W życiu płodowym dziecko połączone jest z matką, a dokładniej z łożyskiem za pomocą pępowiny. Umożliwia ona dopływ tlenu oraz składników odżywczych, a także usuwanie zbędnych produktów przemiany materii. Po narodzinach pępowinę się odcina — pozostaje po niej sam kikut, który powoli ulega martwicy. Nierzadko jego wygląd mocno odbiega od uroczych rysunków z internetu — bynajmniej nie jest to słodki malutki pępuszek. Ale spokojnie — to tylko chwilowe. Pępek noworodka, czyli kikut pępowiny musi być odpowiednio pielęgnowany, aby zapobiec rozwojowi bakterii i umożliwić samoistne odpadnięcie.

Historia kikuta

Bezpośrednio po narodzinach malucha, pępowinę zaciska się około 2 cm od brzuszka i odcina. Tak powstały kikut zabezpiecza się suchym i jałowym gazikiem. Na początku ma on barwę biało-niebieską i jest wciąż wilgotny. W ciągu doby obkurcza się, wysusza oraz zmienia kolor na żółtobrązowy, a następnie czarnobrązowy. Po ok. 2 dniach właściwej pielęgnacji kikut jest już zazwyczaj całkowicie suchy. Odpada samoistnie między 5. a 15. dobą po narodzinach [1] (czytaj także: Dziecko to nie mały dorosły!).

Pierwsza linia obrony

Kikut pępowiny to najdelikatniejsze miejsce w ciele noworodka — jest wyjątkowo podatny na zakażenia. Należy go traktować ze szczególną ostrożnością aż do momentu, gdy samoistnie odpadnie. Przebywanie dziecka z matką w pierwszych dniach jego życia umożliwia kolonizację organizmu malucha florą bakteryjną matki. Stanowi ona nieocenioną tarczę ochronną przed wnikaniem chorobotwórczych patogenów. Jeszcze w szpitalu warto zadbać o częsty kontakt „skóra do skóry”, który jest najprostszą formą dzielenia się swoją dobroczynną mikroflorą [1].

Jak dbać o pępek noworodka?

Pobyt w szpitalu ma niewiele zalet — jedną z nich jest łatwy dostęp do specjalistów. Rodzice w razie jakichkolwiek wątpliwości mogą poprosić położną lub lekarza o radę. Po wyjściu do domu są zdani tylko na siebie. Pielęgnując pępek nowordoka w warunkach domowych, należy stosować poniższe reguły:

• co najmniej raz na dobę oczyszczać pępek. Obecnie zalecana jest tzw. sucha pielęgnacja, czyli wycieracie suchym wacikiem. W sytuacji, gdy kikut zanieczyści się moczem lub kałem, należy umyć go wodą, a następnie dokładnie wysuszyć, np. jednorazowym płatkiem higienicznym;
• do czyszczenia najlepiej używać gazików lub płatków kosmetycznych — nie stosuje się patyczków i nie grzebie się w pępku;
• w trakcie kąpieli malucha nie należy nalewać do wanienki zbyt dużo wody. Kikut oczywiście można zmoczyć, ale lepiej go polewać wodą, niż zanurzyć na cały czas trwania kąpieli;
• nie trzeba używać specjalnych środków do dezynfekcji (np. Octenispetu) — sama woda wystarczy. Najnowsze doniesienia naukowców są zgodne — sucha pielęgnacja i unikanie zbędnego namaczania kikuta jest wystarczającym postępowaniem;
• górny brzeg pieluszki należy zawinąć tak, aby odsłonić kikut pępowiny — im więcej powietrza, tym lepiej. Na rynku dostępne są nawet pieluszki ze specjalnym wycięciem na kikut;
• częste przystawianie noworodka do piersi zmniejsza ryzyko zakażenia pępka [1].

Czy można moczyć pępek w trakcie kąpieli?

Kikut pępowiny może być bez obaw zamoczony w trakcie kąpieli — nic się mu nie stanie. Niemniej, jeśli jest taka możliwość, to lepiej nie zanurzać całego brzuszka dziecka, a delikatnie polewać go ciepłą wodą. Po kąpieli należy pamiętać o dokładnym wysuszeniu pępka czystym gazikiem. Jeśli temperatura otoczenia na to pozwala, nie trzeba go od razu zasłaniać piżamką, lecz pozostawić do całkowitego wyschnięcia [1].

Co ze spirytusem?

Chociaż przemywanie pępka spirytusem to metoda znana od lat i przekazywana kolejnym pokoleniom młodych rodziców, najwyższy czas o niej zapomnieć. Kikut pępowiny nie potrzebuje spirytusu. Mimo że faktycznie ma on właściwości wysuszające to obecnie jest zdecydowanie odradzany. Niemniej, istnieją sytuacje, gdy pępek trudno się goi — wówczas lekarz może zlecić przemywanie go roztworem wody i spirytusu, jednak zabieg ten należy przeprowadzać wyłącznie po konsultacji ze specjalistą [1].

Co powinno nas zaniepokoić?

W większości przypadków kikut pępowiny goi się bez większych komplikacji i samoistnie odpada. Warto jednak codziennie go obserwować i być wyczulonym na wszelkie niepokojące zmiany (czytaj także: Pieluszkowe zapalenie skóry — jak sobie z nim poradzić?). Należy zgłosić się do lekarza, gdy:

• kikut pępowiny zrobił się zaczerwieniony, widoczna jest ropa, obrzęk bądź rosnąca nierówno tkanka u nasady kikuta;
• z pępka zaczyna wyciekać płyn;
• czuć nieprzyjemny zapach;
• po upływie 15 dni od narodzin kikut samoistnie nie odpadł [1].