Charakterystyka choroby — ospa wietrzna

Ospa to wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV — Varicella-Zoster Virus). Ospa bardzo często pojawia się u dzieci i to najczęściej w tym okresie zapadalność na nią jest największa, jednak nie znaczy to, że dolegliwość nie jest spotykana u dorosłych [1].

W jaki sposób dochodzi do zakażenia?

Choroba jest wysoce zakaźna, więc bardzo łatwo dochodzi do zakażenia. Odbywa się to najczęściej poprzez drogę kropelkową i bezpośredni kontakt z chorym, np. w wyniku kontaktu z pęcherzykową wydzieliną [1-2].

Niebezpieczeństwo potęguje fakt, że chora osoba nawet 2 dni przed wystąpieniem wysypki zaraża. Najlepiej w tym okresie byłoby ją odizolować od innych, aby przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się wirusa, jednak jest to praktycznie awykonalne [2].

Objawy ospy wietrznej

Podstawowym objawem ospy wietrznej jest charakterystyczna wysypka. Najpierw pojawia się na klatce piersiowej, plecach i twarzy, a następnie zajmuje całe ciało. Pęcherzyki mogą znaleźć się również w takich miejscach jak błona śluzowa jamy ustnej, powieki lub genitalia. [3].

Początkowo na ciele pojawiają się plamki, które szybko przechodzą w grudki, a następnie w pęcherzyki wypełnione płynem. Niestety wysypka jest bardzo swędząca, jednak ważne, aby nie rozdrapywać zmian, gdyż może dojść do nadkażenia bakteryjnego i powstania blizn. Najczęściej po około 1 tygodniu pęcherzyki przekształcają się w strupy, które odpadają do 2 tygodni [1-3].

Ospa charakteryzuje się również innymi objawami, takimi jak:

• gorączka,
• ból głowy,
• ból mięśni,
• zmęczenie,
• utrata apetytu,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Powyższe symptomy najczęściej pojawiają się dzień lub dwa przed wysypką [1,3].

Jak leczyć ospę wietrzną?

Jak leczyć ospę wietrzną?

W przypadku ospy wietrznej leczenie przyczynowe w postaci leków przeciwwirusowych wprowadza się bardzo rzadko. Osoby do 12. roku życia z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym, nie muszą wprowadzać takiej terapii. Natomiast, jeśli istnieją czynniki zwiększające ryzyko poważnego przebiegu ospy wietrznej, można rozważyć farmakoterapię. Wspomniane czynniki są następujące:

• osoby powyżej 12. roku życia,
• chorzy z ciężkimi i przewlekłymi chorobami skóry i płuc,
• osoby długoterminowo przyjmujące leki z grupy salicylanów,
• kobiety w ciąży [1].

Lekiem pierwszego wyboru będzie acyklowir (Hascovir, Hascovir Control, Hascovir control MAX, Hevipoint, Heviran, Heviran Comfort, inVirum). Schemat terapeutyczny prezentuje się następująco:

• Najlepiej rozpocząć terapię do 24 godzin od pojawienia się wysypki.
• Stosuje się 800 mg acyklowiru, 5 razy na dobę przez 5-7 dni [1,4-5].

Leczenie objawowe

Ospa najczęściej leczona jest jedynie objawowo. Celem terapii jest zmniejszenie gorączki, prewencja nadkażeń skóry oraz redukcja świądu.

Przeciwgorączkowo należy stosować tylko i wyłącznie paracetamol (czytaj więcej: Kiedy jako lek przeciwgorączkowy należy zastosować paracetamol? oraz Najlepszy lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy). Podawanie ibuprofenu i innych Niesteroidowych Leków Przeciwzapalnych (NLPZ) może zwiększyć ryzyko nadkażenia bakteryjnego zmian skórnych [6].

W celu redukcji swędzenia grudek stosuje się leki przeciwświądowe, np. dimetynden (krople Fenistil).

Niezwykle ważna jest prawidłowa pielęgnacja zmian skórnych. Nie powinniśmy ich rozdrapywać, jednak w przypadku dzieci może być to ciężkie do wyegzekwowania. Pomocne mogą okazać się produkty dostępne w aptece stosowane miejscowo, których celem jest redukcja świądu, takie jak:

• Ospa Comfort Spray,
• Virasoothe chłodzący żel w sprayu,
• Tanno-Hermal Lotio,
• Puder płynny z anestezyną,
• Variderm,
• Pudroderm.

W przypadku płynnych pudrów należy zachować ostrożność, gdyż pomimo wskazań związanych z objawowym leczeniem ospy wietrznej, niektóre źródła wskazują na zwiększone ryzyko rozwoju bakterii pod pudrową przykrywką [7].

Pęcherzyki skórne należy dezynfekować i przysuszać odpowiednimi preparatami, np. Octeniseptem [7].

Zalecenia niefarmakologiczne

Oprócz powyższych warto wdrożyć także zalecenia niefarmakologiczne.

• Krótko przyciąć paznokcie u dziecka, aby zminimalizować ryzyko rozdrapywania zmian.
• Na noc warto nałożyć dziecku rękawiczki, aby w czasie snu nie drapało się.
• Dbać o prawidłową higienę (częste kąpiele w chłodnej wodzie); ciało wycierać delikatnie ręcznikiem.
• Dbać o prawidłowe nawodnienie.
• Ubierać dziecko w luźne ubrania [8].

Czy można ochronić się przed chorobą?

Jak już zostało wspomniane, ospa wietrzna to wysoce zakaźna choroba. W 9 na 10 przypadkach, jeśli ktoś, kto nie chorował na ospę, ma kontakt z osobą chorą, to zachoruje. Jedyną ochroną przed zakażeniem jest albo przechorowanie ospy, albo szczepienie [1].

Szczepienia ochronne

W Polsce szczepionka przeciwko ospie wietrznej zawiera żywy, atenuowany szczep VZV – OKA. Skuteczność szczepionki jest bardzo wysoka — wynosi ponad 95%. Na rynku aptecznym mamy do wyboru dwa preparaty:

• Varilrix,
• Varivax.

Pełną ochronę uzyskuje się po 2 dawkach. Szczepić może się każda zdrowa osoba, która nie chorowała wcześniej na ospę od 9. miesiąca życia. Drugą dawkę szczepionki podaje się co najmniej 6. tygodni po pierwszej. Co ważne, szczepić można się zamiennie szczepionkami od dwóch producentów [9].

Szczepienie można również przeprowadzić po 3 do 5 dni po kontakcie z osobą chorą na ospę. Taki zabieg pozwoli zapobiec zachorowaniu lub znacznie złagodzi jego przebieg [10].

Mechanizm działania szczepionki jest taki, że po jej podaniu dochodzi do rozwoju bezobjawowej lub skąpoobjawowej postaci ospy wietrznej, po której szczepiony nabywa odporność [10].

Przeciwwskazania do szczepień

Osoby, które cierpią na niedobory odporności bądź inne zaburzenia układu immunologicznego nie powinny być szczepione przeciwko ospie wietrznej. Istnieją tutaj pewne odstępstwa, jednak takie sytuacje należy indywidualnie konsultować z lekarzem prowadzącym. Pacjenci leczeni lekami immunosupresyjnymi, również zaliczają się do tej grupy. Dodatkowo szczepionka jest przeciwwskazana podczas ciąży. Jeśli kobieta została zaszczepiona, to powinna unikać zajścia w ciąże co najmniej 1 miesiąc po szczepieniu. Natomiast nie ma takich przeciwwskazań w przypadku karmienia piersią [10].

Powikłania

W przypadku każdej choroby można pokusić się o następujące stwierdzenie: “Lepiej zapobiegać niż leczyć”. Podobnie sprawa wygląda tutaj. Pomimo tego, że ospa wietrzna najczęściej przebiega bez komplikacji i głównie chorują na nią dzieci, to lepiej nie ryzykować. Około 1000 dzieci rocznie podlega hospitalizacji właśnie z powodu ciężkiego przebiegu ospy wietrznej [10].

Najczęstsze powikłania ospy wietrznej są następujące:

• infekcje bakteryjne skóry i tkanek miękkich (głównie u dzieci),
• zapalenie płuc (głównie dorośli),
• stany zapalne lub obrzęk mózgu,
• powikłania krwotoczne,
• sepsa,
• odwodnienie [1].

Ze względu na powyższe, organizowanie tzw. ospa party, w których dziecko chore na ospę spotyka się z innymi, jest — lekko mówiąc — nierozsądne, gdyż może doprowadzić do poważnych komplikacji. Znacznie mądrzej wybrać szczepienie i nie narażać niepotrzebnie najmłodszych na poważne konsekwencje zdrowotne.