierdzana jest w badaniach klinicznych. Ich wyniki są źródłem wielu cennych informacji o danym szczepie. Zyskujemy informacje o wpływie na ludzki organizm, o ewentualnych przeciwwskazaniach czy działaniach niepożądanych. Probiotyki, które uznano za korzystne dla ludzi to różne szczepy Bifidobacterium, Lactobacillus oraz Saccharomyces [1].

Na co warto stosować probiotyki?

Prozdrowotne działanie probiotyków na jelita polega na uzupełnianiu i modyfikacji składu mikrobioty jelitowej. Jej właściwa struktura ma istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu. Zaburzenia w jej składzie wiążą się ze spadkiem odporności oraz  licznymi chorobami, takimi jak: alergie, zapalenia jelit, cukrzyca czy depresja [2]. 

Czynniki niekorzystnie wpływające na mikrobiotę to m.in. niewłaściwa dieta, stres, czy stosowanie niektórych leków (m.in. antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, inhibitorów pompy protonowej) [3]. Warto także podkreślić negatywne znaczenie cesarskiego cięcia oraz sztucznego karmienia noworodka na proces kształtowania się mikrobioty [4].

Pacjenci często kojarzą probiotyki z antybiotykoterapią. To bardzo dobrze, bowiem przyjmowaniu antybiotyków powinno bezwzględnie towarzyszyć stosowanie właściwie dobranych preparatów probiotycznych. Jednocześnie jest to jedno z częstszych wskazań do ich stosowania. Niemniej probiotyki można stosować także w innych sytuacjach, w tym:

• atopowym zapaleniu skóry (AZS);
• zespole jelita drażliwego (IBS);
• w celu poprawy odporności;
• w celu poprawy zdrowia psychicznego;
• w celu poprawy trawienia;
• u koniet ciężarnych i niemowląt;
• w chorobach serca [2].

Jak probiotyki działają na organizm?

Nie da się określić jednego, ogólnego mechanizmu działania probiotyków. Wyróżnia się mechanizmy wspólne dla licznych rodzajów bakterii (np. produkcja krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych), mechanizmy częste — wspólne dla poszczególnych gatunków (np. metabolizm kwasów żółciowych) oraz mechanizmy rzadkie — swoiste tylko dla poszczególnych szczepów (np. produkcja czynników bioaktywnych) [5].

Jak wybrać najlepszy probiotyk dla dorosłych?

Aby wybrać odpowiedni probiotyk, zastosuj następujące praktyczne wskazówki:

1. Skonsultuj się z lekarzem: Przed rozpoczęciem suplementacji probiotykami, warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem. Specjalista może pomóc określić, czy probiotyki są odpowiednie dla Twojego stanu zdrowia i doradzić najlepsze opcje.
2. Wybierz odpowiednią szczep: Istnieje wiele różnych szczepów probiotycznych, a każdy z nich ma różne właściwości i korzyści dla organizmu. Przy wyborze probiotyku zwróć uwagę na etykietę i poszukaj szczepów, które są dobrze udokumentowane w badaniach naukowych i które przynoszą korzyści dla Twoich konkretnych potrzeb zdrowotnych.
3. Liczba organizmów żywych (CFU): Sprawdź, ile organizmów żywych znajduje się w jednej dawce probiotyku. Szczepki probiotyczne są zazwyczaj wymieniane w jednostkach zwanych jednostkami tworzącymi kolonie (CFU). Wybierz probiotyk z odpowiednio wysoką liczbą CFU, która odpowiada Twoim potrzebom zdrowotnym.
4. Stabilność i wytrzymałość probiotyku: Ważne jest, aby wybrać probiotyk, który jest odporny na działanie kwasu żołądkowego, aby organizmy żywe mogły przetrwać i osiągnąć jelita, gdzie będą miały korzystne działanie. Sprawdź na opakowaniu, czy probiotyk jest opatentowany lub posiada specjalne powłoki ochronne, które zapewniają lepszą przetrwałość organizmów żywych.
5. Inne składniki i alergeny: Skontroluj również inne składniki w probiotyku, szczególnie jeśli masz alergię lub nietolerancję na jakiekolwiek substancje. Upewnij się, że nie zawiera składników, które mogą być niebezpieczne lub wywoływać reakcje alergiczne u Ciebie.
6. Przechowywanie i data ważności: Sprawdź zalecenia dotyczące przechowywania probiotyku i datę ważności. Niektóre probiotyki wymagają przechowywania w lodówce, aby zachować maksymalną skuteczność.

Podsumowując, wybór odpowiedniego probiotyku wymaga uwzględnienia indywidualnych potrzeb zdrowotnych i skonsultowania się z lekarzem. Dobrze jest również dokładnie czytać etykiety, sprawdzać badania naukowe i wybierać probiotyki o wysokiej jakości i skuteczności.

Jakie szczepy bakterii powinny być w probiotykach?

To jaki preparat (szczep oraz dawkę) powinniśmy wybrać, zawsze zależy od wskazań do przyjmowania preparatu. Poniżej przedstawiono przykładowe szczepy wraz ze wskazaniami do ich stosowania [7]:

Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC 53103) — np. LoGGic, Dicoflor, Floractin

• zapobieganie i leczenie biegunki poantybiotykowej;
• zapobieganie biegunce spowodowanej Clostridium difficile;
• leczenie i zapobieganie AZS;
• wspomaganie leczenia w chorobie Leśniowskiego-Crohna.

Lactobacillus plantarum 299V — np. Sanprobi IBS

• zespół jelita drażliwego (IBS).

Saccharomyces boulardii CNCM I-745 — np. Enterol

• zapobieganie i leczenie biegunki poantybiotykowej;
• zapobieganie biegunce spowodowanej Clostridium difficile;
• wspomaganie leczenia w chorobie Leśniowskiego-Crohna.

Co więcej, aby probiotyki wykazywały pełną aktywność, potrzebują obecności substancji odżywczych — głównie inuliny i fruktooligosacharydów. Noszą one miano prebiotyków i są niezbędne do prawidłowej aktywności i wzrostu dobroczynnych mikroorganizmów. Gwarantem jakości i bezpieczeństwa danego preparatu jest również status leku. Suplementy diety nie muszą przechodzić tak rygorystycznych badań i testów, jak leki, dlatego powinny być drugim wyborem pacjenta [7].

Jaki probiotyk wybrać? Wybierając produkt, warto zwrócić również uwagę na praktyczne aspekty jego stosowania, np. postać. Zwykle są to krople doustne, które łatwiej podać np. dzieciom (Floractin, BioGaia, Acidolac Baby), kapsułki twarde, często z możliwością otworzenia i wysypania zawartości (Dicoflor, LoGGic60) lub saszetki z proszkiem (Dicoflor, Osłonka Gastro). Istotne są także określone przez producenta warunki przechowywania. Część produktów (np. Lacidofil) wymaga temperatur lodówkowych (2-8 °C), co może okazać się kłopotliwe np. dla osób podróżujących.

Czym jest probiotyk wieloszczepowy?

Jak wcześniej wspomniano, probiotyki zawierają różne rodzaje szczepów bakterii i drożdży. Niektóre z nich zawierają wiele szczepów w jednym preparacie. Takie rozwiązanie jest dobre, kiedy chcemy działać na organizm na wielu poziomach. Ponadto badania donoszą, że poszczególne szczepy działają synergistycznie, dając lepsze efekty terapii. Terapia probiotykami wieloszczepowymi wykazuje lepszą skuteczność:

• W walce z patogenami w przewodzie pokarmowym;
• W absorpcji toksyn i metali ciężkich z przewodu pokarmowego.

Ponadto stosowanie probiotyków złożonych z różnych szczepów prowadzi do szybszej poprawy zdrowia przez działanie wielokierunkowe poszczególnych szczepów [10].

Jakie probiotyki są zarejestrowane jako leki?

Dostępne w aptekach probiotyki mogą być lekami, suplementami diety czy też dietetycznymi środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia medycznego. Najściślejszej kontroli jakościowej podlegają leki. Kierowanie się tylko tym kryterium przy wyborze preparatu może okazać się jednak trudne lub wręcz niemożliwe. Zaledwie kilka produktów na rynku posiada status leku [2]. Zajmują one pierwsze cztery pozycje w poniższym rankingu. Oto on.

Lakcid

Lakcid to produkt leczniczy w postaci liofilizatu bakterii probiotycznych do sporządzania zawiesiny doustnej bądź w formie kapsułek twardych.

Jedna ampułka lub kapsułka zawiera minimum 2 mld jednostek formujących kolonię bakterii: Szczep Lactobacillus rhamnosus Pen – 40 %, Szczep Lactobacillus rhamnosus E/N – 40 %, Szczep Lactobacillus rhamnosus Oxy – 20 %.

Lakcid Forte

Lakcid Forte to produkt leczniczy w formie kapsułek twardych.

Każda kapsułka zawiera minimum 10 mld CFU pałeczek Lactobacillus rhamnosus: Szczep Lactobacillus rhamnosus Pen – 40%; Szczep Lactobacillus rhamnosus E/N – 40%; Szczep Lactobacillus rhamnosus Oxy – 20%.

Lacidofil

Lacidofil to produkt leczniczy zawierający bakterie kwasu mlekowego w formie kapsułek.

1 kapsułka zawiera 2 x 109 CFU bakterii kwasu mlekowego: Lactobacillus rhamnosus R0011 oraz Lactobacillus helveticus R0052.

Enterol 250

Enterol 250 to produkt leczniczy o działaniu przeciwbiegunkowym zawierającym drożdżaki Saccharomyces boulardii. Występuje w formie kapsułek doustnych lub proszku do sporządzania zawiesiny doustnej.

1 kapsułka lub saszetka zawiera 250 mg drożdżaków Saccharomyces boulardii. 

Dicoflor

Dicoflor to suplement diety zawierający w swoim składzie żywe kultury bakterii Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC 53103). Dostępny jest w formie kapsułek w dwóch wersjach, różniących się zawartością bakterii probiotycznych.

1 kapsułka produktu Dicoflor 3 zawiera 3 x 109 CFU Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC 53103). Natomiast 1 kapsułka preparatu Dicoflor 6 zawiera 6 x 109 CFU tego samego szczepu bakterii.

Sanprobi Super Formula

Sanprobi Super Formula to wieloskładnikowy suplement diety zawierający kompozycję siedmiu bakterii probiotycznych i dwóch prebiotyków. Dostępny jest w formie doustnych kapsułek.

1 kapsułka zawiera 55,2 mg inuliny, 4,8 mg fruktooligosacharydów, powyżej 1,4 x 108 CFU Bifidobacterium lactis W51,W52, powyżej 0,6 x 108 CFU Lactobacillus acidophilus W22, powyżej 0,6 x 108 CFU Lactobacillus plantarum W21, powyżej 0,6 x 108 CFU Lactococcus lactis W19, powyżej 0,4 x 108 CFU Lactobacillus casei W20, powyżej 0,4 x 108 CFU Lactobacillus salivarius W24.

Vivomixx 112

Vivomixx 112 to  suplement diety zawierający w swoim składzie liofilizat żywych kultur bakterii probiotycznych. Dostępny jest w formie doustnych kapsułek.

1 kapsułka zawiera 1,12 x 1011 CFU Streptococcus thermophilus DSM24731®, Bifidobacterium longum DSM24736®, Bifidobacterium breve DSM24732®, Bifidobacterium infantis DSM24737®, Lactobacillus acidophilus DSM24735®, Lactobacillus plantarum DSM24730®, Lactobacillus paracasei DSM24733®, Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus DSM24734.

Jak przyjmować probiotyki?

Skuteczność probiotyków zależy od przeżywalności zawartych w nich drobnoustrojów w trakcie pasażu przez przewód pokarmowy. Wykazano, iż najkorzystniej przyjmować je 30 minut przed lub w trakcie posiłku (najlepiej zawierającego tłuszcz).  W przypadku antybiotykoterapii najbezpieczniej przyjmować probiotyk 2 godziny przed lub po antybiotyku [8]. 

Czy probiotyki są bezpieczne? Jakie skutki uboczne mogą powodować?

Tak. Amerykańska Agencja ds. Żywności (FDA) nadała im status powszechnie uznawanych za bezpieczne. W Unii Europejskiej mają one status uznanego domniemania bezpieczeństwa. Niemniej u niektórych grup pacjentów należy zachować specjalną ostrożność w ich stosowaniu (np. pacjenci z niedoborami odporności, w ciężkim stanie klinicznym, wcześniaki) [8].

W wytycznych FAO można znaleźć informację, że preparaty osłonowe mogą teoretycznie być odpowiedzialne za cztery rodzaje skutków ubocznych: zakażenia ogólnoustrojowe, szkodliwe działania metaboliczne, nadmierną stymulację immunologiczną u osób wrażliwych oraz transfer genów. Należy jednak zaznaczyć, że w badaniach odnotowano jedynie kilka przypadków tych skutków [15].

Jak można zwiększyć efektywność działania probiotyków?

Celem zwiększenia efektywności probiotyków, ich preparaty wzbo­gaca się o prebiotyki. Są to substancje, które nie podlegają trawieniu, ale selektywnie pobudzają rozwój dobroczynnych mikroorganizmów lub ich aktywność metaboliczną. Do prebiotyków zaliczamy m.in. inulinę, laktulozę, fruktooligosacharydy oraz galaktooligosacharydy. Preparaty będące połączeniem prebiotyku z probiotykiem określane są mianem  synbiotyków (Multilac synbiotyk).

Jak długo można stosować probiotyk?

Długość terapii probiotykami jest bezpośrednio zależna od przyczyny konieczności przyjęcia preparatów. W przypadku biegunki lub antybiotykoterapii, nawet krótki czas wystarczy na odbudowę flory jelitowej. Jeśli chodzi o schorzenia przebiegające ze stałym deficytem bakterii jelitowych takie jak IBS, stosowanie probiotyków może być długotrwałe. Warto zwrócić uwagę na to, że schorzenia przewodu pokarmowego są dolegliwościami o bardzo skomplikowanym charakterze. Ich leczenie wymaga wieloczynnikowej terapii, począwszy od suplementacji probiotykami i lekami na receptę, często kończąc na wizytach w poradniach zdrowia psychicznego [10]. 

Co jeszcze wpływa na stan mikroflory jelitowej?

Poza probiotykami istnieje wiele czynników, które wpływają na stan mikroflory jelitowej. Oto kilka ważnych czynników:

1. Dieta: Zróżnicowana dieta bogata w różnorodne całość przetworów spożywczych może promować różnorodność mikroflory jelitowej. Z kolei niestosowanie prebiotyków w diecie może prowadzić do ubytku różnorodności mikroflory jelitowej [11].
2. Metoda porodu: Sposób, w jaki dziecko rodzi się na świat, może mieć wpływ na skład mikroflory jelitowej. Dzieci urodzone drogą cesarskiego cięcia mogą mieć odmienny skład mikroflory jelitowej w porównaniu do dzieci urodzonych naturalnie [12].
3. Antybiotyki: Stosowanie antybiotyków może znacznie zakłócić równowagę mikroflory jelitowej, prowadząc do obumarcia niektórych szczepów bakterii. W efekcie, może wystąpić obniżona różnorodność mikroflory, co potencjalnie może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych [13].
4. Stres: Wpływ stresu na mikroflorę jelitową jest obszarem intensywnych badań. Wykazano, że stres może mieć negatywny wpływ na skład mikroflory jelitowej i prowadzić do zmian w funkcjonowaniu jelit oraz na poziomie układu immunologicznego [14].

Należy jednak pamiętać, że wpływ tych czynników na mikroflorę jelitową może być złożony i różnić się między jednostkami. Dalsze badania są konieczne, aby lepiej zrozumieć ich rolę i związki z mikroflorą jelitową.