Jak przygotować surowiec?

Przed przystąpieniem do sporządzania preparatów z surowców roślinnych, trzeba najpierw przygotować surowiec. Jego zbioru dokonuje się w stadium wegetacji, kiedy pożądana część rośliny zawiera najwięcej substancji leczniczych (dla różnych gatunków będzie to więc różna pora zbioru). Znaczenie może mieć także pora dnia, np. surowce olejkowe zaleca zbierać się rano, a alkaloidowe i glikozydowe w południe, przy największym nasłonecznieniu.

Następnie surowiec należy poddać konserwacji, a najprostszą metodą, która na to pozwala, jest suszenie. Usunięcie wody z komórek roślin, powstrzymuje reakcje enzymatyczne, które prowadzą do degradacji substancji czynnych. Suszenie należy rozpocząć zaraz po zbiorze, aby zapobiec rozwojowi ewentualnych mikroorganizmów.

Leki roślinne vs leki syntetyczne. Kto wygra?

Napary, odwary, maceracje to współcześnie postacie leków, określane jako świeże wodne wyciągi przygotowane z rozdrobnionych, suchych surowców roślinnych. Mogą stanowić oddzielną postać leku, ale także wchodzić w skład innych leków recepturowych. Obecnie bardzo rzadko wykonywane są w aptekach (czytaj także: Rośliny adaptogenne — pomoc w walce ze stresem i zmęczeniem) [1,4].

Napary (łac. Infusa), czyli jak zrobić idealną herbatkę ziołową?

Napary przygotowujemy z roślin, w przypadku których działanie wysokiej temperatury przez długi czas mogłoby niekorzystnie wpłynąć na zawarte w nich substancje lecznicze. Należą do nich m.in. rośliny zawierające olejki eteryczne, czyli większość popularnych ziół z domowych upraw (jak np. mięta, melisa, tymianek). Napary wykonuje się najczęściej z liści, ziela, a także kwiatów rośliny.

Aby przygotować napar, rozdrobniony wcześniej surowiec zalewamy wrzącą wodą, a następnie odstawiamy na 15 minut, podtrzymując z tym czasie temperaturę (np. w łaźni wodnej). Po tym czasie przestajemy ogrzewać i odstawiamy na kolejne 15 minut, mieszając co jakiś czas. Tak otrzymany napar odcedzamy przez gazę, surowiec przepłukujemy gorącą wodą i uzupełniamy nią napar do pożądanej objętości. W recepturze aptecznej napary (a także omówione w dalszej kolejności odwary) przygotowuje się w specjalnych naczyniach zwanych infuzorkami. 

Napary mogą być przeznaczone do użytku wewnętrznego (do spożycia) lub do użytku zewnętrznego, do przemywania skóry).

Przykład: napar z melisy o działaniu uspokajającym, jako dawkę jednorazową do przygotowania naparu stosuje się 1,5-4,5 g surowca [2,3,5].

Odwary (łac. decocta), odpowiednie dla surowców twardych.

Odwary to płynna postać leku, która aktualnie rzadko się stosuje. Przygotowuje się je z surowców niewrażliwych na działanie wysokiej temperatury (powyżej 90°C), a także tych o zwartej budowie anatomicznej (np. kora, kłącze, korzeń). 

W celu wykonania odwaru rozdrobniony surowiec zalewamy wodą o temperaturze pokojowej. Następnie naczynie z surowcem podgrzewamy (tak, aby utrzymać temperaturę powyżej 90°C) przez 30 minut (jeśli w naczyniu znajduje się 100-200 g wody, to można ogrzewać odwar, nie kontrolując temperatury przez 45 minut). Kolejno tak powstały preparat odcedzamy przez gazę. Pozostały na gazie surowiec, przepłukujemy wrzątkiem i uzupełniamy nim odwar do przepisanej ilości.

Przykład: odwar z kory dębu o działaniu ściągającym, do stosowania zewnętrznego  w stanach zapalnych skóry. Odwary do stosowania zewnętrznego przygotowuje się z 5-10 g surowca/dobę [3,5].

Maceracje (łac. macerationes), jak przetworzyć surowiec śluzowy ?

Sporządza się je z surowców śluzowych (np. nasiona lnu, Semen Lini, korzeń prawoślazu, Radix Althaeae), aby wydobyć z nich substancje śluzowe. Na wstępie przepłukujemy surowiec wodą, aby oczyścić go z ewentualnych zanieczyszczeń. Najlepiej do tego celu wykorzystać lejek z gazą. Surowiec następnie zalewamy wodą o temperaturze pokojowej, dokładnie mieszając i odstawiamy na 30 minut, mieszając od czasu do czasu. Kolejno surowiec odcedzamy, przepłukujemy wodą i uzupełniamy nią macerat do przepisanej ilości. 

Przykład: macerat o działaniu powlekającym i przeciwkaszlowym z korzenia prawoślazu lekarskiego. Do przygotowania preparatu należy użyć 2-6 g surowca.

Wspomniane preparaty z surowców roślinnych są nietrwałe, dlatego też można przechowywać je maksymalnie 7 dni od daty wykonania [3,5].

Leki roślinne stosowane w chorobach serca i nadciśnieniu