Co to jest pieluszkowe zapalenie skóry i jak się objawia?

Pieluszkowe zapalenie skóry (zwane potocznie odparzeniem), obejmuje szereg chorób zlokalizowanych w okolicy pieluszkowej. Najczęściej występuje kontaktowe zapalenie skóry wskutek podrażnienia (czynniki drażniące mogą być różne np. mokra pieluszka).  Powszechne u niemowląt pomiędzy 7., a 12. miesiącem życia. Jednak należy pamiętać, że schorzenie to może dotyczyć także osób dorosłych — szczególnie chorych leżących, u których występuje nietrzymanie moczu i stolca. Problemy skórne, które występują w przebiegu pieluszkowego zapalenia skóry to:

• plamy rumieniowe,
• pęcherzyki,
• nadżerki,
• złuszczenie naskórka [1].

Skąd biorą się odparzenia u niemowląt?

Skóra niemowląt znacznie różni się od skóry człowieka dorosłego. Przede wszystkim jest dużo cieńsza, nawet 5-10 razy w porównaniu ze skórą dorosłego. Zawiera też mniej włókien kolagenowych i elastycznych. Cechuje ją także większa podatność na urazy, co wynika z luźnego układu komórek warstwy rogowej, a także słabsze przyleganie naskórka do skóry właściwej. pH zbliżone jest do neutralnego, co sprzyja rozwojowi mikroorganizmów. Te wszystkie właściwości niemowlęcej skóry czynią ją bardzo podatną na występowanie pieluszkowego zapalenia skóry.

Dodatkowo sprzyjają temu czynniki, zarówno fizyczne jak i chemiczne, do których w szczególności należą:

• długi kontakt skóry z przemoczoną pieluszką — jest powodem maceracji skóry i powoduje zaburzenie jej funkcji ochronnych. Dlatego też szczególnie narażone są te obszary, które mają bezpośredni kontakt z pieluchą m.in.: pachwiny, srom, czy pośladki;
• pocieranie skóry wilgotnymi chusteczkami — tworzą się zapalne zmiany skórne w związku z mechanicznym tarciem chusteczki o skórę. Dodatkowo składniki, którymi nasączone są chusteczki, mogą wywoływać alergie kontaktowe;
• zasadowe pH moczu oraz długotrwały kontakt skóry z kałem (w którym znajdują się m.in.: amoniak, ureaza, proteazy i lipazy, które sprzyjają rozwojowi stanów zapalnych skóry), szczególnie długotrwała biegunka u dzieci lub nieodpowiednia higiena okolicy pieluszkowej wiążą się z dużym ryzykiem wystąpienia zmian skórnych;
• alergeny zawarte w pieluchach i kosmetykach dla dzieci — są to czynniki chemiczne, mogące powodować alergie kontaktowe;
• długotrwała antybiotykoterapia — antybiotyki niszczą naturalną florę bakteryjną, przez co zaburzają mechanizmy obronne skóry;
• obecność drożdżaków (Candidia albicans) w kale — powodują grzybicze zmiany skórne [1,2].

Jak zapobiegać pieluszkowemu zapaleniu skóry?

Niezwykle istotna w zapobieganiu pieluszkowemu zapaleniu skóry jest odpowiednia pielęgnacja niemowląt i dbałość o higienę. Między innymi dobór odpowiednich preparatów do pielęgnacji i pieluszek mogą zapobiegać temu schorzeniu. Warto pamiętać o:

• zmianie pieluszki nie rzadziej niż co 3-4 godziny (lub częściej w zależności od potrzeby);
• przemywaniu skóry wacikiem nasączonym wodą po każdej zmianie pieluszki lub chusteczkami jednorazowymi zawierającymi w składzie łagodne substancje myjące, a najlepiej nasączone wodą (WaterWipes);
• stosowaniu kremu pielęgnacyjnego po każdej zmianie pieluszki;
• częstym pozostawianiu dziecka bez pieluszki tzw. „wietrzenie” okolicy pieluszkowej,
• doborze odpowiednich pieluszek — najlepiej wybierać te oddychające, zawierające membrany mikroporowate. Należy unikać pieluszek wykonanych z nieprzepuszczalnych materiałów, jak plastik, czy guma [2].

Jak leczyć pieluszkowe zapalenie skóry?

Leczenie zmian skórnych w okolicy pieluszkowej zależy od stopnia ich zaawansowania. Łagodne zmiany można leczyć preparatami miejscowymi dostępnymi w aptece bez recepty:

• maści i kremy regenerujące, nawilżające okolicę pieluszkową — w swoim składzie zawierają takie składniki jak alantoina (Alantan maść, Alantan krem), dekspantenol (Alantan Plus maść), lanolina (Bephanten Baby maść), witamina F (Linomag). Warto je stosować nie tylko, kiedy pojawią się odparzenia, ale także profilaktycznie przy każdej zmianie pieluszki,
• preparaty zawierające tlenek cynku (Sudocrem, Maść cynkowa) — działają antyseptycznie, łagodzą podrażnienia i świąd. Nie należy stosować ich w codziennej pielęgnacji, a jedynie wtedy, kiedy pojawią się chorobowe zmiany skórne, gdyż mogą nadmiernie wysuszać skórę, co może wywołać jej podrażnienia,
• nadmanganian potasu (Kalium hypermanganicum) — stosuje się go jako dodatek do kąpieli, występuje w postaci fioletowych kryształków. Ma działanie odkażające oraz wysuszające, świetnie sprawdzi się w przypadku ropiejących ran. Do wanny z wodą należy wsypać zaledwie kilka kryształków nadmanganianu potasu (woda powinna być lekko różowa),
• wodny roztwór fioletu gencjanowego (Methylrosanilinii chloridum) — działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, osuszająco na rany. Miejsca zmienione chorobowo należy bezpośrednio przemyć nasączonym w roztworze fioletu gencjanowego gazikiem,
• maść pięciornikowa złożona —  zawiera wyciąg z kłącza pięciornika, tlenek cynku i ichtiol. Działa przeciwzapalnie i ściągająco (Tormentalum, Tormentiol),
• krochmal —  stosowany do kąpieli, dostępny jest jako gotowy produkt w aptekach (Krochmal do kąpieli Atoperal Baby Plus). Można wykonać go też samodzielnie z mąki ziemniaczanej i wody. Kąpiele w krochmalu łagodzą podrażnienia i przyspieszają procesy gojenia ran.

Jeśli zmiany skórne są rozległe, ropiejące i nie pomagają zastosowane preparaty bez recepty, należy skonsultować się z lekarzem w celu wdrożenia skutecznego leczenia. Rodziców szczególnie powinny zaniepokoić:

• grudki
• krostki
• strupy w kolorze miodowym.

Objawy te mogą świadczyć o zakażeniu grzybiczym lub bakteryjnym. 

W poważniejszych przypadkach, pieluszkowe zapalenie skóry może wymagać terapii preparatami dostępnymi na receptę, takimi jak: glikokortykosteroidy, antybiotyki, leki przeciwgrzybicze, uszczelniające naczynia krwionośne, przeciwhistaminowe, czy niesteroidowe leki przeciwzapalne [2] (czytaj także: Antybiotyki — 9 najczęściej zadawanych pytań).