Opatrunki specjalistyczne — czym one są?

Jeśli myślimy o ranie i sposobie jej zaopatrzenia, najczęstszą decyzją będzie dezynfekcja i założenie opatrunku klasycznego. Opatrunek tradycyjny to najczęściej kompres z gazy, który umieszczamy na zmienionej tkance, owijamy bandażem i zaklejamy przylepcem. Czasami używa się też jałowych kompresów z gotową warstwą klejącą. Takie rozwiązanie będzie poprawne jeśli doświadczyliśmy powierzchownej rany, np. skaleczenia, jednak w bardziej poważnych przypadkach lepiej wybrać opatrunek specjalistyczny do trudno gojących się ran. Dlaczego?

6 zasad niezbędnych do prawidłowego gojenia się rany

Co jest niezbędne do poprawnego gojenia rany — szczególnie przewlekłej, czyli gojącej się ponad 8 tygodni?

1. Wilgotność — utrzymanie prawidłowej wilgotności w obrębie rany jest niezbędnym czynnikiem do poprawnego gojenia. Niestety gaza to materiał przepuszczalny, który nie zapewnia prawidłowych warunków. W efekcie rana będzie wysychać. Co więcej, po pewnym czasie gaza przyklei się do niej, a jej usunięcie będzie powodowało ból i destrukcję nowo powstałej tkanki.
2. Odprowadzanie wysięku — gaza nie spełnia również swojej roli w kwestii chłonięcia wysięku. Szybko go chłonie, staje się brudna i nie odprowadza wydzieliny poprawnie. Z tego powodu może wręcz nasilać produkcję wysięku i nie zapewni prawidłowych warunków.
3. Temperatura — z racji braku barierowości gazy, woda będzie szybko parować z powierzchni rany, co spowoduje utratę ciepła. Odpowiednia temperatura jest niezbędna do prawidłowego gojenia się tkanki.
4. Barierowość — dobry opatrunek powinien chronić łożysko rany przed napływem czynnik chorobotwórczych i zabrudzeniami zewnętrznymi, a jednocześnie zapewniać prawidłową wymianę gazową. Gaza nie spełnia tych kryteriów.
5. Brak pozostałości — idealny opatrunek powinien być prosty do założenia, ale jednocześnie łatwy do usunięcia. Niestety gaza może pozostawiać drobne włókna w gojącej się tkance, co prowadzi do rozwoju stanów zapalnych i alergicznych. Opatrunki specjalistyczne nie mają tego problemu.
6. Dodatkowe substancje — rany przewlekłe są często skolonizowane bakteriami. Niezbędne jest wtedy stosowanie opatrunków z odpowiednimi substancjami. Nie zaleca się używania gazy nasączonej antybiotykiem, bo prowadzi to do zaburzenia procesów gojenia. Należy skorzystać z opatrunków specjalistycznych z dodatkiem odpowiednich substancji leczniczych [1-2].

Rodzaje opatrunków na trudno gojące się rany

Opatrunki specjalistyczne możemy podzielić na następujące rodzaje:

1. Hydrokoloidowe
2. Hydrożelowe
3. Hydrowłókniste
4. Alginianowe
5. Gąbki (pianki) poliuretanowe
6. Błony poliuretanowe
7. Złożone

Opatrunki specjalistyczne – hydrokoloidowe

Opatrunki posiadają dwie warstwy. Zewnętrzna odpowiada za ochronę przed czynnikami zewnętrznymi, natomiast wewnętrzna bezpośrednio styka się z raną. Zawiera substancje, które pod wpływem wysięku tworzą żel, dzięki czemu utrzymywane jest prawidłowe nawilżenie rany. Ponadto żel “dopasowuje się” do rany, przyspiesza regenerację i wyciąga z niej nieczystości. Jednak trzeba pamiętać, żeby stosować je na już oczyszczone miejsca. Ze względu na barierowość opatrunki chronią przed bakteriami, ale nie można stosować ich na rany zakażone [3-5].

Opatrunki hydrokoloidowe powinny być stosowane jedynie na rany z niewielkim wysiękiem. Najczęściej polecane są do zaopatrywania:

• odleżyn,
• oparzeń (za wyjątkiem III stopnia oraz dopiero po 3-5 dniach – początkowo hydrożelowe!),
• owrzodzeń,
• stopy cukrzycowej,
• ran pooperacyjnych i po przeszczepie skóry,
• inne, drobne rany powierzchowne (oprócz ukąszeń),
• ochrona skóry narażonej na otarcia [3-4].

Jak zakładać opatrunek?

Zasady korzystania z opatrunków hydrokoloidowych są proste, jednak należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach, aby zmaksymalizować efekty terapii.

1. Przed nałożeniem opatrunku oczyść ranę, np. 0,9% NaCl oraz wysusz.
2. Pamiętaj o dobraniu odpowiedniej wielkości opatrunku, tak aby był on większy o około 3 cm niż rana.
3. Po wyjęciu opatrunku z opakowania zewnętrznego ogrzej go przez chwilę między dłońmi. Zwiększy to jego przylepność.
4. Odklej warstwy ochronne według instrukcji produktu, nałóż na ranę i lekko dociśnij.
5. Zachowaj ostrożność przez około 30 minut — po tym czasie siła adhezji powinna być już wystarczająca [6].

Opatrunki hydrokoloidowe nie wymagają dodatkowych opatrunków mocujących, jednak jeśli umieszczone są w miejscach narażonych na ruch, to można je dodatkowo zamocować. Najlepiej wykorzystać do tego opatrunki foliowe, aby móc obserwować opatrunek pierwotny [5].

Jak często zmieniać opatrunek hydrokoloidowy?

Teoretycznie opatrunki hydrokoloidowe można trzymać do 7 dni. Jest to jednak zależne od rodzaju rany i ilości wysięku. Najczęściej prawidłowo spełniają swoje zadania przez 3 do 5 dni. W jaki sposób dowiedzieć się, kiedy opatrunek wymaga zmiany? Są dwie zasady:

1. Jeśli zauważymy, że wysięk przedostaje się poza opatrunek, jest to znak, aby go zmienić.
2. Jeśli spostrzeżemy, że warstwa żelowa zmienia swój kolor na bardziej ciemny, mętny, matowy [6].

Po odklejeniu opatrunku ranę należy przemyć, np. solą fizjologiczną. Fragmenty żelu, często o specyficznym zapachu, mogą być mylone z oznakami infekcji. Faktycznie nie ma czego się obawiać. Opatrunki hydrokoloidowe oczyszczają także ranę z tkanki martwiczej, dlatego w początkowym etapie leczenia może się ona nieco powiększyć. Jest to zupełnie normalnie.

Dostępne opatrunki na trudno gojące się rany

W aptece opatrunki hydrokoloidowe występują głównie w postaci plastrów, ale dostępne są również w formie pasty lub żelu:

• Suprasorb H (wersja standard, cienka, sacrum, border).

https://leki.pl/lek/suprasorb-h/

• Comfeel:
  • Plus — z dodatkiem alginianu, który zwiększa chłonność.
    • Transparent — przezroczysty, umożliwia obserwację rany bez zdejmowania opatrunku.
    • Pressure Relief — równomiernie rozkłada nacisk na ranie, pozwala poprawić krążenie
    • Contour — do trudno dostępnych miejsc, typu łokcie, kolana, pięty, okolica krzyżowa (kształt motylka) [7].
• Compeed (dostępne wersje na pęcherze na stopach, odciski, halluksy, zrogowacenia oraz na opryszczkę). Czytaj więcej: Opryszczka wargowa — skuteczne sposoby na leczenie.
• Hydrocoll (concave, sacral) oraz Hydrocoll thin.
• Granuflex, Granuflex Extra Thin, Granuflex Bordered (zawierają żelatynę – może pojawić się nieprzyjemny zapach):
  • Ten typ opatrunku możemy dostać w formie pasty oraz żelu (Granugel). Doskonale sprawdzają się do wypełnienia łożyska rany. Wtedy zalecane jest zastosowanie dodatkowo opatrunku wtórnego, którym może być plaster Granuflex bądź opatrunek chłonny.

https://leki.pl/lek/granuflex/

• Lomatuell Pro.
• Medisorb H.

Opatrunki specjalistyczne – hydrożelowe

Kolejny typ opatrunków specjalistycznych to opatrunki hydrożelowe. Stosowane są głównie w celu zapewnienia wilgotnego środowiska w ranie, gdyż niektóre posiadają nawet do 95% wody. Mają zdolność do pęcznienia i pochłaniania wysięku, jednak zalecane są jedynie do ran słabo sączących [2-3].

Opatrunki hydrożelowe stosuje się do ran, takich jak:

• owrzodzenia żylne,
• odleżyny (oczyszczają i nawadniają tkankę martwiczą),
• stopa cukrzycowa,
• odwodnione, pokryte strupami,
• oparzenia (nawet III stopnia),
• otarcia i skaleczenia (nawet głębokie) [2-3, 8].

Nie są zalecane do ran zainfekowanych, z treścią ropną i bardzo dużą ilością tkanki martwiczej [8].

Opatrunki hydrożelowe powinny stanowić I linię w leczeniu oparzeń. Natychmiast uwalniają wodę, dzięki czemu możliwe jest nawilżenie i schłodzenie oparzonego miejsca. W przeciwieństwie do chłodzenia wodą proces jest mniej gwałtowny, co jest korzystniejsze w leczeniu. Opatrunki hydrożelowe schładzają oparzone miejsce do 36,6°C w ciągu około 4 minut, dlatego nie ma ryzyka zbytniego wychłodzenia [8].

Jak zakładać opatrunek?

1. Przed nałożeniem opatrunku należy przemyć ranę, np. 0,9% NaCl i dokładnie wysuszyć.
2. Jeśli korzystamy z opatrunku w formie żelu, to należy wycisnąć go na zmieniony obszar, a ewentualną pozostałość wyrzucić. Warstwę żelu (około 5 mm) należy zabezpieczyć opatrunkiem wtórnym, np. z jałowej gazy.
3. Warstwa hydrożelowa w przypadku opatrunków w formie plastra umożliwia początkową adhezję do skóry, jednak warto umocować produkt opatrunkiem foliowym [9].

Jak często zmieniać opatrunek hydrożelowy?

Teoretycznie opatrunki hydrożelowe powinny być zmieniane po 1 do 3 dni. Jednak wszystko zależy od rany:

• W przypadku oparzenia zaleca się zmieniać opatrunek nawet co kilka godzin, aby chłodzenie było efektywne.
• Jeśli rana ma mały wysięk, to może zdarzyć się tak, że opatrunek wyschnie. Można go wtedy nawilżyć 0,9% NaCl – szczególnie przed usunięciem opatrunku.
• Opatrunek stosowany na rany martwicze powinien być zmieniany maksymalnie co 24 h.
• Jeśli pojawi się nadmierny wysięk, który wydostaje się spod opatrunku, to należy go niezwłocznie wymienić [8-9].

Dostępne opatrunki hydrożelowe

Opatrunki hydrożelowe występują w formie żeli i plastrów:

• Purilon żel,
• Water Jel — żel (z dodatkiem 2% lidokainy) i plastry o różnych rozmiarach,
• BurnTec — plastry oraz maska twarzowa,
• Intrasite Gel — na rany głębokie i płytkie. Dobre właściwości oczyszczające,
• Hydrosorb Gel,
• Aqua-Gel,

https://leki.pl/lek/aqua-gel/

• HydroAid.

Opatrunki hydrowłókniste na sączące się rany

Opatrunki hydrowłókniste polecane są do ran z obfitym wysiękiem. Dzięki swojej budowie, po kontakcie z wydzieliną, formują żel wypełniający tkankę, dzięki czemu chłoną dużą ilość wysięku i oczyszczają ranę. Co więcej, pochłonięty wysięk, bakterie i inne zanieczyszczenia są zatrzymywane wewnątrz opatrunku i nie wyciekają nawet pod naciskiem [1-4].

Opatrunki hydrowłókniste zalecane są w przypadku zaopatrywania następujących ran:

• rany w fazie oczyszczania (z żółtą martwicą, ale bez oznak infekcji),
• rany ze średnim i obfitym wysiękiem,
• odleżyny,
• rany z przetokami,
• owrzodzenia,
• stopa cukrzycowa [1,3].

Jeśli rana jest zagrożona rozwojem infekcji bądź już rozwinął się ten stan, to opatrunki hydrowłókniste również będą dobrym wyborem, jednak z dodatkiem substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, np. z jonami srebra (z dopiskiem Ag) [1].

Jak zakładać opatrunek hydrowłóknisty na rany z wysiękiem?

1. Po odpowiednim oczyszczeniu rany należy nałożyć opatrunek.
2. Opatrunki hydrowłókniste mają tendencję do zwiększania objętości w trakcie formowania żelu pod wpływem wysięku. Jeśli stosujemy go do ran głębokich to, powinien być w niej luźno umieszczony (około 80% wypełnienia).
3. Ten rodzaj opatrunków nie ma warstwy klejącej, dlatego należy przymocować go opatrunkiem wtórnym. Opatrunek pierwotny (hydrowłóknisty) nie może być mniejszy niż wtórny). Nie zaleca się korzystania z gazy. Lepiej jako opatrunek wtórny zastosować folię, np. Medisorb F [5].

Jak często zmieniać opatrunek?

Ciężko odpowiedzieć na to pytanie, bo wszystko zależy od konkretnego przypadku. Generalnie opatrunki z jonami srebra zapewniają swoje właściwości nawet do 14 dni, jednak nie powinno się tyle z niego korzystać. Opatrunki hydrowłókniste można średnio używać przez 2 do 4 dni, jednak i tak musimy codziennie kontrolować stan rany. Przesączanie opatrunku będzie wskazaniem do jego wymiany. 

Dostępne opatrunki hydrowłókniste

Opatrunki hydrowłókniste dostępne są w formie z jonami srebra oraz bez w postaci plastrów:

• Aquacel – można je docinać do wielkości rany. W trakcie chłonięcia wysięku opatrunek może przybrać jego kolor, co nie jest czynnikiem do niepokoju:
  • Extra – wzmocniona forma, przeznaczony do ran z obfitym wysiękiem.
  • Ag – z dodatkiem srebra.
  • Extra Ag – połączenie dwóch powyższych.
  • Ag+ Extra – zawiera dodatkowo środek chelatujący metale, dzięki czemu aktywność przeciwdrobnoustrojowa jest jeszcze lepsza niż w przypadku wersji z samym srebrem.
  • Ag Burn
    • Opatrunki te przed usunięciem należy zwilżyć na 30 minut 0,9% NaCl w celu zmiękczenia i łatwiejszego usunięcia.

Opatrunki alginianowe do ran z wysiękiem

Tytułowe opatrunki spełniają podobną rolę co hydrowłókniste. Przeznaczone są do zaopatrywania ran o znacznym wysięku. Jeśli opatrunek zawiera jony srebra, to można go stosować do ran objętych bądź z ryzykiem infekcji. Opatrunki tezawierają jony wapnia i to odróżnia je od wcześniej omawianych, gdyż wykazują działanie hemostatyczne — przyspieszają procesy krzepnięcia krwi [1,4].

Opatrunki alginianowe będą przeznaczone do ran, takich jak:

• owrzodzenia,
• odleżyny,
• stopa cukrzycowa,
• rany krwawiące,
• rany z wysiękiem [4].

Natomiast  nie można ich stosować do ran suchych lub z małym wysiękiem, a także do tamowania krwawienia [7].

Jak zakładać opatrunek alginianowy?

Zasady dotyczące zakładania opatrunków alginianowych są podobne jak w przypadku hydrowłóknistych. Musimy pamiętać o tym, żeby nałożyć na niego opatrunek wtórny, który go przytrzyma i zapobiegnie wysychaniu. Jeśli wypełniamy ranę głęboką, to opatrunek nie może wychodzić poza obręb skóry.

Jak często zmieniać opatrunek alginianowy?

Z opatrunków można korzystać maksymalnie 7 dni, jednak wszystko zależy od kondycji rany. Najczęściej zmienia się je co 2 lub 3 dni. Po usunięciu ranę należy przemyć, np. 0,9% NaCl, aby usunąć resztki żelu. Uformowany żel będzie przypominał zielonkawą galaretę, co można pomylić z masą martwiczą, jednak to normalny kolor w przypadku tych produktów. Można stwierdzić, że jeśli opatrunek zmieni swój wygląd i będzie przypominał żel, to jest to najwyższy czas na zmianę [1,6,8].

Dostępne opatrunki alginianowe

W aptece znajdziemy następujące opatrunki alginianowe:

• Biatain Alginate Ag – z dodatkiem jonów srebra.
• Algivon – zawiera miód Manuka o działaniu przeciwdrobnoustrojowych oraz chłonącym nieprzyjemne zapachy z rany.
• Askina Calgitrol – z jonami srebra:
  • Thin – w formie plastrów.
  • Paste – w formie pasty do wypełniania rany.
• Suprasorb:
  • A – kompres oraz tamponada.
  • A + Ag – z jonami srebra.
• Medisorb A.
• Sorbalgon (kompres) oraz Sorbalgon T (tamponada).
• Kaltostat.

Opatrunki piankowe

Opatrunki piankowe zbudowane są z hydropolimerów, które wykazują wysokie właściwości chłonne. Z tego względu polecane są do zaopatrywania ran z obfitym wysiękiem. Idealnie nadają się do trudno dostępnych miejsc oraz do ran głębokich, owrzodzeń lub odleżyn. Jeśli rana jest zainfekowana, to występują także wersje z jonami srebra. Wyrobów medycznych można również używać w trakcie leczenia oparzeń II stopnia, ran pooperacyjnych czy otarć skóry [1-2].

Opatrunków piankowych nie można natomiast stosować do ran bez wysięku. W takiej sytuacji produkt może przykleić się do skóry. Wspomniane produkty chłoną wydzielinę, jednak nie zatrzymują jej w swojej strukturze. Nie tworzą również żelu, jednak dobrze chronią ranę przed środowiskiem zewnętrznym i zapewniają optymalne warunki, gdyż dopasowują się do łożyska rany [9].

Jak zakładać opatrunek  piankowy i jak często go zmieniać?

Technika mocowania opatrunków piankowych jest zbliżona do wcześniej omówionych. Maksymalnie opatrunki piankowe mogą przylegać do rany do 7 dni, jednak najważniejsza jest kontrola zmienionej tkanki. Średnio wspomniane produkty zmienia się co 1 do 3 dni. Jeśli wysięk zacznie przeciekać, należy niezwłocznie zmienić opatrunek [6].

Dostępne opatrunki piankowe

W aptece możemy znaleźć następujące opatrunki piankowe:

• Biatain:
  • Silicone – stosowany do ran do 2 cm głębokości. Lepiej dopasowuje się niż wersja bez silikonu [11].
  • Ag Non Adhesive – wersja z jonami srebra na rany z objęte stanem zapalnym. To wersja nieprzylepna, dlatego niezbędne jest zastosowanie opatrunku wtórnego w postaci, np. folii.
• Suprasorb P – w wersji przylepnej i nieprzylepnej. Jako opatrunek pierwotny jedynie na rany niezakażone. Może być stosowany jako opatrunek wtórny (chłonny) do ran zakażonych.
• Advazorb – nieprzylepny, więc wymaga opatrunku wtórnego.
  • Border – wersja przylepna.
• Medisorb P Plus – nieprzylepny (wersja Adhesive jest przylepna), z dodatkową warstwą hydrożelową.
• FoamLite ConvaTec.
• Aquacel Foam – przylepny opatrunek dodatkowo z warstwą hydrowłóknistą (wersja Ag z jonami srebra).
• Allevyn (wersja przylepna i nieprzylepna):
• Ag – z dodatkiem jonów Ag w wersji przylepnej i nieprzylepnej.
  • Heel (oraz Ag) – idealny do terapii stopy cukrzycowej, wymaga przymocowania.
  • Life – przylepny, ze względu na strukturę polecany do ran na wypukłych powierzchniach.
    • Sacrum – dedykowany do okolicy krzyżowej.
• HydroTac – połączenie opatrunku piankowego z hydrożelowym, dlatego może być stosowany również do bardziej suchych ran. Wersja comfort jest samoprzylepna.
• PermaFoam – nieprzylepny, duży wybór pod względem dopasowania do różnych części ciała:
  • Comfort – wersja przylepna.
  • Sacral – do okolicy kości ogonowej, samoprzylepny.
  • Concave – posiada nacięcia, które umożliwiają mocowanie opatrunku na zaokrąglonych częściach ciała. Samoprzylepny.
  • Tracheostomy – wersja przeznaczone do ran w okolicach tchawicy oraz przy tracheostomii.
  • Cavity – typowo do tamponady.
• Mepilex:
  • Border – z silikonową warstwą klejącą.
  • Ag – z jonami srebra.

Podsumowanie

W artykule omówiliśmy opatrunki stosowane w ranach bez infekcji, z niewielką ilością wysięku oraz ranach powierzchownych lub oparzeniach. Teoretycznie opatrunki dzięki swojej budowie umożliwiają dostateczną adhezję do skóry bez opatrunku wtórnego, jednak w niektórych przypadkach można dodatkowo zamocować opatrunek, np. specjalistyczną folią Medisorb F.

Hydrożele mogą być stosowane także do wypełniania ran głębokich, do których umieszcza się, np. siatki z jonami srebra (takie jak Acticoat). W takim przypadku niezbędny jest opatrunek wtórny w formie, np. pianki.

Opatrunki hydrowłókniste, alginianowe oraz piankowe przeznaczone są głównie do ran ze średnim oraz mocnym wysiękiem. Stosowanie produktów do ran bez wysięku może powodować ich przyklejenie do tkanki. Gdyby taka sytuacja zaszła, należy namoczyć opatrunek w 0,9% NaCl.

Jeśli chodzi o stosowanie wtórnego opatrunku mocującego, to wszystko zależy od rodzaju zastosowanego produktu. Większość opatrunków piankowych po zdjęciu warstwy zabezpieczającej wykazuje pewną adhezję do tkanki. Jednak w przypadku ruchu może być ona niewystarczająca. Jeśli mamy pewne obawy co do utrzymania wyrobu medycznego w obrębie rany, to zawsze lepiej dodatkowo umocować go specjalistyczną folią. Są one bezpieczne, gdyż przepuszczają parę wodną i tlen.

Podczas zaopatrywania rany zawsze wybierajmy opatrunek kilka centymetrów większy niż zmieniona tkanka.