Czym jest ciśnienie tętnicze krwi?

Ciśnienie tętnicze (CT) krwi określa, z jaką siłą krew napiera na ściany tętnic. Podczas badania dowiadujemy się, że nasze ciśnienie wynosi, np. 120 na 80. Co to oznacza?

Prawidłowo zapisany wynik ciśnienia tętniczego krwi powinien być następujący: 120/80 mm Hg.

• Pierwsza wartość, czyli 120, określa ciśnienie skurczowe (SCT). Mówi nam ono o tym, z jaką siłą krew wychodząca z serca podczas skurczu, oddziałuje na ściany tętnic.
• Druga wartość, czyli 80, określa ciśnienie rozkurczowe (RCT). To wartość siły, jaką krew wywiera na tętnice podczas przerwy między uderzeniami.
• Jednostka ciśnienia tętniczego krwi to “mm Hg”, czyli milimetry słupa rtęci [1].

Zastanawia Was, dlaczego pomiary podawane są w takiej jednostce? Aktualnie korzysta się z ciśnieniomierzy automatycznych lub półautomatycznych, jednak w żadnym nie znajduje się rtęć. Natomiast rtęć była używana jako wskaźnik w pierwszych manometrach, a dzisiaj pozostała jako uniwersalna jednostka ciśnienia krwi [1].

Nadciśnienie tętnicze krwi — kiedy możemy o nim mówić?

Ciśnienie tętnicze krwi podlega klasyfikacji na podstawie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Podział przedstawiono w Tabeli 1.

Rodzaj	Ciśnienie skurczowe [mm Hg]		Ciśnienie rozkurczowe [mm Hg]
Optymalne	poniżej 120	i	poniżej 80
Prawidłowe	120 – 129	i / lub	80 – 84
Wysokie prawidłowe	130 – 139		85 – 89
Nadciśnienie 1. stopnia	140 – 159		90 – 99
Nadciśnienie 2. stopnia	160 – 179		100 – 109
Nadciśnienie 3. stopnia	Powyżej lub równe 180		Powyżej lub równe 110
Izolowane nadciśnienie skurczowe	Powyżej lub równe 140	i	Poniżej 90

Nadciśnienie tętnicze krwi powinno zostać zdiagnozowane w gabinecie lekarskim, gdyż podstawą jest wykonanie minimum dwóch pomiarów na dwóch różnych wizytach (najlepiej w odstępie 1 do 4 tygodni). Na podstawie średniej stawia się diagnozę. Idealne ciśnienie powinno wynosić poniżej 120/80 mm Hg. Ciśnienie prawidłowe oraz wysokie prawidłowe jest również akceptowalne, ale należy zwrócić uwagę na swój styl życia i wprowadzić ewentualne zmiany (czytaj więcej: Dieta DASH w zapobieganiu i leczeniu nadciśnienia tętniczego). Nadciśnienie tętnicze krwi rozpoznaje się, jeśli ciśnienie skurczowe wynosi 140 lub więcej albo rozkurczowe 90 i więcej. Istotne jest, że do zdiagnozowania schorzenia wystarczy przekroczenie tylko jednej wartości [1-2].

W przypadku nadciśnienia 1. stopnia ostateczna diagnoza powinna zostać potwierdzona poprzez dodatkowe badania: automatyczną rejestrację ciśnienia tętniczego (tzw. Holter) lub pomiary domowe. Jeśli wyniki wskażą na nadciśnienie 3. stopnia, to leczenie można wdrożyć już na pierwszej wizycie lekarskiej (czytaj więcej: 6 mitów dotyczących nadciśnienia).

Jak powinny wyglądać pomiary?

Przed wykonaniem pomiaru w gabinecie lekarskim należy pamiętać o kilku zasadach:

• 30 minut przed badaniem nie pij kawy, alkoholu, nie pal papierosów ani nie spożywaj innych substancji psychoaktywnych,
• 5 minut przed pomiarem usiądź w wygodnej pozycji i się zrelaksuj.

Wykonywanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi bezpośrednio po przybyciu do gabinetu, po wysiłku fizycznym, będąc w stanie stresu psychicznego lub pod wpływem środków pobudzających może zaburzyć wyniki [2].

Standardowo lekarz powinien wykonać 3 pomiary ciśnienia w odstępach około 2 minut i wyciągnąć średnią wartość. Zaleca się, aby badanie wykonywano na obu ramionach jednocześnie, a jeśli jest to niemożliwe, to sekwencyjnie. Ma to szczególne znaczenie w przypadku znacznych różnic w ciśnieniu pomiędzy ramionami (powyżej 20 mm Hg), co może wskazywać na inne schorzenia. Powinno się również zbadać tętno, aby wyeliminować arytmię, tachykardię lub bradykardię [1-2].

Pacjenci, którzy pierwszy raz przychodzą na badanie, powinni zostać poddani próbie ortostatycznej, aby wyeliminować hipotonię ortostatyczną. W tym celu przeprowadza się pomiar CT w pozycji siedzącej, a następnie w pierwszej i trzeciej minucie po wstaniu. Spadek wartości SCT o 20 mm Hg lub więcej, bądź RCT o 10 mm Hg, lub więcej albo obniżenie SCT poniżej 90 mm Hg diagnozuje chorobę [2].

Nadciśnienie tętnicze krwi i pomiary domowe

Pomimo tego, że wyniki pomiarów domowych nie powinny same decydować o diagnozie, to często są niezbędne jako uzupełnienie procesu diagnostycznego. Pacjenci powinni korzystać z całkowicie automatycznych ciśnieniomierzy, aby zminimalizować ryzyko błędu pomiarowego. Zasady przeprowadzania pomiarów są takie same jak w gabinecie lekarskim, a dodatkowo powinniśmy pamiętać o następujących rzeczach:

• Pomiary należy rozpocząć tydzień przed planowaną wizytą.
• Badanie ciśnienia krwi należy przeprowadzać rano i wieczorem o stałych porach. Zaleca się wykonanie 2 pomiarów w kilkuminutowych odstępach. Ciśnienie należy mierzyć przed wzięciem leków i jedzeniem.
• Wyniki należy zapisywać i wyciągać z nich średnią dla pory dnia. Obliczenia powinno rozpocząć się od 2. doby wykonywania pomiarów.
• Badanie należy wykonywać na siedząco z ręką zgiętą w łokciu, podpartą i trzymaną na poziomie serca.
• Pomiar ciśnienia tętniczego krwi wykonujemy na ręce, na której zwykle odczytujemy wyższe ciśnienie [2].

Domowe pomiary ciśnienia mogą być pomocne, aby zdiagnozować nadciśnienie tętnicze u osób z podwyższonym lękiem w gabinecie lekarskim, czyli cierpiący na tzw. syndrom białego fartucha.

Nadciśnienie tętnicze krwi na podstawie pomiarów domowych i całodobowych diagnozujemy zgodnie z wartościami zawartymi w Tabeli 2.

Rodzaj i pora badania	SCT [mm Hg]		RCT [mm Hg]
Całodobowa rejestracja CT (Holter)
w ciągu dnia	Powyżej lub równe 135	i / lub	Powyżej lub równe 85
w ciągu nocy	Powyżej lub równe 120		Powyżej lub równe 70
średnia dzienna	Powyżej lub równe 130		Powyżej lub równe 80
Pomiary domowe (średnia z minimum 3 dni)	Powyżej lub równe 135		Powyżej lub równe 85

Nadciśnienie tętnicze krwi — czynniki ryzyka

Tętnicze nadciśnienie krwi to choroba, na której rozwój w pewnych przypadkach mamy wpływ. Warto więc poznać czynniki ryzyka, aby móc jej przeciwdziałać.

Czynniki niemodyfikowalne:

• płeć męska,
• wiek: 55 lat lub powyżej u mężczyzn, a u kobiet 65 lat lub powyżej,
• przedwczesna menopauza,
• przedwczesna choroba układu krążenia w wywiadzie rodzinnym (w przypadku mężczyzn poniżej 55. roku życia, a u kobiet poniżej 65. roku życia),
• przypadki rozpoznania nadciśnienia tętniczego w młodym wieku u rodziców lub w wywiadzie rodzinnym [2].

Czynnik modyfikowalne:

• palenie tytoniu (nawet w przeszłości),
• hipercholesterolemia,
• hiperurykemia,
• nadwaga i otyłość,
• siedzący tryb życia,
• spoczynkowa akcja serca powyżej 80 na minutę [2].

Niestety jeśli chodzi o czynniki niemodyfikowalne, to nie mamy na nie wpływu. Natomiast na pozostałe aspekty mamy realny wpływ i zmiana trybu życia może opóźnić rozwój choroby lub poprawić nasze wyniki.

Skala Pol-Score i model Framingham — o co chodzi?

Nadciśnienie tętnicze zdiagnozowane po raz pierwszy powinno zostać połączone z oceną globalnego ryzyka sercowo-naczyniowego. Analizuje się, jak nadciśnienie wraz z innymi czynnikami ryzyka wpływa na ryzyko sercowo-naczyniowe, które określa się jako: niskie, umiarkowane, wysokie i bardzo wysokie. Możemy tego dokonać przy użyciu skali Pol-Score lub modelu Framingham [2].

1. Skala Pol-Score — informuje nas o 10-letnim absolutnym ryzyku wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, które zakończą się zgonem. Ryzyko jest oceniane na zasadzie skali procentowej, w następujący sposób:
   1. niskie: poniżej 1%,
   2. umiarkowane: 1-5%,
   3. wysokie: 5-10%,
   4. bardzo wysokie: powyżej 10% [2].
2. Model Framingham — informuje nas o 10-letnim absolutnym ryzyku wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Skala procentowa prezentuje się tak jak poniżej:
   1. niskie: poniżej 15%,
   2. umiarkowane: 15-20%,
   3. wysokie: 20-30%,
   4. bardzo wysokie: powyżej 30% [2].

Czy oba modele są użyteczne dla wszystkich? Nie. Skala Pol-Score przeznaczona jest dla osób od 40. roku życia, bez współistniejących chorób układu krążenia i cukrzycy. W przeciwnym wypadku zaleca się stosowanie modelu Framingham [2].

W jaki sposób odczytać ryzyko?

Skala Pol-Score

Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego jest stosunkowo prosta, ale należy pamiętać o kilku zasadach:

1. Wybieramy odpowiednią część tabeli ze względu na płeć, wiek i palenie tytoniu.
2. Następnie odszukujemy kwadrat, który najbardziej odpowiada naszemu skurczowemu ciśnieniu tętniczemu (SCT, lewa strona) oraz stężeniu cholesterolu całkowitego (dół tabeli).
3. Odczytujemy wynik procentowy.

Rycina 1. Skala Pol-Score

źródło: Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2019 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.

Przykładowo: Dla mężczyzny w wieku 55 lat, który pali papierosy, ma SCT około 160 mm Hg, a cholesterol całkowity w granicach 230 mmol/L ryzyko wynosi 14%, czyli jest bardzo wysokie.

Model Framingham

W tym przypadku bierzemy pod uwagę stopień nadciśnienia tętniczego, czynniki ryzyka wymienione wcześniej oraz współistnienie innych chorób, takich jak np.:

• cukrzyca niepowikłana i powikłana (zmiany mikro i makroangiopatyczne),
• udar niedokrwienny mózgu,
• zawał serca, dławica piersiowa,
• obecność blaszek miażdżycowych w badaniach,
• migotanie przedsionków,
• niewydolność serca,
• przewlekła choroba nerek (od 3. stopnia),
• zaawansowana retinopatia [2].

Rycina 2. Model Framingham

źródło: Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2019 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.

Przykładowo: Dla kobiety, której ciśnienie tętnicze krwi wynosi 165/95 mm Hg (nadciśnienie tętnicze 2. stopnia) i cierpi na niepowikłaną cukrzycę, 10-letnie absolutne ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych określane jest jako wysokie.

Dzięki powyższym tabelom w zrozumiały sposób dostrzegamy zasadność leczenia nadciśnienia tętniczego, chorób współistniejących i szeroko pojętego dbania o zdrowie. Czasami nawet niewielki spadek ciśnienia tętniczego krwi lub cholesterolu całkowitego może zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.