Popromienne zapalenie skóry – co to jest?

Popromienne zapalenie skóry dotyczy nawet 90% chorych poddanych radioterapii. Stopień uszkodzenia skóry zależy od rodzaju zastosowanej radioterapii, dawki pochłoniętej, wielkości pola napromieniowania oraz od wrażliwości i szlaków biochemicznych konkretnego pacjenta.

Najpierw, średnio po ok. 12 dniach, pojawia się suche złuszczanie naskórka, a często także świąd. Potem złuszczanie przechodzi w tzw. złuszczanie mokre, czyli z towarzyszącym wysiękiem. Uszkodzone zostają gruczoły potowe i łojowe, mieszki włosowe, zachodzą także zmiany barwnikowe. Reakcje te należą do tzw. wczesnych odczynów popromiennych. 

Reakcjami popromiennymi późnymi może być zanik skóry właściwej, teleangiektazje, zmiany barwnikowe albo martwica. 

Do oceny stopnia popromiennego uszkodzenia skóry po radioterapii służą różne skale, np. 5-cio stopniowa skala National Cancer Institute – Common Terminology Criteria for Adverse Events (NCI CTCAE, version 3), a także RTOG / EORTC, skala LENT SOMA, Common Toxicity Criteria czy Dische’a. Pozwalają one ocenić stan skóry i podjąć odpowiednie działania lecznicze i pielęgnacyjne [1,2].   

Higiena w trakcie i po radioterapii – podstawowe zasady

Higiena skóry w trakcie i po zakończonej radioterapii powinna być bardzo delikatna. Obszary stanu zapalnego można myć letnią bieżącą wodą i łagodnymi bezzapachowymi środkami myjącymi. Po umyciu delikatnie osuszamy okolice miękkim ręcznikiem i nie pocieramy nim umytej skóry. 

Następnie bardzo delikatnie można nałożyć preparat natłuszczający.

Na skórę po radioterapii nie stosuje się żadnych dezodorantów, plastrów z przylepcem, termoforów. Nie wolno stosować środków zawierających alkohol, mydło i lanolinę.  

Ważne jest nawodnienie organizmu, dlatego chorzy mają pić przynajmniej 1,5 l wody mineralnej dziennie. Ponadto trzeba zapewnić chorym ochronę przed promieniami UV w czasie, a także przynajmniej rok po zakończeniu radioterapii.

Wykluczone jest picie alkoholu i palenie papierosów [1,2,3].

Jak pielęgnować skórę po radioterapii?

Właściwa pielęgnacja i przygotowanie skóry do radioterapii zmniejszają intensywność odczynu popromiennego oraz zapewniają większy komfort chorego. 

Cięższe odczyny skórne należy leczyć według zaleceń lekarskich. Dużą rolę i skuteczność w leczeniu, a także profilaktyce ostrych zmian popromiennych, mają maści sterydowe [4]. Zmniejszają one stan zapalny. Ponadto do leczenia zmian mogą być stosowane miejscowe preparaty zawierające sole srebra [3].

Łagodniejsze zmiany skórne trzeba natłuszczać i nawilżać, zapewniając elastyczność skóry i jej większą wytrzymałość. Taką pielęgnację zapewnia w preparatach: kwas hialuronowy (nawilża i wspomaga odbudowę naskórka), witamina B5 i kwas foliowy (pomagają w odbudowie skóry), witamina E (antyoksydant), a także cynk, mocznik [3].

Kremy na skórę po radioterapii – który preparat wybrać?

Do preparatów stosowanych w praktyce do pielęgnacji skóry po radioterapii należą:

• kremy Cicabio, Cicalfate lub Cicaplast – o działaniu kojącym i regenerującym skórę; ich wadą jest wysoki koszt
• specjalistyczne kremy do skóry po radioterapii: Aquastop (z nienasyconymi kwasami tłuszczowymi oraz alantoiną; do natłuszczania i ochrony skóry); seria Pharmaceris X-Ray z kwasem foliowym; RadioProtect (z olejami, łagodzi i koi odczuwany przez pacjentów ból i świąd w okolicach stanu zapalnego, natłuszcza); Radioxar o bogatym składzie (z wyciągiem z nagietka, z kwasem hialuronowym, tilirozydem, alantoiną, niacyną, pantenolem i olejem canola; natłuszcza, regeneruje, łagodzi świąd i zaczerwienienie, zmniejsza stan zapalny);
• krem Calmapherol z miedzią, cynkiem, wit. E i alantoiną; działa kojąco i przeciwzapalnie
• witaminowy tłusty krem bez lanoliny: Vitella Extreme 
• płynne preparaty, takie jak: Ozonella albo Vitella Treox (ozonowana oliwa z oliwek, witamina E i kwas hialuronowy) [5].

Uwaga: przed sesją radioterapii wszystkie preparaty należy zmyć z naświetlanego obszaru, ponieważ mogą one zwiększyć pochłoniętą dawkę promieniowania!