Czym jest opryszczka?

Opryszczka pospolita to choroba wywołana przez wirus Herpes simplex (HSV). Istnieją dwa typy wirusa opryszczki w zależności od lokalizacji. HSV-1 dotyczy odmiany, która powoduje zapalenie spojówek, śluzówki jamy ustnej i dziąseł. Typ HSV-2 najczęściej zlokalizowany jest w okolicach narządów płciowych, może wywoływać również zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych [1,5]. Zatem HSV-1 będzie wywoływać tzw. “zimno”, czyli opryszczkę wargową natomiast HSV-2 opryszczkę narządów płciowych (genitalną). W ostatnich latach ta prosta zasada nie jest jednak tak oczywista, ze względu na zmianę zachowań seksualnych osób między 16 a 30 rokiem życia [3]. 

Infekcja wirusem opryszczki może być pierwotna lub wtórna a jej charakter objawowy lub bezobjawowy. Zakażenie pierwotne to pierwsze zakażenie organizmu patogenem, które w przypadku opryszczki pospolitej ma przeważnie charakter infekcji objawowej [1]. Wirus HSV-1 najczęściej nabywamy w dzieciństwie natomiast maksimum zachorowalności na HSV-2 to 40. rok życia. Ze względu na coraz wcześniejszą inicjację seksualną HSV-2 rozpoznaje się już u nastolatków [4]. Diagnostyczne testy PCR pozwalają sprawdzić czy zakażenie wirusem opryszczki ma charakter pierwotny czy wtórny (ponowna infekcja patogenem) [1,2]. 

Jak dochodzi do zakażenia opryszczką? 

Wirus opryszczki rozprzestrzenia się: 

• drogą kropelkową (np. używanie tych samych naczyń, ręczników),
• poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub nosicielem, 
• na skutek kontaktów seksualnych.

Ponadto u osób, które przechodziły opryszczkę w przeszłości, może dojść do infekcji nawrotowej pod wpływem: spadku odporności, zakażenia dróg moczowych, nagłych zmian temperatury, miesiączki, urazów, zabiegów chirurgicznych czy zabiegów kosmetycznych (np. powiększanie ust). 

Jednym z czynników ryzyka jest płeć. Zachorowanie występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn [1,3]. Ze względu na łagodniejsze objawy opryszczki genitalnej u mężczyzn są oni często nieświadomi zarażenia i stanowią źródło infekcji partnerek. W ostatnim czasie ze względu na zmianę zachowań seksualnych i popularność stosunków oralno-waginalnych, HSV-1 w coraz większym stopniu odpowiada za opryszczkę genitalną [4]. Do czynników ryzyka zakażenia opryszczką wargową i genitalną zalicza się zatem: 

• płeć żeńska,
• bezpośredni kontakt z wydzielinami (m.in. łzy, ślina) osoby zakażonej lub nosiciela,
• brak higieny osobistej,
• współistniejące zakażenia przenoszone drogą płciową,
• wczesna inicjacja seksualna,
• duża liczba partnerów płciowych,
• niestosowanie prezerwatyw, 
• niski poziom wykształcenia,
• zła sytuacja materialna [4,6].

Jakie są objawy opryszczki?

Opryszczka wargowa objawia się swędzeniem, mrowieniem i pieczeniem w miejscu pojawienia się późniejszych zmian o charakterze pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym. Po kilku dniach pęcherzyki pękają, pozostawiając lekko krwawiące nadżerki, a następnie strup. W przypadku zakażenia pierwotnego proces gojenia może trwać do 2 tygodni. Zmiany opryszczki wargowej nie pozostawiają blizn [5]. Przebieg infekcji pierwotnej jest zazwyczaj cięższy i może dawać objawy ogólne takie jak: powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, ból mięśni i stawów [1,2].

Do objawów opryszczki genitalnej zaliczamy: świąd, pieczenie i uczucie bólu w miejscu pojawienia zmian, które widoczne są w drugiej dobie. Pęcherzyki po kilku dniach pękają, pozostawiając bolesne owrzodzenia, które po zagojeniu mogą pozostawiać blizny. Zmiany opryszczkowe występują na wewnętrznych i zewnętrznych drogach płciowych oraz w okolicy odbytnicy, ujścia cewki moczowej, na udach i pośladkach. Dodatkowo może pojawić się dysuria, wydzielina z pochwy oraz objawy ogólne jak gorączka, dreszcze, ból głowy, mięśni, zapalenie węzłów chłonnych [3,4]. Infekcja pierwotna może trwać do 3 tygodni natomiast nawrotowa znacznie krócej z łagodniejszym przebiegiem [6]. Ze względu na to, że opryszczka genitalna może dawać mało charakterystyczne objawy, należy ją zawsze potwierdzić odpowiednim testem [3]. 

Zakażenie nawrotowe opryszczki wargowej i genitalnej poprzedzają tak zwane objawy prodromalne, czyli nietypowe, nieswoiste dla danej jednostki chorobowej. W przypadku opryszczki może to być gorączka, ból głowy, zmęczenie, brak apetytu [1,5]. 

Czy opryszczka w ciąży zagraża dziecku?

Opryszczka nawrotowa

Jeśli chorowałaś na opryszczkę przed ciążą, możesz być spokojna. Jak już wiesz, po pierwszym przechorowaniu wirus opryszczki znajduje się w zwojach nerwowych w stanie letalnym. W takiej postaci nie stanowi zagrożenia dla płodu, dopóki nie dojdzie do nawrotu choroby. Jednak nawet w czasie opryszczki nawrotowej, wirus bardzo rzadko dociera do łożyska. W krwi krążą bowiem wytworzone po pierwszej infekcji przeciwciała, które chronią twoje dziecko. Dlatego też nawrotowa opryszczka wargowa i genitalna u kobiet w ciąży przebiega podobnie jak u kobiet nieciężarnych, czyli łagodniej w stosunku do zakażenia pierwotnego i zazwyczaj nie wymaga leczenia [4].

Opryszczka nawrotowa stanowi największe zagrożenie w trzecim trymestrze ciąży, ze względu na możliwość zakażenia noworodka. Objawowa opryszczka genitalna (nawrotowa i pierwotna) w ostatnim trymestrze jest wskazaniem do cesarskiego cięcia. Zabieg nie daje pewności, że noworodek uniknie zakażenia, ale znacznie zmniejsza jego ryzyko [1,6]. 

Opryszczka w innym miejscu niż narządy płciowe nie jest wskazaniem do cięcia cesarskiego. W przypadku porodu naturalnego zaleca się, aby istniejące zmiany opryszczkowe przykryć jałowym opatrunkiem na czas porodu. Stanowczo nie zaleca się  kontaktu z noworodkiem osobom (matka dziecka, personel medyczny, rodzina), które przechodzą opryszczkę z widocznymi zmianami na błonach śluzowych.

Wirus opryszczki stanowi zagrożenie zdrowia i życia noworodka. Bezwzględnie należy unikać pocałunków, kontaktów ze śliną i pęcherzykowatymi zmianami. Przyjmowanie leków przeciwwirusowych w infekcji nawrotowej nie jest przeciwwskazaniem do karmienia piersią. Jeżeli jednak opryszczka zostanie przeniesiona na sutek piersi, zalecane jest, aby rozpocząć karmienie mlekiem modyfikowanym [1,2].  Noworodki, u których istnieje podejrzenie zakażeniem HPV od chorej matki, są izolowane od innych dzieci, aby nie doszło do rozprzestrzenienia zakażenia [6]. 

Opryszczka pierwotna

Jeżeli nigdy nie przechodziłaś opryszczki, to w czasie ciąży powinnaś unikać potencjalnych źródeł zakażenia! Infekcji pierwotnej nie można lekceważyć, ponieważ istnieje możliwość zakażenia dziecka przez łożysko (zakażenie wrodzone), co stanowi realne zagrożenie dla ciąży [2,4]. Zakażenia wrodzone stanowią 5% wszystkich zakażeń HSV u noworodków, częściej dochodzi do zakażeń od chorej matki w trakcie porodu [3]. Zakażone noworodki urodzone w terminie lepiej rokują w stosunku do wcześniaków. Infekcje poporodowe noworodków dotyczą około 2-10% przypadków. Głównym źródłem zakażenia noworodków są osoby z opryszczką jamy ustnej w tym personel medyczny. 

Generalnie do zakażeń noworodków dochodzi rzadko, ale diagnoza choroby jest utrudniona ze względu na niespecyficzne, subtelne objawy. Opryszczka u tak małych dzieci ma bardzo ciężki przebieg łącznie z ryzykiem zgonu [4]. Najczęściej dochodzi do zakażenia płodu i noworodka od matki, która choruje po raz pierwszy (zakażenie pierwotne). Pierwsze zakażenie HSV u ciężarnych zawsze wymaga zastosowania leków, co skutecznie hamuje namnażanie wirusa i zwiększa szanse na to, aby patogen nie przedostał się do płodu [1]. 

Wirus HSV-2 stanowi większe zagrożenie dla ciąży niż HSV-1, który dopiero w momencie przeniesienia na drogi płciowe staje się niebezpieczny dla płodu [3]. Opryszczka genitalna w I i II trymestrze ciąży skutkuje wadami rozwojowymi płodu (zapalenie tęczówki, małoocze, jaskrę, małogłowie, zwapnienia wewnątrzczaszkowe, napady padaczkowe) a w 25% przypadków powoduje poronienia [1,4]. Infekcja wirusem opryszczki w III trymestrze najczęściej jest przyczyną porodu przedwczesnego oraz zakażeń wewnątrzmacicznych (ryzyko na poziomie blisko 50%), ponieważ organizm matki nie jest w stanie wytworzyć odpowiedniej liczby przeciwciał, aby ochronić dziecko [1,3]. Zakażenie w ostatnim trymestrze ciąży będzie wskazaniem do cięcia cesarskiego również dlatego, że 85% przypadków zakażeń noworodków dotyczy zakażeń okołoporodowych [6].

Jak zapobiegać opryszczce w ciąży?

Aby zapobiec infekcji nawrotowej, powinnaś przede wszystkim przestrzegać zasad zdrowego stylu życia. Stosuj zrównoważoną dietę, zapewnij organizmowi odpowiednią ilość snu, ćwicz i uprawiaj sport jeżeli twój stan zdrowia na to pozwala, unikaj sytuacji stresowych, przyjmuj minerały i witaminy przeznaczone dla kobiet w ciąży [4]. Koniecznie poinformuj lekarza o przebytej opryszczce genitalnej w przeszłości, również przez partnera płciowego [1,3]. W niektórych przypadkach ginekolog prowadzący ciążę może zlecić profilaktyczne stosowanie leków, aby zapobiec nawrotom opryszczki [2].

Infekcji pierwotnej unikniesz przede wszystkim przez ograniczenie kontaktu z osobami zakażonymi. Ze względu na wysokie ryzyko powikłań ważny jest wywiad z partnerem płciowym. Jeżeli u partnera występują objawy opryszczki, należy stosować prezerwatywy lub zaprzestać oralnych i waginalnych stosunków seksualnych. Ponadto pamiętaj, iż prezerwatywa nie zapewnia 100% ochrony przed zakażeniem [1,3].  Niestety infekcja HSV uwrażliwia organizm na inne patogeny, a ciąża dodatkowo sprzyja zakażeniom, dlatego też zachowaj szczególną ostrożność i higienę w trakcie choroby [2]. 

Krokiem milowym w profilaktyce jest szczepionka przeciw HSV. Niestety pomimo trwających już wiele lat badań nie opracowano skutecznej szczepionki [6]. Ze względu na ciągły wzrost zakażeń kobiet i noworodków, zaleca się edukację na temat wirusa HSV dla kobiet w ciąży oraz planujących macierzyństwo. Obecnie edukacja jest jedyną formą profilaktyki [1,6]. Pomimo wielu zagrożeń, które stwarza wirus opryszczki, zlecenia nie obejmują badań przesiewowych na obecność HSV. Głównym powodem są względy ekonomiczne [1,2].

Leczenie opryszczki w okresie ciąży

Tabletki doustne na opryszczkę w ciąży

Opryszczkę wywołuje wirus, zatem podstawą leczenia będą leki przeciwwirusowe. Najskuteczniejsze są leki w postaci tabletek doustnych zaordynowanych przez lekarza. 

Pierwotne objawowe zakażenie HSV-1 i HSV-2 jest wskazaniem do farmakoterapii, dlatego należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Dostępne leki są skuteczne i bezpieczne, dlatego nie obawiaj się zaordynowanych leków. Najczęściej stosowanym i najlepiej przebadanym wśród ciężarnych lekiem jest acyklowir. Tabletki z acyklowirem Heviran czy Hascovir mogą być stosowane w ciąży jednak zawsze należy skonsultować to z lekarzem. 

W przypadku opryszczki nawrotowej lekarz może zdecydować o terapii doustnej acyklowirem. Jednak bardzo często opryszczka nawrotowa ma łagodny przebieg i rezygnuje się z leczenia doustnego [3]. W przypadku nawrotowej opryszczki genitalnej oraz często nawracającej opryszczki wargowej lekarz może zalecić profilaktyczne stosowanie acyklowiru między 34. a 36. tygodniem ciąży ze względu na wysokie ryzyko zakażenia noworodka [1].

Choroba twojego partnera nie jest obojętna i powinnaś o niej poinformować lekarza. W przypadku pozytywnej diagnozy partner otrzyma leki przeciwwirusowe [1].  

Jeżeli zachorujesz w czasie porodu, który jest na zaawansowanym poziomie i przeprowadzenie cesarskiego cięcia nie będzie możliwe, zarówno ty jak i dziecko otrzymacie  lek (acyklowir) w postaci dożylnej tuż po porodzie. Acyklowir podawany jest wszystkim noworodkom, u których występuje podejrzenie zakażeniem HSV. Szybkie wdrożenie leczenia zwiększa szanse na przeżycie dziecka [6]. 

Alternatywą są również walacyklowir i famcyklowir. Przy zakażeniu ogólnym acyklowir podawany jest w szpitalu drogą dożylną [1,3].  

Preparaty miejscowe na opryszczkę

Na rynku istnieją również preparaty miejscowe z substancjami przeciwwirusowymi w postaci maści, żelu, lipożelu. Ze względu na niską skuteczność miejscowych leków przeciwwirusowych nie są zalecane w czasie ciąży. Niemniej jednak mogą być stosowane wspomagająco, ponieważ realnie skracają czas choroby, chronią przed rozprzestrzenianiem wirusa, a także zmniejsza dolegliwości bólowe [5].

Do preparatów miejscowych, które można bezpiecznie stosować w czasie ciąży, należą m.in.: krem Erazaban z dokonazolem, plastry na opryszczkę Compeed czy DermaPlast. Leki do stosowania na skórę z acyklowirem możesz stosować wyłącznie po konsultacji z lekarzem. 

Podsumowanie – zadbaj o siebie!

Poza leczeniem farmakologicznym zadbaj o swoją odporność, odpowiednią ilość snu, zbilansowaną dietę oraz unikaj sytuacji stresowych i wysiłku fizycznego. Pozwoli to złagodzić przebieg choroby w trakcie infekcji oraz zmniejsza ryzyko nawrotu.