Swędzenie odbytu – przyczyny. Dlaczego odbyt może swędzieć?

Jest to dolegliwość, która może pojawić się w wyniku bardzo wielu czynników. Pośród nich niestety jest też najczęściej występujący świąd idiopatyczny, którego przyczyny są nieznane. Kluczem do doboru skutecznej terapii jest poznanie dokładnych źródeł występującego schorzenia. W momencie, kiedy lekarze nie są w stanie zdiagnozować problemu, jesteśmy ograniczeni do wprowadzenia terapii preparatami łagodzącymi objawy. Co prawda przyniesie to ulgę pacjentowi, jednak nie zapewni rozwiązania problemu.

Do przyczyn występowania świądu należą:

• hemoroidy;
• wypadający odbyt;
• szczelina odbytu;
• przetoka i ropień w obrębie odbytu;
• nowotwory jelita grubego;
• przebyta radio-, lub chemioterapia;
• niewłaściwa higiena, lub całkowity jej brak;
• zakażenia bakteryjne, grzybicze i pasożytnicze (głównie owsica, kłykciny kończyste);
• nadwrażliwość na detergenty, papier toaletowy;
• otyłość;
• specyficzna budowa odbytu z głębokimi rowkami, nadmiernym owłosieniem;
• choroby metaboliczne: cukrzyca, nadczynność tarczycy;
• choroby skóry takie jak atopia, łuszczyca;
• analne stosunki płciowe;
• obcisła bielizna (stringi);
• alergie pokarmowe;
• nadmierna wilgoć;
• choroby autoimmunologiczne;
• stany zapalne skóry;
• nadwrażliwość na pewne substancje chemiczne, jak również niektóre leki [1,2].

Dlaczego szybka i prawidłowa diagnoza jest taka ważna?

Diagnoza w przypadku swędzenia odbytu jest niezwykle ważna, ponieważ może pomóc zidentyfikować przyczynę tego objawu i zaplanować odpowiednie leczenie. Oto kilka powodów, dlaczego diagnoza jest tak istotna:

1. Wykluczenie poważnych schorzeń – Swędzenie odbytu może być objawem różnych chorób i stanów, w tym infekcji, alergii, chorób skóry, zmiany skórne (np. guzki, polipy) czy chorób przewodu pokarmowego. Diagnoza pomaga lekarzom wykluczyć poważniejsze schorzenia i skierować pacjenta na dalsze badania, jeżeli jest to konieczne.
2. Określenie przyczyny – Diagnoza pozwala lekarzom ustalić przyczynę swędzenia odbytu. Może to być związane z infekcją grzybiczą, bakteryjną lub pasożytniczą, reakcją alergiczną, chorobą zapalną jelit, chorobą skóry, nietolerancją pokarmową lub innymi czynnikami. Znalezienie prawdziwej przyczyny pomaga w dostosowaniu odpowiedniego leczenia.
3. Planowanie odpowiedniego leczenia – Dokładna diagnoza pozwala lekarzom na dobranie optymalnego leczenia. Różne przyczyny swędzenia odbytu będą wymagać różnych podejść terapeutycznych. Niektóre przypadki mogą wymagać leków przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych, przeciwalergicznych, kremów lub maści steroidowych, probiotyków lub innych specyficznych terapii.
4. Minimalizowanie dyskomfortu – Swędzenie odbytu może być niezwykle nieprzyjemne i wpływać na jakość życia pacjenta. Poprawna diagnoza pomaga w identyfikacji właściwego leczenia, które może złagodzić objawy i zminimalizować dyskomfort.
5. Zapobieganie powikłaniom – Nieleczony lub nieodpowiednio leczony swędzący odbyt może prowadzić do dalszych powikłań, takich jak pęknięcie skóry, zakażenia wtórne, zmiany skórne czy chroniczne stany zapalne. Przeprowadzenie właściwej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia może pomóc w uniknięciu tych powikłań.

Jak leczyć świąd odbytu?

Poza eliminacją przyczyny występowania świądu odbytu stosujemy preparaty do użytku zewnętrznego dostępne bez recepty, które będą łagodzić dolegliwości. Skuteczna maść na swędzenie odbytu będzie nawilżała błonę śluzową, prowadząc do regeneracji uszkodzonej powierzchni, a także znieczulać miejscowo, dając natychmiastową ulgę.

Poza maściami można stosować preparaty do podmywania, nasiadówek oraz preparaty doustne. Dobór preparatu także zależy od przyczyny występowania dolegliwości, co kolejny raz podkreśla, jak ważna jest dokładna diagnostyka lekarska [1,2].

Skuteczne maści na świąd odbytu

Preparaty przeciwdrobnoustrojowe

Jednymi z przyczyn występowania dolegliwości są zakażenia grzybicze, bakteryjne, wirusowe i pasożytnicze. W związku z tym jednym z polecanych preparatów jest clotrimazol na swędzenie odbytu. Jest to substancja przeciwgrzybicza, do kupienia bez recepty w aptekach. Przed samodzielnym wyborem preparatu warto udać się do lekarza, być może potrzebna będzie maść trójskładnikowa, zawierająca antybiotyk, substancję przeciwgrzybiczą i steryd. Przykładem takiego preparatu jest dostępny z przepisu lekarza Triderm, na swędzenie odbytu sprawdza się jak najbardziej, jeśli źródłem są zakażenia drobnoustrojami [3].

Clotrimazolum GSK, krem, lek bez recepty

Clotrimazolum GSK, krem, 10 mg/g

Preparaty uszczelniające naczynia krwionośne

Rany w okolicach odbytu oraz hemoroidy mogą powodować odczuwanie świądu. W tym celu stosujemy maści zawierające substancje uszczelniające takie jak tribenozyd (Procto-Hemolan, Procto-Glyvenol), ekstrakty z kasztanowca (Aesculan). Stosowanie preparatów ma na celu przyspieszenie gojenia się pęknięć skóry, uszczelnienie naczyń krwionośnych oraz zmniejszenie ich przepuszczalności. Konsekwencją tego jest wypłaszczanie hemoroidów i łagodzenie uczucia świądu. Dodatkowo można przyjmować preparaty doustne z diosminą, hesperydyną czy rutozydem (Diohespan, Detramax, Rutinoscorbin). Będą one potęgować działanie maści [4,5].

Procto-Glyvenol, krem, lek bez recepty

Procto-Glyvenol, krem doodbytniczy, 50 mg+20 mg/1 g

Aesculan, maść, lek bez recepty

Aesculan, maść doodbytnicza

Preparaty regenerujące błony śluzowe

Świąd odbytu często wiąże się z uszkodzeniami błony śluzowej, które są najczęściej wywołane drapaniem swędzących okolic, czy też nadmiernym uciskiem zbyt ciasnej bielizny. W tym celu stosujemy dostępne bez recepty preparaty regenerujące:

Neofitorid, maść, wyrób medyczny

Skład:

•  Ekstrakty z kwiatostanu kocanki i korzenia ruszczyka,
• żel z liści aloesu,
• wyciąg z dziurawca,
• olej jojoba,
• masło karite,
• olejek eteryczny z drzewa herbacianego, cyprysu i mięty pieprzowej

Stosowanie:

• Można stosować do 4 razy dziennie.

Wskazania:

• Łagodzenie dolegliwości związanych z hemoroidami, czy szczeliną odbytu.

O produkcie:

• Natłuszcza, działa przeciwzapalnie i regeneruje błonę śluzową odbytu.
• Ekstrakty roślinne pochodzą z ekologicznych upraw.
• Rejestracja jako wyrób medyczny.
• Naturalny skład.
• Może powodować uczulenia ze względu na zawartość roślin.
• Łagodzi dolegliwości świądu, powinien być stosowany jako dodatek do podstawowej terapii.

Proktis-M, maść, wyrób medyczny

Skład:

• sól sodowa kwasu hialuronowego,
•  polidokanol,
•  fitosomy escyno-B-sitosterolowe,
•  fitosomy kwasu glicyryzynowego

Stosowanie:

• Stosować na błonę śluzową odbytu 2 razy dziennie po wypróżnieniu.

Wskazania:

• Regeneracja błony śluzowej odbytu.

O produkcie:

• Preparat zawiera między innymi kwas hialuronowy, który przyspiesza regenerację błony śluzowej poprzez zapewnienie nawilżenia [7].
• Rejestracja jako wyrób medyczny.
• Złagodzi świąd odbytu, jeśli powstał on w wyniku uszkodzeń błony śluzowej.
• Kwas hialuronowy ma udowodnione działanie nawilżające i regenerujące.

Anusir, maść, wyrób medyczny

Skład:

• ektoina,
•  trokserutyna,
• kwas hialuronowy,
• witamina E

Stosowanie:

• 2 razy dziennie na oczyszczoną skórę odbytu.

Wskazania:

• Łagodzenie podrażnień i objawów towarzyszących hemoroidom.

O produkcie:

• Przyspiesza regenerację błony śluzowej dzięki ektoinie i zawartości kwasu hialuronowego.
• Uszczelnia naczynia dzięki trokserutynie [7].
• Rejestracja jako wyrób medyczny
• Ektoina tworzy film na błonie śluzowej, który utrzymuje nawilżenie na długi czas. Dzięki temu, jeśli potencjalna infekcja nie powinna się rozprzestrzeniać do narządów płciowych.

Procto-Zac, żel, wyrób medyczny

Skład:

• kwas hialuronowy,
• kompleks Trisolve P zawierający trehalozę, ceramid i lecytynę,
• olejek z drzewa herbacianego

Stosowanie:

• Do stosowania parę razy dziennie.

Wskazania:

• Łagodzenie objawów chorób odbytu i odbytnicy. Przy hemoroidach, wypadającej odbytnicy.

O produkcie:

• Kwas hialuronowy regeneruje błonę śluzową i zapewnia jej nawilżenie.
• Dodatkowo preparat tworzy film na błonie śluzowej odbytu zapewniający odpowiednie warunki dla szybszej regeneracji.
• Rejestracja jako wyrób medyczny.

Tormentiol, krem, lek bez recepty

Skład:

• wyciąg płynny z kłącza pięciornika,
•  tlenek cynku,
•  sulfobituminian amonu

Stosowanie:

• 2-3 razy dziennie na uszkodzoną skórę. Od 7 do 10 dni.

Wskazania:

• Leczenie niewielkich uszkodzeń skóry, takich jak otarcia naskórka czy zadrapania.

O produkcie:

• Wieloskładnikowy tradycyjny preparat o właściwościach przeciwzapalnych, ściągających i przeciwbakteryjnych. Dzięki takiemu połączeniu odbudowa uszkodzeń w obrębie odbytu zachodzi szybciej [8].
• Rejestracja jako lek.
• Nie należy stosować u dzieci poniżej 12 roku życia.
• Nie należy stosować na rany. Uwaga w przypadku krwawiących hemoroidów.
• Nie powinno się stosować dłużej ze względu na ryzyko kumulacji kwasu bornego w organizmie.
• Może brudzić ubranie.

Apirectal maść

Skład:

• ekstrakt z propolisu
• kwas hialuronowy

Stosowanie:

• 1-3 razy dziennie, nie dłużej niż 10 dni.

Wskazania:

• Łagodzenie objawów podrażnienia odbytu.

O produkcie:

• Połączenie składników zapewni szybszą regenerację błony śluzowej odbytu.
• Może uczulać.
• Delikatny produkt wspomagający gojenie.
• Rejestracja jako wyrób medyczny.

Proctinum emulsja z aplikatorem

Skład:

• olej ze słodkich migdałów,
• ekstrakt z nasion kasztanowca,
• kwas glicyryzynowy,
• ekstrakt z wąkroty azjatyckiej,
• lecytyna,
• ekstrakt z owoców pieprzu syczuańskiego,
• kwas mlekowy,
• tokoferol

Stosowanie:

• 3-4 razy dziennie w zależności od potrzeby

Wskazania:

• Łagodzenie objawów towarzyszących zewnętrznym i wewnętrznym hemoroidom, a także innym podrażnieniom odbytu.

O produkcie:

• Regeneruje i nawilża błonę śluzową odbytu.
• Tworzy film zabezpieczając skórę przed drobnoustrojami z środowiska zewnętrznego.
• Rejestracja jako wyrób medyczny.
• Delikatna konsystencja.
• Należy zachować ostrożność u osób, które zażywają przeciwpłytkowe, przeciwzakrzepowe oraz uspakajające.

Preparaty do podmywania i nasiadówek

Dodatkowo oprócz maści i preparatów doustnych można podmywać odbyt za pomocą Tantum-Rosa o działaniu przeciwzapalnym, czy specjalistycznych płynów do higieny intymnej (Procto-Glyvenol soft żel). Dobrze sprawdzą się nasiadówki z kory dębu, która działa ściągająco.

Świąd odbytu i leczenie domowe. Czym warto się wspomagać?

Oto kilka naturalnych metod łagodzenia świądu odbytu:

1. Regularne czyszczenie: Regularne mycie okolic odbytu wodą lub łagodnym mydłem może pomóc złagodzić objawy świądu odbytu, zwłaszcza po opróżnieniu jelit.
2. Gorące kąpiele: Gorąca kąpiel może pomóc złagodzić ból i świąd. Najlepiej 15-20 minut w wannie z ciepłą wodą, przynajmniej dwa razy dziennie.
3. Sok z aloesu: Aloes to naturalny środek łagodzący podrażnienia skóry i ból. Można użyć świeżo wyciśniętego soku z aloesu i nałożyć go na obszar odbytu.
4. Siadanie na poduszce: Siadanie na poduszce lub specjalnie przeznaczonym materacu zmniejsza nacisk na okolicę odbytniczą i może łagodzić objawy swędzenia.
5. Zmiana diety: Zmiana diety na bardziej błonnikową może pomóc złagodzić objawy świądu odbytu. W diecie powinno się unikać pikantnych i tłustych potraw, alkoholu, kawy, herbaty i napojów gazowanych.
6. Stosowanie chłodzących kompresów w okolice odbytu [9-11].

Jak dieta wpływa na swędzenie odbytu?

Dieta może odgrywać kluczową rolę w przypadku swędzenia odbytu, ponieważ wiele produktów spożywczych może wpływać na stan skóry i błon śluzowych. Oto kilka wskazówek, jakie powinny być przestrzegane w diecie w przypadku swędzenia odbytu:

1. Picie dużej ilości wody – picie dużej ilości wody jest ważne dla utrzymania prawidłowej hydratacji organizmu oraz odpowiedniej wilgotności skóry. Należy wypijać co najmniej 8 szklanek wody dziennie.
2. Ograniczenie pikantnych potraw – Mocna, pikantna żywność, taka jak ostry sos, papryka, chilli mogą powodować zwiększenie swędzenia okolic odbytu. Z tego powodu zaleca się ograniczenie spożycia pikantnych potraw.
3. Unikanie kawy i alkoholu – kawa i alkohol mogą podrażniać skórę i błony śluzowe. Zaleca się unikanie kawy i alkoholu.
4. Spożywanie błonnika – Błonnik pokarmowy pomaga w utrzymywaniu prawidłowego funkcjonowania jelit i regularnej pracy jelit, redukcji zatwardzeń oraz zmniejszeniu ryzyka powstawania stanów zapalnych. Spożywanie warzyw i owoców, płatków owsianych, orzechów, ziaren oraz innych produktów bogatych w błonnik, może pomóc w zmniejszeniu swędzenia odbytu.
5. Ograniczenie spożycia cukru – Cukier może powodować stan zapalny w organizmie, co z kolei może przyczynić się do zwiększenia swędzenia okolic odbytu. Z tego powodu zaleca się ograniczenie spożycia cukru.
6. Ograniczenie produktów mlecznych – Produktów mlecznych również należy unikać lub ograniczyć ich spożycie, szczególnie, jeśli u pacjenta występuje nietolerancja laktozy, która może prowadzić do biegunek oraz zwiększenia stanów zapalnych jelit.

Unikanie potraw, które mogą podrażniać skórę i błony śluzowe oraz spożywanie żywności, która może pomóc w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania jelit, może pomóc w zmniejszeniu swędzenia okolic odbytu. Należy jednak pamiętać, że dieta powinna być dostosowana do indywidualnej sytuacji pacjenta i w przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto skonsultować z dietetykiem lub lekarzem.

Jak zapobiec dolegliwościom?

Poza farmakoterapią kluczowe jest zadbanie o prawidłową higienę okolic intymnych oraz odpowiednią dietę. Aby zapobiec i łagodzić występujące już dolegliwości warto pamiętać o następujących zasadach:

1. Zrezygnuj z detergentów mogących powodować alergię i podrażnienia.
2. Wybieraj bieliznę z naturalnych materiałów (bawełna) o kroju nieuciskającym odbytu.
3. Zbadaj nietolerancje pokarmowe. Na przykład celiakia, czyli nietolerancja glutenu może dawać objawy w postaci świądu odbytu.
4. Unikaj w diecie: kawy, herbaty, alkoholu, ostrych przypraw, produktów mlecznych, pomidorów i czekolady.
5. Idź do lekarza. Świąd odbytu jest wstydliwym problemem, który w niektórych przypadkach po prawidłowej diagnozie jest bardzo szybki do rozwiązania. Nie bój się dać się zbadać [1,2].

Jak zadbać o higienę okolic odbytu?

Oto kilka wskazówek, jak prawidłowo myć okolice odbytu, aby uniknąć świądu:

1. Użyj łagodnego mydła – Unikaj agresywnych środków myjących, szczególnie tych zawierających zapachy, które mogą podrażniać skórę i wywoływać alergie. Wybieraj delikatne mydła, które są przeznaczone specjalnie do mycia okolic intymnych.
2. Myj bardzo delikatnie – Okolice odbytu są bardzo wrażliwe i dlatego należy ich niezwykle delikatnie myć. Nie trzeba używać siły czy szorstkiego ręcznika do wycierania tej okolicy.
3. Nie przesadzaj – Nie ma potrzeby mycia okolic odbytu więcej niż dwa razy dziennie. Nadmierne mycie może prowadzić do podrażnienia i uszkodzenia warstwy ochronnej skóry.
4. Wyrównaj pH skóry – Swędzenie okolic odbytu może być spowodowane nierównowagą pH skóry. Odpowiednie kremy i emulsje mogą pomóc przywrócić naturalną równowagę pH.
5. Odpowiednio wycieraj okolice odbytu – Po umyciu należy delikatnie wysuszyć okolice odbytu, najlepiej używając miękkiego, bawełnianego ręcznika. Nie pocieraj mocno ani nie używaj papieru toaletowego, ponieważ może to podrażnić skórę.

Prawidłowe mycie okolic odbytu jest ważnym krokiem w utrzymaniu higieny i zapobieganiu swędzeniu tej okolicy. Jeśli swędzenie utrzymuje się pomimo odpowiedniej higieny osobistej, należy skonsultować się z lekarzem, który postawi diagnozę i zaleci odpowiednie leczenie.