Co to jest heparyna?

Heparyna to polisacharyd naturalne występujący w organizmie człowieka. Zapobiega przejściu protrombiny w trombinę i blokuje jej działanie na fibrynogen, poprzez aktywację antytrombiny. Zapobiega również agregacji trombocytów i przylegania ich do powierzchni ścian naczyń krwionośnych, zwiększa ładunek ujemny naczyń włosowatych, co zmniejsza ryzyko tworzenia skrzepów przyściennych. Wszystkie te działania składają się na jej działanie przeciwzakrzepowe. Zdecydowanie rzadziej wspomina się o pozostałych działaniach heparyny. Może ona działać przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, immunosupresyjnie, obniża również stężenie cholesterolu. 

Heparyna jest składnikiem wielu preparatów przeciwzakrzepowych dostępnych w aptece. Maści, kremy i żele dostępne bez recepty są przedmiotem tego artykułu. Na receptę dostępne są heparyny stosowane dożylnie. Są one w szczególności stosowane  przed operacjami, podczas hemodializy, u unieruchomionych pacjentów i w profilaktyce oraz leczeniu żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Co ciekawe, nie ma heparyny w postaci preparatów doustnych, co jest związane z faktem, że nie wchłania się ona z przewodu pokarmowego [1]. 

Heparyna — jakie ma działanie?

Heparyna jest naturalnie występującą substancją. Powoduje hamowanie krzepnięcia czerwonych krwinek, dzięki uczestnictwie w blokowaniu tak zwanej kaskady krzepnięcia. W związku z tym krew, która wydostała się z uszkodzonych naczynek, nie ulega dalszemu krzepnięciu, tylko jest wchłaniana i usuwana z miejsca uderzenia. Heparyna wspomaga ten proces poprzez aktywację czynników oczyszczania. Dzięki nim krew jest wchłaniania do osocza i usuwana. Ponadto heparyna ma działanie przeciwobrzękowe i przeciwzapalne [7].

Na co są maści z heparyną?

Wskazaniem do stosowania maści z heparyną są:

• wspomagające leczenie chorób żył powierzchownych, takich jak zapalenie żył, zakrzepowe zapalenie żył, żylaki kończyn dolnych
• obrzęki, stłuczenia czy krwiaki podskórne;
• preparaty wykazują działania przeciwzakrzepowe, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe [2-7].

Heparyna na siniaki

Siniaki powstają na skutek uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych. Najczęściej dzieje się to na skutek urazu. Mają wyraźnie zarysowane granice i w zależności od głębokości uszkodzenia mogą przybierać kolory od fioletowego przez czerwony, żółty, brązowy. Heparyna jak wcześniej wspomniano, aktywuje procesy naprawcze uszkodzonych naczyń. W związku z tym przyspieszy gojenie siniaków [8].

Heparyna na zapalenie żył

Zapalenie żył najczęściej dotyczy naczyń w obrębie nóg. W przebiegu choroby dochodzi do powstawania zakrzepów, co powoduje ból oraz uczucie zmęczenia kończyn. Konsekwencjami może być zahamowanie przepływu krwi. Żele do smarowania z heparyną spowodują rozpuszczenie zakrzepów oraz działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Są jak najbardziej zalecane w przebiegu zapalenia żył, jednak warto pamiętać o wizycie u lekarza, ponieważ jest to choroba, która może dawać groźne w skutkach powikłania.

Jakie maści i żele zawierają heparynę?

Fortiven Activ Gel, 2400 j.m./g, żel 50 g, produkt leczniczy 

• 1 g żelu zawiera 2400 j.m. heparyny sodowej;
• produkt zawiera również karbomer 5984 EP, wodorotlenek sodu 30%, edetynian disodu, glikol propylenowy, polisorbat 20, kompozycję zapachową Aldora Vera i wodę oczyszczoną;
• młodzież powyżej 12 lat i osoby dorosłe stosują żel od 1 do 3 razy na dobę [2].

Heparin-Hasco, 250 j.m/g, żel 35 g, produkt leczniczy

• 1 g żelu zawiera 250 j.m. heparyny sodowej;
• preparat zawiera również karbomer 5984, 30% wodorotlenek sodu, glikol propylenowy, parahydroksybenzoesan metylu, parahydroksybenzoesan, edetynian disodu, Polisorbat 20, aromat różany AR0287 i wodę oczyszczoną;
• lek stosuje się 2-3 razy dziennie [3].

Heparin-Hasco forte, 1000 j.m./g, żel 35 g, produkt leczniczy 

• 1 g żelu zawiera 1000 j.m. heparyny sodowej;
• preparat zawiera również karbomer 5984, 30% wodorotlenek sodu, glikol propylenowy, parahydroksybenzoesan metylu, parahydroksybenzoesan, edetynian disodu, Polisorbat 20, aromat różany AR0287 i wodę oczyszczoną;
• lek stosuje się 2-3 razy dziennie [4].

Heparinum GSK, 300 j.m./g, krem 20 g, produkt leczniczy 

• 1 g kremu zawiera 300 j.m. heparyny sodowej;
• krem zawiera również glicerolu monostearynian, polisorbat 60, sorbitanu stearynian, alkohol cetostearylowy, alkohol benzylowy, parafinę ciekłą, kwas cytrynowy bezwodny i wodę oczyszczoną;
• lek stosuje się 1-3 razy dziennie [5].

Heparizen 1000, 1000 j.m./g, żel 50 g, produkt leczniczy 

• 1 g żelu zawiera 1000 j.m. heparyny sodowej;
• żel zawiera rownież karbomer, dietanoloaminę, etanol 96%, parahydroksybenzoesan propylu, parahydroksybenzoesan metylu i wodę oczyszczoną;
• żel stosuje się 1-3 razy na dobę [6].

Lioton 1000, 8,5 mg (1000 j.m.)/g, żel 30 g, 50 g, 100 g, produkt leczniczy 

• 1 g żelu zawiera 1000 j.m. heparyny sodowej;
• żel zawiera również karbomer 940, parahydroksybenzoesan propylu, parahydroksybenzoesan metylu, etanol 96%, olejek lawendowy, olejek pomarańczowy, trietanoloaminę i wodę oczyszczoną,
• młodzież powyżej 12 lat i osoby dorosłe stosują żel od 1 do 3 razy na dobę.

Kiedy nie wolno stosować żeli z heparyną?

Przeciwskazaniem do stosowania preparatów miejscowych z heparyną jest:

• nadwrażliwość na heparynę lub którykolwiek składnik preparatu;
• nie należy stosować na otwarte, krwawiące i sączące się rany, błony śluzowe i okolice oczu oraz zmiany skórne niewiadomego pochodzenia i zakażoną skórę;
• pacjenci ze zdiagnozowaną skazą krwotoczną;
• nie należy stosować preparatów w okolicy oczu, nos i ust [2-7].

Jakie działania niepożądane mogą wystąpić po heparynie stosowanej miejscowo?

• skórne reakcje alergiczne takie jak zaczerwienienie, świąd, wysypka, pieczenie, rumień czy stany zapalne skóry;
• grudkowo – plamkowe zmiany na skórze z obecnością krwi;
• wyprysk skórny połączony z zapaleniem naczyń krwionośnych spowodowanym rozpadem białych krwinek [2-7].

Który preparat z będzie najlepszy? Żel czy maść z heparyną?

W aptekach można znaleźć kremy i żele zawierające heparynę. O ile ich postać ma drugorzędne znaczenie (chyba, że pacjent ma preferencję co do ich konsystencji), to dawka ma już zdecydowanie większe. Występują preparaty zawierające od 300 j.m. do nawet 2400 j.m. heparyny sodowej, z tego względu, w zależności od wskazań, należy wybrać odpowiedni lek, dla konkretnego pacjenta. Wszystkie z nich są produktami leczniczymi i są dostępne bez recepty. Należy pamiętać, że nie zawsze większe dawka oznacza, że preparat będzie lepszy. Większa dawka, oprócz potencjalnie lepszego działania, może nieść za sobą większą ilość potencjalnych działań niepożądanych, dlatego należy dobrze się zastanowić, nad wyborem odpowiedniego preparatu.