Jakie witaminy dla kobiet w ciąży będą najlepsze? Bardzo pomocnym przy wyborze suplementów dla ciężarnych będzie analiza Rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP), które ukazały się w lipcu 2020 r. Obejmują one głównie opis działania, wskazania i dawkowanie pięciu substancji czynnych – kwasu foliowego, witaminy D, jodu, kwasu dokozaheksaenowego (DHA) i żelaza. Eksperci uznają je za podstawowe składniki przydatne do stosowania w suplementacji kobiet ciężarnych w określonych przypadkach. Inne mikroelementy, witaminy i substancje czynne powinny być dostarczane ze zbilansowaną dietą, a ich suplementacja jest rekomendowana w przypadku określonych wskazań medycznych. [1,2]

Jakie witaminy w ciąży są najważniejsze? Co warto suplementować?

Kwas foliowy i foliany

Foliany (sole kwasu foliowego) biorą udział w wielu reakcjach chemicznych w organizmie, które są kluczowe dla prawidłowej przemiany aminokwasów, w tym homocysteiny (jej podwyższone stężenie może upośledzać ukrwienie łożyska) oraz syntezy kwasów nukleinowych, białek czy fosfolipidów. Źródłem pokarmowym folianów są produkty pochodzenia roślinnego – nasiona roślin strączkowych, zielone warzywa (jarmuż, sałata, kapusta, brokuły) oraz pochodzenia zwierzęcego – wątróbka, jaja i sery dojrzewające. [2]

Tab.  1 Rekomendowane dawki kwasu foliowego u kobiet – na podstawie rekomendacji PTGiP

Zapotrzebowanie na kwas foliowy wzrasta w okresie ciąży (bez względu na wiek kobiety). Foliany dostarczane w pożywieniu mają niestety gorszą biodostępność w porównaniu do syntetycznego kwasu foliowego w preparatach dla kobiet ciężarnych (1 μg folianów z diety odpowiada 0,6 μg kwasu foliowego z leków i suplementów diety). Stąd ciężko uzyskać odpowiednią dzienną porcję kwasu foliowego tylko z pożywienia. A jego niedobór skutkuje zaburzenia syntezy DNA i podziałów komórkowych w intensywnie rosnących tkankach płodu i szpiku kostnym, co może skutkować anemią megaloblastyczną i wadami wrodzonymi płodu (wady cewy nerwowej prowadzę do rozszczepu kręgosłupa czy bezmózgowia).

Kobietom zdrowym zaleca się więc przyjmowanie 600 μg kwasu foliowego dziennie. Wśród kobiet z grup podwyższonego ryzyka (chorujące na cukrzycę, stosujące metotreksat, niektóre leki przeciwpadaczkowe, metforminę lub kobiety otyłe, pijące alkohol czy palące papierosy) wskazania do suplementacji są indywidualnie ustalane przez lekarza.

Jod

Jod jest kluczowym mikroelementem m.in. do syntezy hormonów tarczycy regulujących funkcjonowanie wielu narządów i układów w organizmie człowieka – układ nerwowy, układ sercowo-naczyniowy termo- i lipogenezę. Zapotrzebowanie na jod znacznie wzrasta u kobiet w ciąży (do 220 μg na dobę), co wynika ze wzmożonego wydalania nerkowego tego mikroelementu oraz zwiększonego zapotrzebowania płodu. Zalecenia dotyczące suplementacji tego pierwiastka różnią się w zależności od regionu świata. Aktualne badania wskazują, że nawet 50% kobiet w ciąży w Polsce ma niedobory jodu, mimo dostępnej jodowanej soli spożywczej. A jego niedobór może być niebezpieczny zarówno dla kobiety ciężarnej jak i płodu. Przede wszystkim może wywołać niedoczynność tarczycy, ale też negatywnie wpływać na rozwój ośrodkowego układu nerwowego płodu, a w konsekwencji prowadzić do upośledzenia umysłowego, niedosłuchu lub głuchoty u noworodków.

W rekomendacjach PTGiP zaleca się suplementację jodem u wszystkich kobiet ciężarnych, u których nie ma przeciwskazań w dawce 150-200 μg na dobę. W przypadku kobiet, u których stwierdzono choroby tarczycy w wywiadzie dawka ustalana jest indywidualnie przy stałej kontroli stężeń hormonów tarczycy, hormonu tyreotropowego (TSH) i przeciwciał przeciwtarczycowych.

Witamina D

Poza dostarczeniem jej z pożywienia (tłuste ryby morskie, wątroba, jaja) możliwa jest jej skórna synteza. W Polsce jest to możliwe jedynie od marca do września. A wykazano, że witamina ta może zmniejszać ryzykowystąpienia stanu przedrzucawkowego, ciężkiego krwotoku poporodowego, cukrzycy ciążowej oraz niskiej masy urodzeniowej dziecka.

Biorąc pod uwagę korzystne działania witaminy D, jej powszechne niedobory w naszej szerokości geograficznej i badania niewykazujące żadnego niekorzystnego efektu suplementacji przy przyjmowaniu dawek do 4000 IU na dobę, eksperci PTGiP zalecają jej suplementację u wszystkich kobiet w ciąży w dawce 1500-2000 IU na dobę.

DHA

Wielonienasycony kwas tłuszczowy (należący do grupy kwasów omega-3) jest kluczowym składnikiem błon fosfolipidowych, osłonek mielinowych komórek nerwowych i siatkówki oka. Odpowiednia podaż DHA w czasie ciąży jest niezbędna by zachować prawidłowy rozwój na poziomie komórkowym i neuronowym, co w konsekwencji zapewnia prawidłową ostrość wzroku dziecka oraz jego prawidłowy rozwój psychomotoryczny.

Zapotrzebowanie na DHA u kobiet ciężarnych jest wyższe niż w populacji ogólnej, a dodatkowo u płodu znacząco wzrasta w III trymestrze ciąży. W celu zapewnienia odpowiedniej podaży DHA należy spożywać tłuste ryby morskie 2 razy w tygodniu, np.: łososia, makrelę, tuńczyka czy śledzia. W Polsce spożycie ryb jest jednak na niskim poziomie, a dodatkowo ryby te mogą być źródłem zanieczyszczeń organicznych (dioksyny) i metali ciężkich (rtęć, kadm, ołów). W tym przypadku bezpieczniejszą alternatywą dla kobiet w ciąży mogą być algi morskie (szczególnie z rodzaju Schizochytrium) oraz ryby niedrapieżne. Dla kobiet ciężarnych zalecane jest suplementowanie DHA w dawce co najmniej 200 mg na dobę, a dla tych niespożywających ryb morskich według zalecanych norm rekomendowana jest suplementacja DHA w dawce 600 mg na dobę.

Żelazo

W zdrowym organizmie żelazo występuje w równowadze w postaci żelaza zawartego w hemoglobinie oraz w białkach magazynujących i transportujących (ferrytyny i hemosyderyny). Zapotrzebowanie na żelazo u kobiet ciężarnych jest znacznie wyższe, co jest wynikiem powiększenia się macicy i objętości krwi oraz wzrastającego zapotrzebowanie rozwijającego się płodu. Co więcej, niedokrwistość z niedoboru żelaza, pojawiająca się na  skutek jego niewystarczającej podaży z posiłkami (zalecane spożycie to 27 mg dziennie), jest najczęściej występującym rodzajem niedokrwistości u kobiet w ciąży.

Suplementacja żelaza wydaje się być obowiązkowa, jednak trzeba mieć również na uwadze potencjalne niekorzystne skutki jego nadmiaru, co występuje szczególnie u kobiet suplementujących żelazo i mających prawidłowy poziom hemoglobiny. Aktualne badania kliniczne wykazały związek między nadmiarem żelazaa zwiększonym ryzykiem wystąpienia stanu przedrzucawkowego i cukrzycy ciążowej. W związku z tym zaleca się w pierwszej kolejności konsultację lekarską oraz przeprowadzenie kontrolnego badania krwi (z oznaczeniem hemoglobiny i ferrytyny), co pozwoli zadecydować o konieczności suplementacji żelaza.

Jakich witamin nie wolno brać w ciąży?

W ciąży istnieją niektóre witaminy, które powinny być unikane. Należy unikać spożywania nadmiernych dawek witaminy A, zwłaszcza postaci retinolu, ponieważ może to prowadzić do wad wrodzonych u dziecka. Ponadto, nie zaleca się przyjmowania dużych ilości witaminy C w formie suplementów, ponieważ może to zwiększać ryzyko przedwczesnego pęknięcia błon płodowych [5,6].

Jak wybrać dobry suplement dla ciężarnych?

Oto kilka wskazówek dotyczących bezpiecznego stosowania suplementów w czasie ciąży:

1. Konsultacja z lekarzem: Zawsze przed rozpoczęciem przyjmowania jakichkolwiek suplementów w czasie ciąży skonsultuj się ze swoim lekarzem lub położną. Oni będą w stanie ocenić Twoje indywidualne potrzeby i zalecić odpowiednie suplementy, jeśli jest to konieczne.
2. Wybierz odpowiednie suplementy: Wybieraj suplementy, które są przeznaczone specifically dla kobiet w ciąży. Upewnij się, że są one opatrzone oznaczeniem „dla kobiet w ciąży” lub „dla matek karmiących”. Unikaj suplementów, które są przeznaczone dla innych grup ludzi, takich jak dzieci lub osoby starsze.
3. Dawkowanie: Przestrzegaj zaleceń dotyczących dawkowania suplementów. Nie przekraczaj zalecanych dawek, chyba że zaleci to lekarz. Przedawkowanie niektórych składników może być niebezpieczne dla Ciebie i płodu.
4. Jakość i bezpieczeństwo: Wybieraj tylko suplementy, które są produkowane przez renomowane firmy farmaceutyczne lub suplementy, które posiadają znak jakości, takie jak certyfikaty GMP (Dobre Praktyki Produkcyjne) lub NSF International. Ważne jest, aby upewnić się, że suplementy są bezpieczne i spełniają określone standardy jakości.
5. Uważaj na składniki: Dokładnie czytaj etykiety suplementów i zwracaj uwagę na składniki. Unikaj suplementów, które zawierają składniki, które mogą być szkodliwe dla Ciebie lub płodu, takie jak witamina A w formie retinolu w wysokich dawkach lub zioła o nieznanych działaniach na ciążę.
6. Unikaj suplementów nadmiarowych: Jeśli przyjmujesz już witaminy zalecone przez lekarza, niekoniecznie musisz dodatkowo przyjmować suplementy witaminowe. Nadmiar witamin, zwłaszcza witamin A, D, E i K, może być szkodliwy dla płodu.
7. Regularne badania kontrolne: Ważne jest, aby regularnie odwiedzać lekarza na badania kontrolne. Podczas wizyt, poinformuj lekarza o wszystkich suplementach, które przyjmujesz, aby mieć pewność, że są one bezpieczne i odpowiednie w Twoim przypadku.

Jakie witaminy ciążowe będą najlepsze?

Kiedy wiemy już na jakie składniki musimy zwrócić uwagę możemy przystąpić do analizy preparatów, co ułatwi podjęcie decyzji przy wyborze najlepszego suplementu diety.

Duphavit Pregna, 30 kaps.

Skład:

• 439 mg oleju rybiego (w tym 250 mg DHA), 30 mg żelaza, 200 µg jodu, 800 µg folianów (w tym: 400 µg kwasu foliowego, 400 µg kwasu lewomefoliowego), 50 µg cholekalcyferolu (odpowiada to 2000 j.m. witaminy D).

Stosowanie:

• 1 kapsułka na dobę po posiłku.

Wskazania:

• Suplementacja kobiet w ciąży i karmiących piersią.

O produkcie

• Preparat zawiera zgodne z rekomendacjami ilości żelaza, jodu oraz witaminy D;
• Produkt zawiera również zgodną z rekomendacjami ilość kwasu foliowego (też w formie kwasu lewomefoliowego, co ma znaczenie dla kobiet z mutacją genu MTHFR kodującego enzym przekształcający kwas foliowy do jego aktywnej postaci i biorący udział w dalszych procesach przemiany homocysteiny).
• Stosunkowo mała zawartość DHA może stanowić uzupełnienie w diecie, w której są już obecne produkty bogate w kwas omega-3;
• Dodatkowo na ten moment nie ma jednak wysokiej jakości dowodów naukowych, które potwierdzałyby wyższą skuteczność stosowania aktywnych form kwasu foliowego u kobiet ciężarnych, w porównaniu z syntetycznym kwasem foliowym.

Ważne:

• Suplement diety skierowany do kobiet ciężarnych, u których występuje ryzyko niedoboru żelaza.

Prenatal Duo (Classic 30 kaps. + DHA 60 kaps.)

Skład:

• 1 kaps. Prenatal Classic zawiera: cholina 125 mg, żelazo 30 mg, kwas foliowy 800 µg, witamina D 50 µg (czyli 2000 j.m.), jod 200 µg, selen 55 µg, witamina B6 2,6 mg, witamina B12 4 µg, laktoferyna 20 mg;
• 1 kaps. Prenatal DHA zawiera: witamina E 11,7 mg, kwas dokozaheksaenowy (DHA) z oleju rybiego 600 mg, kwas eikozapentaenowy (EPA) z oleju rybiego 70 mg.

Stosowanie:

• 1 kapsułka twarda z witaminami i minerałami i 2 kapsułki żelatynowe z kwasami omega-3 dziennie z posiłkami.

Wskazania:

• Suplementacja kobiet w ciąży od 13. tygodnia i karmiących piersią.

O produkcie

• Preparat wyróżnia się na tle pozostałych obecnością choliny, czyli składnika lecytyny (organicznego związku chemicznego). Jej synteza w organizmie jest niewystarczająca, stąd musi być przyjmowana z zewnątrz (np.: ryby, jaja, mleko, fasola, soja). Ma ona przede wszystkim istotny wpływ na prawidłowy rozwój układu nerwowego płodu. Szacuje się, że zapotrzebowanie na cholinę wynosi ok. 450 mg/dzień u ciężarnych, natomiast badanie spożycia choliny z diety przeprowadzone z udziałem 67 tys. osób z 18 krajów UE, w tym u ponad tysiąca ciężarnych, wykazało, że ich średnie spożycie choliny z dietą wynosi ok. 356 mg/dzień u dorosłych kobiet. Także podana ilość w preparacie jest uzasadniona w stosunku do dziennego zapotrzebowania;
• Witaminy B6 i B12 mają również wpływ na prawidłowe przekształcanie się kwasu foliowego, a w konsekwencji przemiany homocysteiny, której nadmiar ma udowodniony negatywny wpływ na rozwijający się płód;
• Dodatek laktoferyny zwiększa przyswajalność żelaza;
• Wysoka zawartość kwasów DHA w preparacie może być dobrym rozwiązaniem dla kobiet nie włączających do swojej diety wystarczającej ilości produktów bogatych w ten składnik;
• Zawiera certyfikat NQS, który gwarantuje wysoką jakość produkcji preparatów.
• Duża liczba tabletek do połknięcia.

Ważne:

• Suplement diety rówinież raczej skierowany do kobiet ciężarnych, u których występuje ryzyko niedoboru żelaza i kwasów DHA.

Pueria Duo (30 + 60 kaps.)

Skład:

• 1 kapsułka z witaminami i minerałami zawiera: kwas foliowy (aktywne formy folianu: L-metylofolian wapnia, kwas pteroilomonoglutaminowy 312 µg + 300 µg), witamina D 50 µg (2000 j.m), jod 200 µg, cholina 130 mg;
• 2 kapsułki z DHA: DHA 600 mg, EPA 60 mg.

Stosowanie:

• 3 kapsułki dziennie — 1 kapsułka z witaminami i minerałami + 2 kapsułki z DHA.

Wskazania:

• Suplementacja kobiet w ciąży od 13. tygodnia i karmiących piersią.

O produkcie

• Ilość wszystkich innych składników jest zgodna z aktualnymi rekomendacjami PTGiP z dodatkową zawartością choliny.
• Duża liczba tabletek do połknięcia.

Ważne:

• Suplement diety nie zawiera żelaza, co może być istotne dla kobiet ciężarnych nie mających potrzeby jego suplementacji lub uzupełniających niedobory za pomocą innych preparatów.

Omegamed Optima (30 tabl. + 30 kaps.)

Skład:

• 1 tabletka zawiera: żelaza 30mg, Actifolin (aktywne formy folianu 400 µg + 400 µg), jod 200 µg, witamina D 50 µg (2000 j.m.);
• 1 kapsułka zawiera: 200 mg DHA z mikroalg Schizochytrium sp.

Stosowanie:

• 1 kapsułkę i 1 tabletkę na dobę należy połknąć i popić wodą w trakcie lub po posiłku.

Wskazania:

• Suplementacja kobiet w ciąży i karmiących piersią.

O produkcie

• Preparat witaminowy zawiera DHA z alg morskich (większość innych suplementów diety posiada w składzie olej rybi);
• Inne składniki zawarte są w ilościach zgodnych z aktualnymi zaleceniami, w tym posiada aktywne postaci kwasu foliowego.
• Otoczka kapsułki jest jednak żelatynowa, a sama ilość DHA nie odpowiada całkowitemu dziennemu zapotrzebowaniu, stąd niezbędne będzie uzupełnienie tego składnika za pomocą diety.

Ważne:

• Suplement diety skierowany do kobiet ciężarnych których dieta jest bogata w kwasy DHA i u których występuje ryzyko niedoboru żelaza.

Falvit mama, 60 tabl.

Skład:

• Witamina C 120 mg, niacyna 16 mg, witamina E 12 mg, kwas pantotenowy 6 mg, witamina B6 1,9 mg, ryboflawina 1,6 mg, tiamina 1,4 mg, witamina A 501 µg, kwas foliowy 400 µg, witamina D 5 µg (200 j.m.), witamina B12 3 µg, wapń 240 mg, żelazo 20 mg, cynk 10 mg, mangan 1,5 mg, miedź 1 mg, jod 200 µg, selen 55 µg, molibden 50 µg, standaryzowany ekstrakt z żurawiny (Vaccinum Macrocarpon; 40 mg) standaryzowany na proantocyjanidyny 1,2 mg.

Stosowanie:

• 1 tabletka dziennie podczas posiłku lub bezpośrednio po nim.

Wskazania:

• Suplementacja kobiet w ciąży i karmiących piersią.

O produkcie

• Preparat zawiera tylko jodu w ilości zgodnej z rekomendacjami.
• Zawartość witaminy D to jedynie 200 j.m., podobnie jeśli chodzi o żelazo, którego suplementacja zalecana jest w dawce 27 mg przy stwierdzonych niedoborach oraz kwas foliowy, którego zawartość producent określa na 400 µg (wg zaleceń: 800 µg).

Ważne:

• Preparat został wzbogacony również o ekstrakt z żurawiny, gdzie składniki aktywne – proantocyjanidyny mają właściwości antyoksydacyjne. Suplement diety opiera się głównie na witaminach i składnikach mineralnych, które mogą stanowić ewentualnie uzupełnienie do stosowanych już kluczowych składników w trakcie ciąży.

Według stanowiska PTGiP źródłem wszystkich witamin, mikro- i makroelementów u kobiet w ciąży powinna być prawidłowo zbilansowana dieta. Niestety nie zawsze jest to możliwe, stąd szeroka dostępność preparatów dla ciężarnych. Przed rozpoczęciem stosowania jakiegokolwiek suplementu wskazana jest kontrola lekarska w celu zbadania ewentualnych niedoborów. Warto jednak wiedzieć jakie składniki są kluczowe dla prawidłowego rozwoju w ciąży by po konsultacji z lekarzem, przeanalizowaniu swojej diety i stanu zdrowia dobrać ten najbardziej odpowiedni.

Co powinna jeść ciężarna? Zalecenia dietetyczne

Zalecenia dotyczące diety dla ciężarnych mają na celu zapewnienie odpowiednich składników odżywczych zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się płodu. Oto kilka głównych zaleceń dotyczących diety w czasie ciąży:

1. Zrównoważona dieta: Ważne jest, aby spożywać różnorodne pokarmy z różnych grup produktów spożywczych, takich jak owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, białko roślinne i zwierzęce, oraz zdrowe tłuszcze. Takie zróżnicowanie pomaga dostarczyć niezbędne składniki odżywcze, witaminy i minerały potrzebne do zdrowego rozwoju zarówno dla matki, jak i dla dziecka.
2. Kwas foliowy: Kwas foliowy odgrywa ważną rolę w rozwoju cewy nerwowej u płodu. Dlatego ważne jest, aby kobieta w ciąży spożywała odpowiednią ilość kwasu foliowego. Produkty bogate w kwas foliowy to m.in. warzywa liściaste, soczewica, fasola, orzechy oraz wzbogacone produkty zbożowe. Czasami może być również zalecane suplementowanie kwasu foliowego.
3. Białko: Białko jest niezwykle ważne dla wzrostu i rozwoju płodu oraz zachowania zdrowia matki. Dobre źródła białka to mięso, ryby, jaja, orzechy, nasiona, rośliny strączkowe i produkty mleczne. Ważne jest, aby spożywać białko zarówno zwierzęce, jak i roślinne, aby zapewnić różnorodne aminokwasy.
4. Żelazo: W czasie ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta. Żelazo jest niezbędne do produkcji hemoglobiny, która przenosi tlen do organizmu zarówno matki, jak i płodu. Dobrze przyswajalne formy żelaza znajdują się w mięsie, rybach, jajach, orzechach, nasionach, pełnoziarnistych produktach zbożowych oraz płatkach śniadaniowych wzbogaconych w żelazo.
5. Kwas omega-3: Kwasy tłuszczowe omega-3, takie jak DHA i EPA, odgrywają istotną rolę w rozwoju mózgu i oczu płodu. Dobre źródła tych kwasów to ryby (szczególnie tłuste ryby morskie), orzechy, nasiona lniane i oleje roślinne.
6. Unikanie szkodliwych substancji: W czasie ciąży należy unikać alkoholu, palenia tytoniu oraz spożywania surowych lub niedogotowanych mięs, surowych owoców morza, niepasteryzowanych produktów mlecznych, owoców i warzyw, które nie zostały dokładnie umyte [4].