Nebulizacja jest formą podania leku, której zadaniem jest wchłonięcie się w drogach oddechowych rozproszonej postaci leku. Można ją przeprowadzić przy pomocy nebulizatorów. Należy jednak przestrzegać określonych zasad, aby proces nebulizacji był prawidłowy i skuteczny.

Nebulizacja a inhalacja

Inhalacja to zagadnienie dość szerokie, które charakteryzuje wszystkie zabiegi mające na celu wprowadzenie do dróg oddechowych określonej substancji. Tym terminem można określić zarówno domowe inhalacje parowe, jak i specjalistyczne zabiegi lecznicze wykorzystujące nebulizatory i preparaty dostępne na receptę. 

Z kolei termin nebulizacja charakteryzuje sposób podania aerozolu leczniczego do drzewa oskrzelowego pacjenta. Nebulizatory rozbijają cząsteczki leku, dlatego wprowadzona do organizmu mgiełka lepiej penetruje do miejsca działania. Wspomniana metoda wykorzystywana jest w leczeniu pacjentów borykających się m.in. z astmą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, mukowiscydozą, czy zapaleniem oskrzeli. Wziewne przyjmowanie rozdrobnionych leków znacznie zmniejsza ilość działań niepożądanych wynikających z ich stosowania. Zachęcamy do zapoznania się z innymi artykułami dot. zagadnienia-Nebulizacja preparatami na receptę oraz Przeglądem Nebulizatorów i Inhalatorów dostępnych na rynku.

Nebulizacja preparatami bez recepty z chlorkiem sodu

W aptekach dostępnych jest wiele preparatów, które można wykorzystać do aerozoloterapii. Niektóre z nich są dostępne bez recepty, co nie oznacza jednak, że można je stosować do długotrwałego samoleczenia, bez konsultacji z lekarzem.

Jednym z najczęściej kupowanych produktów są ampułki z roztworami chlorku sodu. Podstawowy podział tego typu preparatów opiera się na różnicach w stężeniu NaCl. W związku z tym można wyróżnić:

• Izotoniczne roztwory chlorku sodu o stężeniu 0.9% (fizjologiczne, izotoniczne; np. Gilbert NaCl 0.9%, Natrum Chloratum 0.9%, Symphar 0.9% NaCl);

•  Hipertoniczne roztwory chlorku sodu o stężeniu powyżej 0.9% (Nebu-dose hipertonic; Nebu-dose plus, Marimer Inhalation hipertoniczna woda morska 2,2%).

Kiedy wybrać sól fizjologiczną do nebulizacji?

Izotoniczne ampułki soli swoim stężeniem odpowiadają m.in. składowi płynu międzykomórkowego czy płynu łzowego. W związku z tym możemy je wykorzystywać do zewnętrznego przemywania oczu, oczyszczania nosa, ucha, czy przemywania ran. Stosowane do nebulizacji będą wspierały nawilżenie nabłonka dróg oddechowych i ułatwiały jego oczyszczenie. Warto pamiętać, że po otwarciu zawartość ampułki należy jak najszybciej zużyć (większość producentów zakłada wykorzystanie do 16 godzin od otwarcia). Rozpieczętowana ampułka traci swoją jałowość, może stanowić środowisko, w którym namnażają się drobnoustroje chorobotwórcze [1,2]. 

Kiedy wybrać hipertoniczne roztwory chlorku sodu do nebulizacji?

Z kolei inhalacje z wykorzystaniem hipertonicznego roztworu NaCl (o stężeniu wyższym niż 0.9%) będą powodowały napływ wody do miejsca podania tj. nabłonka wyścielającego drogi oddechowe. Działanie to sprzyja rozrzedzaniu, usuwaniu zalegającej wydzieliny, wspomaga odkrztuszanie i udrażnianie nosa. W przypadku tego rodzaju roztworów nie zaleca się stosowania ich wieczorami, ponieważ nasilony odruch kaszlu może powodować problemy z zasypianiem. Ponadto hipertoniczne roztwory soli morskiej nie powinny być stosowane do przemywania ran oraz rozcieńczania leków do nebulizacji [3-5].

Roztwory soli morskiej mogą być wzbogacane dodatkowymi substancjami tj. ektoiną (Ectodose) czy hialuronianem sodu (Nebu-dose hialuronic; Nebu-dose plus). Wymienione ampułki mają bogatszy skład, dzięki czemu działają silniej łagodząco i nawilżająco na nabłonek wyścielający drogi oddechowe. Ampułki zaliczane do obu typów należy zużyć bezpośrednio po otwarciu, nie należy wykorzystywać ich do iniekcji czy rozcieńczania innych leków podczas nebulizacji [6].

Olejki eteryczne do inhalacji – jakie wybrać i jak ją wykonać?

Oprócz wspomnianych roztworów soli fizjologicznej, w aptekach znajdziemy również preparaty przeznaczone do inhalacji, których stosowanie nie wymaga posiadania nebulizatora.

Olbas oil to płyn do inhalacji parowej zawierający roślinne olejki eteryczne (m.in. olejek kajeputowy, goździkowy, eukaliptusowy, miętowy). Wspominany preparat zalecamy do stosowania w celu m.in.  upłynnienia zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny, zmniejszenia obrzęku błon śluzowych i ułatwienia oddychania. Sporządzanie inhalacji parowych z tego produktu przeciwwskazane jest u osób nadwrażliwych na którąkolwiek z substancji czynnych, w przypadku gdy pacjent ma potwierdzoną astmę lub inne alergiczne choroby układu oddechowego. 

Na podobnej zasadzie działają dostępne w aptece płyny: Amol, Aromatol czy Inhalol. Warto podkreślić, że podczas przygotowywania inhalacji parowej z tymi preparatami należy ściśle trzymać się wyznaczonych przez producenta ilości. Zbyt duże stężenie preparatu w wodzie do inhalacji może podrażnić delikatne błony śluzowe. 

Ponadto do inhalacji parowej wykorzystywać można poszczególne olejki eteryczne m.in. olejek eukaliptusowy, olejek tymiankowy, czy sosnowy. Związki zawarte we wspomnianych płynach udrażniają drogi oddechowe, zmniejszają dotkliwość kataru i ułatwiają oddychanie. Wspomniane roztwory działają również dezynfekująco, dlatego możemy wykorzystywać je w leczeniu infekcji wirusowych i bakteryjnych.

Czy preparaty do nebulizacji można ze sobą łączyć?

W przypadku preparatów dostępnych bez recepty lepiej kierować się zasadą niełączenia. Przede wszystkim nie powinniśmy łączyć hipertonicznych ampułek NaCl, z roztworami o stężeniu fizjologicznym, gdyż może to zmniejszyć skuteczność nebulizacji.

Nie zaleca się również łączenia różnych olejków eterycznych w obrębie jednej inhalacji parowej. Do nebulizacji nie powinniśmy wykorzystywać produktów zawierających olejki eteryczne i  napary roślinne. Duże rozdrobnienie cząsteczek wspomnianych preparatów znacznie zwiększyłoby penetrację olejków eterycznych. Mimo że to działanie wydaje się na pozór korzystne, wysokie stężenie związków lotnych w wyższych strukturach drzewa oskrzelowego może doprowadzić do podrażnienia delikatnych błon śluzowych dróg oddechowych, czy wywołania niebezpiecznego skurczu oskrzeli [7].

Najszersze zastosowanie spośród wymienionych preparatów mają ampułki zawierające fizjologiczne roztwory NaCl. Wspomniany wyrób można łączyć z dostępnymi na receptę lekami, w celu ich rozcieńczenia i przygotowania odpowiedniego do nebulizacji preparatu.

Aerozoloterapia to technika leczenia posiadająca wiele zalet. Mimo tego, że preparaty do inhalacji są powszechnie dostępne, nie oznacza to, że są w stu procentach bezpieczne i mogą być stosowane do długotrwałego samoleczenia. Każdorazowo przed rozpoczęciem terapii warto skonsultować objawy z lekarzem lub farmaceutą.

Jak wykonać nebulizację?

Aby prawidłowo wykonać nebulizację, należy zapoznać się z instrukcją obsługi urządzenia. Prawidłowo wykonany proces powinien trwać ok. 10-15 minut, a w przypadku substancji oleistych dłużej. Czas zależy również od ilości przygotowanego w nebulizatorze roztworu. Nebulizację należy przeprowadzać w pozycji siedzącej z uwagi na budowę układu oddechowego.

Urządzenie należy umieścić na płaskiej, stabilnej powierzchni i nie należy zakrywać otworów wentylacyjnych. Należy sprawdzić, czy nebulizator jest kompletny, dobrze złożony i nieuszkodzony. Przed przygotowaniem sprzętu do pracy należy umyć i wysuszyć ręce. Osobom dorosłym, młodzieży i starszym dzieciom zaleca się stosowanie ustnika, gdyż wtedy podanie leku jest skuteczniejsze, a strata leku — minimalna.

W zbiorniczku na lek znajduje się specjalna ruchoma część — dysza rozpylająca. Warto ją sprawdzić przed rozpoczęciem nebulizacji. Do nebulizatora należy wlać odmierzoną dawkę leki i uzupełnić — jeśli potrzeba roztworem soli fizjologicznej. W przypadku roztworów gotowych do nebulizacji należy wlać zawartość pojedynczego opakowania do nebulizatora bez rozcieńczania. Dzieciom, szczególnie tym małym, zakłada się maseczkę dokładnie dopasowaną do rozmiaru twarzy. Nieszczelność maski zmniejsza depozycję leku w oskrzelach nawet o 50-80%. Przy zapaleniu zatok, zamiast maski lub ustnika można zastosować końcówkę donosową bądź specjalną przystawkę do płukania zatok. Dla dorosłych stosujemy maskę lub ustnik. Przy stosowaniu ustnika należy włożyć go między zęby, zacisnąć usta wokół ustnika i oddychać głęboko przez usta.

Podczas nebulizacji należy oddychać spokojnie, wolno i głęboko aż do wykorzystania całego roztworu z nebulizatora. Na szczycie wdechu warto na chwilę przytrzymać oddech i wypuścić powietrze — dzięki temu polepszy się wchłanianie leku. Jeśli podczas zabiegu lek jest rozpylany nierównomiernie, należy wstrząsnąć zbiorniczkiem z lekiem tak, aby roztwór spłynął ze ścianek na dno nebulizatora (zbiorniczka). Po wykorzystaniu leku należy przerwać nebulizację i wyłączyć urządzenie. Należy pamiętać, aby zabiegi z lekiem wykrztuśnym, (np. Mucosolvan) nie wykonywać wieczorem, gdyż odruch wykrztuśny i kaszel nie pozwolą choremu zasnąć.

Po nebulizacji z użyciem sterydu płuczemy usta. Jeśli pacjent używał maski, powinien przemyć twarz ciepłą wodą. Po zakończeniu należy wyłączyć urządzenie, wyjąć wtyczkę z gniazdka oraz odłączyć przewód powietrza i akcesoria. Umyć i wysuszyć wszystkie używane elementy zgodnie z instrukcją obsługi urządzenia. 

Jakie rodzaje nebulizatorów można kupić?

Najczęściej stosowane są nebulizatory pneumatyczno-tłokowe. Występują też nebulizatory membranowo-siateczkowe i ultradźwiękowe.

Nebulizatory pneumatyczno-tłokowe są najtańsze i najłatwiej dostępne. Aerozol nie jest wytwarzany w sprężarce, która tylko tłoczy powietrze a w nebulizatorze, który jest z nią połączony gumowym wężykiem. Nebulizatory pneumatyczne są głośniejsze od ultradźwiękowych, ale dużo tańsze w produkcji i sprzedaży. Wadą części sprężarek dostępnych na rynku jest brak przystosowania dla chorych z mukowiscydozą, ze względu na trwałość wykonania (nie wytrzymują licznych nebulizacji, części ruchome sprężarki zużywają się lub uszkadzają w wyniku osadzania się lepkich leków) oraz słabe parametry sprężarki i/lub nebulizatora.

Nebulizatory ultradźwiękowe wytwarzają aerozol z cząsteczkami poniżej 5 µm z dużą szybkością w zakresie 1-2 ml/min. Są ciche, ale dość duże. Wytwarzają aerozol dzięki energii ultradźwięków wytwarzanej przez generator.

Nebulizatory membranowo-siateczkowe (MESH) są malutkie, ciche i bardzo wydajne. Do ich działania jest istotna drgająca, perforowana membrana, która wytwarza aerozol. Ich największą wadą jest wysoka cena.