W obecnych czasach sprawcą wielu naszych problemów zdrowotnych jest stres. Każdy z nas radzi sobie z nim indywidualnie, jednak u wszystkich może on powodować nadmierne pobudzenie, drżenie rąk, pocenie się czy nawet występowanie zaburzeń lękowych. Jeśli stres utrzymuje się przez długi czas, a my nie znamy bądź nie posiadamy narzędzi, żeby sobie z nim skutecznie radzić, może pretendować wówczas do znacznego obniżenia nastroju, a niekiedy również do zaburzeń depresyjnych. Jeśli metody niefarmakologiczne łagodzenia stresu pozostają nieskuteczne, można wówczas posiłkować się lekami uspokajającymi dostępnymi bez recepty. Są to preparaty ziołowe, często wybierane przez pacjentów w stanach obniżenia nastroju, nadmiernego stresu czy w trakcie problemów z zasypianiem [1,2]. Który lek na uspokojenie bez recepty będzie najmocniejszy?

Jakie zioła są w lekach uspokajających bez recepty?

Tak jak wspomniano powyżej, leki uspokajające dostępne bez recepty są preparatami ziołowymi. Aby były skuteczne, muszą zawierać surowce roślinne o udowodnionym działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym. Wśród nich wyróżnia się:

Zioła o działaniu uspokajającym

Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus)

Znalazł zastosowanie w terapii stanów niepokoju oraz leczeniu objawów związanych z menopauzą. Surowcem leczniczym jest kwiatostan żeński (szyszki chmielu) oraz lupulina, czyli kwiatostan pozbawiony włosków. Mechanizm działania uspokajającego opiera się o oddziaływanie na ośrodki kory mózgowej i rdzenia kręgowego. Odwrażliwia mózg na bodźce i zmniejsza ich przesyłanie. Za to działanie odpowiadają przede wszystkim kwasy goryczowe takie jak humulon czy lupulon. Badania dowiodły, że chmiel ma działanie estrogenne. Ten fakt przyczynił się do wykorzystywania go w leczeniu objawów menopauzy [1,3,4].

Lawenda lekarska (Lavandula officinalis)

Roślina o bardzo charakterystycznym zapachu i kolorze. Wykorzystujemy jej kwiaty, które są bogate w olejek eteryczny. Skład lawendy lekarskiej obejmuje różne związki, takie jak:

• Olejek eteryczny: Najcenniejszym składnikiem lawendy jest olejek eteryczny, który stanowi około 3% kwiatów. Głównymi składnikami olejku są estry, takie jak octan linalolu, jak również terpeny, w tym geraniol, borneol i cyneol.
• Flawonoidy: Lawenda lekarska zawiera flawonoidy, które działają jako przeciwutleniacze, chroniąc naczynia krwionośne i neutralizując wolne rodniki w organizmie.
• Fitosterole: Skład lawendy lekarskiej obejmuje także fitosterole, które mogą pomóc w obniżeniu poziomu cholesterolu we krwi.
• Garbniki: Kwiaty lawendy zawierają garbniki, które tworzą ochronną barierę na skórze i dlatego są wykorzystywane w leczeniu podrażnień naskórka.

Lawenda lekarska działa uspokajająco, dlatego jest często stosowana w aromaterapii do łagodzenia stresu i poprawy snu. Ponadto, ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i przeciwgrzybicze, co sprawia, że jest używana w różnych preparatach naturalnych do pielęgnacji skóry oraz w leczeniu drobnych infekcji skórnych [1,3,4].

Męczennica cielista (Passiflora incranata)

Męczennica cielista, naukowo znana jako Passiflora incarnata, to roślina pnącza o biało-fioletowych kwiatach. Występuje głównie w południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych oraz w Ameryce Centralnej i Południowej[2]. Męczennica cielista zawiera różne składniki, które wpływają na jej działanie:

• Flawonoidy: Męczennica cielista jest bogata w flawonoidy, takie jak kwas chlorekogenowy i apigenina, które mają właściwości uspokajające i przeciwzapalne.
• Alkaloidy: Roślina zawiera również alkaloidy, takie jak harmol czy harmalol, które mogą działać jako lekkie stymulanty i łagodzić objawy lękowe.
• Kwas gamma-aminomasłowy (GABA): Męczennica cielista zawiera GABA, który jest neuroprzekaźnikiem hamującym, wspomagającym relaksację i redukującym objawy lękowe.

Męczennica cielista jest stosowana tradycyjnie jako środek łagodzący objawy lękowe, bezsenność, nerwowość i nadpobudliwość. Związki zawarte w niej mogą wpływać na układ nerwowy, redukując napięcie i pomagając w relaksacji. Męczennica cielista jest dostępna w różnych postaciach, takich jak kapsułki, herbatki i ekstrakty roślinne [3,4].

Zioła o działaniu przeciwdepresyjnym

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)

Dziurawiec zwyczajny, znany także pod nazwą ziele św. Jana, to roślina z rodziny zimowitowatych. Roślina ta zawiera wiele związków, takich jak hypericyna, pseudohypericyna, flawonoidy, fitosterole i kwasy organiczne. Hypericyna jest uważana za jedną z głównych substancji czynnych w roślinie. Dziurawiec zwyczajny jest stosowany w medycynie ziołowej głównie jako środek przeciwdepresyjny i uspokajający. Hypericyna działa poprzez blokowanie wychwytu zwrotnego serotoniny, dopaminy i noradrenaliny. W ten sposób zwiększa się ich ilość w mózgu, co może wpłynąć na nastrój i samopoczucie.

Badania wykazują, że dziurawiec zwyczajny może być skuteczny w leczeniu lekkiej i umiarkowanej depresji, jednak jego skuteczność w leczeniu depresji ciężkiej jest niejasna i wymaga dalszych badań. Dziurawiec zwyczajny może interweniować również w układzie immunologicznym poprzez regulację cytokin i innych cząsteczek związanych z układem odpornościowym. W medycynie ludowej dziurawiec zwyczajny stosowany jest również w leczeniu różnych innych dolegliwości, takich jak infekcje skóry i oparzenia.

Należy jednak pamiętać, że dziurawiec zwyczajny może również wywoływać skutki uboczne i interakcje z innymi lekami, w tym lekami przeciwwirusowymi, przeciwzakrzepowymi i przeciwhistaminowymi, dlatego przed jego stosowaniem zawsze warto skonsultować się z lekarzem. W trakcie stosowania surowca należy stosować filtry przeciwsłoneczne, ponieważ substancje wykazują działanie fotouczulające [4,5].

Szafran uprawny (Crocus sativus)

Szafran uprawny, znany także jako Crocus sativus, jest rośliną z rodziny kosaćcowatych, pochodzącą od dziko rosnącego kosaćca kartuzka (Crocus cartwrightianus) z obszaru śródziemnomorskiego. Jest jedną z najdroższych roślin na świecie. Jego znamiona z pręcikami (stigma) zawierają safranal, posiadający działanie łagodzące objawy depresji. W wyborze preparatu zawierającego szafran należy zwrócić uwagę czy aby na pewno zawiera on pręciki, a nie kwiaty, które już takiego działania nie będą miały. Działanie szafranu wiąże się głównie z zawartymi w nim substancjami chemicznymi. Picrokrocin jest odpowiedzialny za charakterystyczny gorzkawy smak szafranu, a po roztworzeniu w wodzie przekształca się w krocin, nadając przyprawie intensywny kolor. Badania wykazują, że szafran może wpływać na układ nerwowy, wykazywać działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz wspomagać nastrój.

Szafran wykazuje przeciwdepresyjne działanie poprzez wpływ na neurotransmitery w mózgu. Zawarte w nim substancje, takie jak kemferol, mogą przyczyniać się do zmniejszenia stanu zapalnego, posiadają właściwości przeciwnowotworowe oraz działanie przeciwdepresyjne. Z kolei działanie przeciwdziałające depresji szafranu polega na trwalszym podwyższeniu stężenia serotoniny i dopaminy w mózgu, co przyczynia się do zwiększenia poczucia szczęścia i poprawy nastroju [1,4].

Zioła stosowane w problemach z bezsennością

Melisa lekarska (Melissa officinalis)

Surowcem pozyskiwanym w lecznictwie jest liść tej rośliny. Można w nim znaleźć całe bogactwo składników czynnych, w tym:

• Olejki eteryczne: Melisa lekarska jest bogata w olejki eteryczne, takie jak cytral, cytronelal i geraniol, które przyczyniają się do jej działania łagodzącego i uspokajającego.
• Flawonoidy: Flawonoidy to związki o działaniu antyoksydacyjnym, które chronią organizm przed działaniem wolnych rodników i stresem oksydacyjnym. Melisa lekarska jest źródłem tych cennych związków.
• Garbniki: Melisa lekarska zawiera garbniki, które mają działanie ściągające i mogą pomagać w redukcji stanów zapalnych oraz łagodzeniu dolegliwości układu pokarmowego2.
• Kwas rozmarynowy: Melisa lekarska zawiera kwas rozmarynowy, związek o właściwościach przeciwutleniających i przeciwzapalnych

Melisa znalazła zastosowanie przede wszystkim w terapii nadmiernego zdenerwowania i bezsenności. Została również przebadana w kierunku łagodzenia napięcia miesiączkowego oraz ADHD. W obu przypadkach wyniki były obiecujące. Zespół napięcia przedmiesiączkowego miał znacznie łagodniejszy przebieg, a badane dzieci z zespołem ADHD wykazywały znaczny wzrost koncentracji. Liść melisy stosujemy także w zaburzeniach rytmu serca i zaburzeniach jelitowych związanych z pobudzeniem nerwowym. Nie zaleca się stosowania u dzieci poniżej 12. roku życia oraz u kobiet w ciąży i w czasie laktacji, ze względu na brak badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania [1,4].

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis)

Cieszy się największą popularnością wśród surowców roślinnych wykorzystywanych w stanach niepokoju oraz problemach z bezsennością. Swoją nazwę zawdzięcza wyglądzie kłącza, które przypomina kozią bródkę. Właśnie to kłącze wraz z korzeniem znajdziemy w preparatach na uspokojenie. Kozłek lekarski jest bogaty w liczne związki chemiczne, jednak najważniejszymi z punktu widzenia sedacji są walepotriaty. Liczne badania potwierdzają skuteczność waleriany. Roślina ma dodatkowo działanie rozkurczowe. Kozłek lekarski jest powszechnie stosowany jako środek uspokajający i nasenny. Substancje zawarte w tej roślinie, takie jak flawonoidy, kwas walerynowy i alkaloidy, działają na układ nerwowy, poprawiając jakość snu i redukując objawy napięcia nerwowego, stresu i lęku. Kozłek lekarski jest także stosowany w leczeniu migreny, zmęczenia, skurczów żołądka oraz objawów związanych z menopauzą i zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Pomimo że zalicza się do bezpiecznych środków, nie należy jej stosować dłużej niż miesiąc. Przy dłuższym stosowaniu mogą wystąpić bóle brzucha. Może nasilać nasenne działanie benzodiazepin (Diazepam, Estazolam, Lorazepam, Klonazepam). Dla bezpieczeństwa nie powinno się prowadzić samochodu przez minimum 2 h po spożyciu preparatu zawierającego kozłek lekarski. Przeciwwskazany u dzieci poniżej 3. roku życia, kobiet w ciąży i w okresie laktacji [1,4].

Najsilniejszy lek uspokajający bez recepty – jak wybrać?

W trakcie wyboru odpowiedniego preparatu na uspokojenie warto kierować się dwoma wskazówkami:

1. powinien on zawierać powyższe surowce, gdyż posiadają one udowodnione działanie uspokajające, przeciwdepresyjne i ułatwiające zasypianie;
2. w miarę możliwości warto wybierać produkty o statusie leku, a nie zaś suplementu diety. Leki są gwarantem jakości i bezpieczeństwa.

Dobre ziołowe tabletki na uspokojenie, czyli które?

Poniżej znajdują się przykładowe preparaty uspokajające dostępne bez przepisu lekarza.  Wiedza na temat działania poszczególnych składników oraz ich dawki powinna być pomocna w wyborze dobrych tabletek uspokajających.

Nervomix Forte, kasułki, lek bez recepty

Nervomix Forte, kapsułki

Nervocol Complex, tabletki powlekane, suplement diety

Nervocol Complex, tabletki

Valerin Max, tabletki powlekane, lek bez recepty

Valerin max, tabletki powlekane, 360 mg

NervoCalm Sen, tabletki powlekane, suplement diety

NervoCalm Sen z melatoniną i melisą, tabletki powlekane

Tonaxinum Forte, tabletki powlekane, suplement diety

Tonaxinum Forte, na dzień, tabletki powlekane

Destresan Max, kapsułki, suplement diety

Destresan Max, kapsułki

Novanoc, tabletki, suplement diety

Novanoc Potrójne Wsparcie, tabletki

Olimp Forstres, tabletki, suplement diety

Olimp Forstres, tabletki

Valused, kapsułki, lek bez recepty

Valused, kapsułki miękkie

Doppelherz Activ na uspokojenie, kapsułki, suplement diety

Doppelherz Aktiv Na uspokojenie, kapsułki

Czy leki na uspokojenie można stosować w ciąży?

Ze względu na brak odpowiednich badań, nie zaleca się stosowania ziołowych leków uspokajających w ciąży. Nieliczne rośliny są odpowiednio przebadane i mogą być stosowane w ciąży. Niestety w preparatach znajdziemy mieszanki, wśród których są rośliny całkowicie przeciwwskazane. Przykładowo chmiel uważany za bardzo bezpieczną roślinę może wpływać na gospodarkę hormonalną, co wpływa bezpośrednio na rozwój płodu. W ciąży w przypadku stanów depresyjnych warto udać się do specjalistów, którzy ocenią bilans korzyści i zagrożeń i dobiorą odpowiednie leczenie [6]. 

Co się stanie, jak przedawkuje leki na uspokojenie bez recepty?

Czy ziołowe leki uspokajające są bezpieczne? W przypadku roślinnych preparatów uspokajających, przedawkowanie najczęściej skutkuje zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi. Waleriana daje uczucie zmęczenia, skurcze w jamie brzusznej, drżenie rak i rozszerzenie źrenic. Warto pamiętać o tym, że leki uspokajające mogą powodować obniżenie ciśnienia krwi, co może prowadzić do zbyt dużego spadku. Taki spadek wiąże się z zawrotami głowy, osłabieniem, a w najgorszym przypadku może doprowadzić do omdlenia. Zwykle po 24 godzinach może po przedawkowaniu ziołowych środków uspokajających objawy samoistnie znikają [7]. 

Jakie są metody łagodzenia stresu?

Oto kilka metod niemedycznych, które mogą pomóc w radzeniu sobie ze stresem:

1. Techniki relaksacyjne: Praktyki takie jak głębokie oddychanie, progresywna relaksacja mięśniowa, medytacja mindfulness i wizualizacja prowadzona mogą promować relaksację i zmniejszać poziomy stresu.
2. Aktywność fizyczna: Regularny wysiłek fizyczny, takie jak aerobik, joga czy tai chi, może pomóc w redukcji stresu, zwiększając poziomy endorfin i stwarzając poczucie dobrej kondycji.
3. Wsparcie społeczne: Utrzymywanie mocnych związków rodzinnych i przyjacielskich, uczestniczenie w grupach wsparcia lub podjęcie terapii może zapewnić wsparcie emocjonalne i strategie radzenia sobie ze stresem.
4. Zarządzanie czasem: Skuteczne zarządzanie czasem, ustawienia priorytetów i utworzenie zrównoważonego harmonogramu mogą pomóc zapobiec poczuciu niepokoju i zmniejszać stres¹.
5. Zdrowy styl życia: Spożywanie zbilansowanej diety, dostateczna ilość snu i ograniczenie spożycia kofeiny i alkoholu może wspierać ogólne samopoczucie i lepiej przygotować organizm do radzenia sobie ze stresem [8,9].

Warto zauważyć, że skuteczność tych metod może różnić się w zależności od osoby.