Oparzenie to rana spowodowana ciepłem lub innymi czynnikami (np. prądem elektrycznym, związkami chemicznymi, nadmierną ekspozycją na słońce). Najwięcej przypadków oparzeń dotyczy dzieci. Bez kontaktu z lekarzem możemy leczyć oparzenie pierwszego stopnia i powierzchowne oparzenie drugiego stopnia. Zaleca się kontakt z lekarzem zawsze u dzieci poniżej 2 lat [1].

Oparzenia powierzchowne i głębokie – czym się różnią?

Ocena głębokości oparzenia jest podstawą skutecznej terapii. Uszkodzenia tego typu klasyfikuje się według czterostopniowej skali:

I° – oparzenie powierzchowne charakteryzujące się wystąpieniem rumienia, świądem oraz bólem skóry (są to np. oparzenie słoneczne);

II° (IIa) – oparzenie pośredniej grubości, podczas którego pojawiają się pęcherze wypełnione płynem surowiczym, a także silny rumień skóry i obrzęk;

II° (IIb) – oparzenie, w wyniku którego dochodzi do powstania pęcherzy, a także częściowego uszkodzenia nerwów. Skóra staje się twarda i niemal niewrażliwa na doznania bólowe (ból występuje najczęściej tylko podczas zmiany opatrunku lub dotykania rany). Po wygojeniu oparzenia IIb pojawia się blizna;

III° – tego typu oparzenia obejmują nie tylko powierzchowne warstwy skóry, ale również jej głębsze struktury, takie jak naczynia, nerwy oraz tkankę podskórną. Bywa, że uszkodzenie wymaga interwencji chirurgicznej polegającej na usunięciu uszkodzonych tkanek (nefrektomii), a nawet przeprowadzeniu przeszczepienia skóry. Co ważne, oparzenia III° obejmujące duże powierzchnie mogą zagrażać nie tylko zdrowiu, ale również życiu osoby poszkodowanej;

IV° – ten rodzaj oparzeń charakteryzuje się uszkodzeniem bardzo głębokich struktur obejmujących mięśnie, a nawet kości. Dochodzi wówczas do zwęglenia i martwicy tkanek. Oparzenia IV° są niezwykle groźne, ponieważ mogą prowadzić do trwałej dysfunkcji narządów wewnętrznych [2].

Pierwsza pomoc w oparzeniach

Nigdy dość przypominania, że pierwsza pomoc w oparzeniach obejmuje schłodzenie skaleczonego miejsca bieżącą wodą o temperaturze ok. 15ºC przez 20 minut. Należy unikać stosowania zamrożonych kompresów czy lodu. Badania potwierdzają, że skuteczne i szybkie reagowanie znacznie zmniejsza uszkodzenie tkanek, przyspiesza odbudowę nabłonka i zmniejsza ryzyko powstania blizny [3].

Co jest najlepsze na oparzenia?

Pamiętajmy o tym, że na powierzchnię oparzenia można nakładać jedynie sterylne produkty. Po odpowiednim schłodzeniu oparzenie może być zdezynfekowane 0,05% oktenidyną lub poliheksanidem (płyn Octenilin, Prontosan),  albo podchlorynami ( np.Microdacynem, Aqvitoxem, Granudacynem).

Na świeże oparzenie nałożyć można gotowe jałowe opatrunki hydrożelowe np. AquaGel. Mają one postać żelowych przezroczystych płatów lub krążków w różnych rozmiarach. Nałożone na oparzenie przyspieszają jego gojenie, zapobiegają parowaniu wody i chłodzą, zmniejszając odczucie bólu.

Hydrożele na oparzenia mogą mieć też formę półpłynnego jałowego żelu w tubce (np. GranuGel, Intrasite, HydroSorb). Można ich użyć w sytuacji, gdy oparzenie jest niewielkie i bez wysięku. Należy je wtedy przykryć jałowym opatrunkiem wtórnym np. Allevyn, Aquacell, Mepilex – w zależności od stanu oparzenia .

Co na oparzenia z apteki?

Substancje przeciwbólowe

Oparzeniu towarzyszy ból, który można zmniejszyć, stosując miejscowo niesteroidowe leki przeciwzapalne. Jeśli chodzi o substancje znieczulające, na rynku polskim nie ma dostępnych maści czy sprejów na oparzenia z benzokainą. Jest ona składnikiem preparatu Variderm, który ze względu na swoje działanie ściągające i wysuszające jest stosowany w leczeniu ospy. Możemy również sięgnąć po doustne leki przeciwbólowe [1]. 

Substancje przeciwzapalne

Dane dotyczące korzyści płynących ze stosowania hydrokortyzonu na oparzenia są sprzeczne. Co ciekawe jest on powszechnie stosowany w Japonii. W jednym z badań możemy przeczytać zalecenia dotyczące stosowania miejscowych preparatów steroidowych. Według autorów powinno być ograniczone do pierwszych 2 dni po urazie. Zmniejszają one zaczerwienienie i obrzęk oraz łagodzą ból. Przy dłuższym stosowaniu wydłużają czas gojenia się ran [4].

Substancje przeciwbakteryjne i maści na oparzenia z antybiotykiem

Kolejną grupą produktów lubianych przez pacjentów są maści z antybiotykiem. Stosowane są chętnie w przypadku otarć, zranień czy oparzeń właśnie. Być może wynika to z powszechnego przeświadczenia o skuteczności i potrzebie antybiotyków zawsze i wszędzie. Nie jest to jednak dobry kierunek, ze względu na postępującą antybiotykooporność bakterii oraz kontrowersyjne dowody na rzeczywiste działanie tego typu maści.

Na rynku aptecznym są dostępne bez recepty maści z zestawem trzech antybiotyków (bacytracyny, polimyksyny B oraz neomycyny): Tribiotic oraz Maxibiotic, a także maść z neomycyną (Unguentum Neomycini). Wskazaniem do ich stosowania mogą być drobne zakażone otarcia lub oparzenia. Nie wolno ich stosować w przypadku rozleglejszych i cięższych oparzeń, ran głębokich i kłutych. Są one także przeciwwskazane dla dzieci w wieku poniżej 12 lat. Są to maści na bazie oleju. Nie należy ich długo stosować, ponieważ sprzyja to rozwojowi opornych na leczenie antybiotykami bakterii [4].

Odkażanie rany po oparzeniu 

Produkty do odkażania ran po oparzeniach, a także innych urazach możemy podzielić na dwie grupy: płyny stosowane do przemywania oraz kremy, maści i opatrunki, które pozostają na skórze. Coraz częściej stosuje się produkty na bazie srebra (np. Ranisilver). Jodopowidon jest składnikiem maści Betadine. Ogólne zasady dezynfekcji oparzeń są takie jak przy innych ranach [5].

Żele chłodzące na oparzenia i pantenol

Jeśli oparzenie jest niewielkie i nie doszło do przerwania warstwy naskórka (czyli niewielkie oparzenie I stopnia), a także w oparzeniach słonecznych, z pomocą przychodzą nam żele chłodzące na oparzenia (Termcool żel albo Thermi żel). Poza uczuciem chłodzenia i ulgą w bólu nie mają one szczególnych właściwości. Nie są również produktami sterylnymi, dlatego nie wolno nakładać ich na większe i cięższe oparzenia (np. z pęcherzami, czyli od II stopnia wzwyż).

Jeszcze większą popularnością cieszą się preparaty pantenolu w aerozolu lub piance. Pantenol ma działanie kojące na podrażnioną oparzeniem słonecznym skórę. Ograniczenia zastosowania są dokładnie takie same, jak żelu chłodzącego [6,7].

Maść na oparzenia ze srebrem

Maści ze srebrem stanowią alternatywę dla antybiotyków, ze względu na antybakteryjne działanie srebra.

Argosulfan maść jest produktem leczniczym dostępnym wyłącznie na receptę. Jeszcze do niedawna był standardowo stosowany w przypadku większych, zakażonych oparzeń. Zawiera sól srebrową sulfadiazyny. Lekarze nadal często go przepisują w przypadkach oparzeń. I jakkolwiek czasem widać poprawę po zastosowaniu Argosulfanu, to nie ma go w żadnych aktualnych wytycznych dotyczących leczenia ran i oparzeń [6,7].

Dostępnym bez recepty wyrobem medycznym ze srebrem jest maść Argotiab. Jak podaje producent, dzięki połączeniu jonów srebra ze związkiem tytanu uzyskano stabilność i skuteczność działania antybakteryjnego. Argotiabu również nie ma w żadnych wytycznych leczenia oparzeń [6,7].

Najlepsza maść na oparzenia – późniejsze stadium gojenia rany

Osobną kategorią będą maści stosowane w oparzeniach już znacznie później, w momencie prawie całkowitego wygojenia lub później, na etapie odpadnięcia strupa.

Pierwsza grupa to maści natłuszczające i wspomagające gojenie. Zawierają one np. alantoinę, D- pantenol, witaminę E i F. Stosuje się je do natłuszczania skóry w bezpośredniej okolicy oparzenia oraz powstałego strupa. W ten sposób oparzenie szybciej się goi, skóra pozostaje elastyczna i tworzy się mniejsza blizna. Do tej grupy maści należą np. Linomag maść, Alantan Plus maść, Alantan maść, Retimax maść.

Po całkowitym zagojeniu i odpadnięciu strupa można stosować maści i żele na bliznę, jeśli taka powstała. Najlepiej będą sprawdzać się produkty na bazie silikonowej, np. Sutricon żel (lub plaster na oparzenia). Wmasowuje się je w powstałą bliznę co najmniej 2 razy dziennie, przez 2-3 minuty. Minimalny czas terapii to ok. 3 miesiące. Preparaty te powodują zmniejszenie i rozjaśnienie blizny [6,7].

Wilgotne środowisko 

Oparzenia goją się najlepiej w wilgotnym, ale nie mokrym środowisku. Sprzyja to odbudowie nabłonka i zapobiega odwodnieniu komórek. Środowisko to najlepiej stworzyć, stosując maść lub opatrunek na oparzenia [8].

Nawilżanie i odbudowa

Olej z jagód rokitnika zwyczajnego (Hippophae rhamnoides) jest jednym z nielicznych olejów roślinnych zawierających kwas oleopalmitynowy (omega 7) — składnik lipidów skóry. Kwas ten stymuluje procesy odbudowy naskórka i wspomaga gojenie się ran. Dzięki zdolności aktywowania fizjologicznych funkcji skóry poprawia jej regenerację i minimalizuje blizny [9]. 

Na regenerację poparzonej skóry pozytywnie wpływają także inne oleje zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, karotenoidy i tokoferole, które stymulują proliferację fibroblastów, biosyntezę kolagenu oraz indukują naprawę tkanek i angiogenezę. Przykładem takich preparatów może być maść tranowa lub Linomag [8] (czytaj także: Sucha skóra — jak sobie pomóc?). 

Substancją najczęściej spotykaną w preparatach przeznaczonych do regeneracji skóry po oparzeniach jest dekspanthenol. Jest to pochodna kwasu pantotenowego, który należy do witamin z grupy B. Poprawia nawilżenie warstwy rogowej naskórka oraz elastyczność skóry. Przyspiesza również proces gojenia rany. Wykazano, że dekspantenol ma działanie przeciwzapalne na rumień wywołany promieniowaniem ultrafioletowym [9].

Alantoina również przyspiesza proces regeneracji uszkodzonej skóry. Posiada właściwości silnie nawilżające, a przy tym jest bezpieczna — nie uczula, nie podrażnia skóry. Alantoina jest również zalecana jako środek wspomagający w leczeniu przewlekłych chorób skóry z zaburzeniami rogowacenia lub uszkodzenia skóry, takich jak atopowe zapalenie skóry, kontaktowe zapalenie skóry, łuszczyca, rybia łuska, wrzody [10]. 

Innymi składnikami, na które warto zwrócić uwagę w preparatach to:

• aloes,
• kwas hialuronowy i jego sole,
• mentol. 

Mentol, kwas hialuronowy i aloes na oparzenia

W skład żelu aloesowego wchodzą mukopolisacharydy, aminokwasy i cynk. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i nawilżające. Kwas hialuronowy pobudza gojenie się nie tylko świeżych ran, ale także owrzodzeń i ran przewlekłych. Mentol zmniejsza ból i pieczenie dzięki efektowi chłodzenia [11,12].

Pamiętajmy, żeby preparat do stosowania po oparzeniu wybierać zgodnie z własnymi potrzebami. Nie ma potrzeby stosowania wszystkich wymienionych wyżej produktów. Rany nie powinniśmy również trzeć oraz narażać na promieniowanie słoneczne. O skutecznej ochronie, jaką daje nam krem z filtrem UV, pisaliśmy tutaj: Ochrona przed słońcem, czyli po co nam filtry przeciwsłoneczne? Możemy zwrócić uwagę, czy w składzie preparatu na oparzenia nie ma substancji zapachowych, które najczęściej uczulają.