Małpia ospa i jej historia

Małpia ospa (ang. monkeypox) to zoonoza, czyli choroba odzwierzęca. Wywołuje ją wirus ospy małpiej, który należy do rodziny Poxviridae i rodzaju Orthopoxvirus. Jest to wirus DNA [1,2].

Pierwszy raz wirusa ospy małpiej odkryto w 1959 r. u małp znajdujących się w ośrodku badawczym w Kopenhadze w Danii. Przez wiele lat była to choroba, która dotykała głównie te zwierzęta. U ludzi pierwszy przypadek ospy małpiej potwierdzono dopiero 1 września 1970 r. u 9-miesięcznego dziecka w Demokratycznej Republice Kongo [1].

Co ciekawe określenie “małpia” nie jest tu do końca na miejscu, bo wirus został faktycznie odkryty po raz pierwszy u małp, jednak największym rezerwuarem u zwierząt są gryzonie – głównie wiewiórki i szczury [3].

Od tamtego czasu ospa małpia występowała głównie w krajach zachodniej i środkowej Afryki [1,3].

Jak można zarazić się ospą małpią?

Z racji tego, że małpia ospa jest zoonozą, to można się nią zarazić poprzez kontakt człowieka ze zwierzęciem. Może to być kontakt z:

• płynami ustrojowymi,
• krwią,
• zmianami skórnymi u zwierzęcia.

Najczęściej następuje to w wyniku pogryzienia człowieka lub dotykania zwierzęcia. Wirusem można się zarazić nie tylko od żywego, ale i martwego zwierzęcia. Wiele przypadków zakażeń w Afryce było spowodowanych polowaniem na gryzonie, aby zdobyć pożywienie. Dotyczyło to głównie biedniejszych ludzi. Wirus do organizmu ludzkiego dostaje się poprzez:

• zranioną skórę,
• błony śluzowe – oczy, nos, usta,
• drogi oddechowe [1,3].

Natomiast powodem do obawy jest fakt, że chorobą można zarazić się także poprzez kontakt z człowiekiem. Następuje to głównie w wyniku kontaktu z krwią i płynami ustrojowymi. Zakażenie możliwe jest także poprzez bliskie obcowanie z chorym, np. w wyniku kontaktu seksualnego. Zarazić można się również poprzez drogę kropelkową oraz kontakt np. z zanieczyszczoną pościelą lub ubraniami chorego [1,3,4].

Co prawda do zakażeń pomiędzy ludźmi poprzez drogę kropelkową dochodzi stosunkowo rzadko, jednak uważa się, że to ta droga mogła być powodem rozwoju zakażeń szpitalnych w Centralnej Afryce [3].

Charakterystyka małpiej ospy

Wirusy ospy małpiej i ospy prawdziwej są podobne do siebie, dlatego objawy chorobowe również bywają zbliżone. Poniżej przedstawiamy charakterystykę rozwoju choroby.

Małpia ospa to choroba, która trwa dość długo. Okres inkubacji wirusa, czyli czas od zakażenia się do pierwszych objawów wynosi od 5 do nawet 21 dni. Objawy chorobowe trwają od 2 do 5 tygodni [3].

Jak rozpoczyna się małpia ospa?

Objawy są niejednoznaczne. Na początku to klasyczne objawy grypopodobne, takie jak gorączka, bóle kości i mięśni, ból głowy, dreszcze. Może dojść do powiększenia węzłów chłonnych. Często występuje również zapalenie błony śluzowej gardła, spojówek oraz narządów płciowych. Pacjent odczuwa przewlekłe zmęczenie [1,3].

Głównym objawem ospy małpiej jest wysypka, jednak nie pojawia się ona od razu! Najpierw najczęściej pacjent dostaje gorączki, a dopiero po 1 do 5 dni na ciele pojawia się wysypka [3].

Jak wygląda wysypka w małpiej ospie?

Na początku zmiany pojawiają się na twarzy, następnie przechodzą stopniowo na całe ciało w kierunku rąk, nóg i stóp. Z początku pojawiają się plamki, które przechodzą w grudki oraz pęcherzyki, które mogą być wypełnione płynem. Ich wielkość jest różna – od małych po większe. W miarę upływu czasu krostki zamieniają się w strupy, które na koniec choroby same odpadają [3].

Kiedy można się nią zarazić?

Ospą małpią można zarazić się, już 2 dni przed wystąpieniem wysypki. Człowiek zaraża aż do momentu całkowitego opadnięcia strupów [5].

Czy ospa małpia jest groźna?

Z pewnością jest to choroba, której nie należy lekceważyć. Ospa małpia jest samoograniczająca się, więc w wielu przypadkach może minąć sama, jednak jej śmiertelność szacuje się od 1 do 10% [3,6]!

Ospa małpia jest bardziej niebezpieczna u dzieci, kobiet w ciąży oraz osób z osłabioną odpornością [3,6].

Jakie mogą być komplikacje po ospie małpiej?

Najczęstsze powikłania po ospie małpiej to nadkażenia bakteryjne zmian skórnych. Może dojść również do zaburzeń oddechowych lub odoskrzelowego zapalenia płuc. Zgłaszano także przypadki zapalenia mózgu lub zapalenia rogówki, które postępowało aż do utraty wzroku. Oprócz tego często pojawiały się zaburzenia żołądkowo-jelitowe, np. wymioty lub biegunki [3].

Ospa małpia a ospa prawdziwa

Obie jednostki chorobowe są dosyć podobne do siebie, więc czasami ciężko je odróżnić. Najlepsze do diagnostyki różnicowej będą badania diagnostyczne oparte na metodach genetycznych, np. RT-PCR [1].

Wysypka w przypadku małpiej ospy jest nieco łagodniejsza niż przy ospie prawdziwej. U chorych na małpią ospę bardzo często dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych (nawet w 90% przypadkach), a jeśli człowiek choruje na ospę prawdziwą, to ta ilość jest znacznie mniejsza [1,3,6].

Jak leczyć ospę małpią?

Ospa małpia jest samoograniczającą się chorobą. Podstawową kwestią jest izolacja pacjenta i leczenie wspomagające. Ważne jest prawidłowe odżywianie pacjenta i dbanie o to, aby się nie odwodnił.

Polecanym lekiem na ból głowy i gorączkę jest paracetamol. Zmiany skórne należy odkażać klasycznymi środkami antyseptycznymi (np. Octenisept, Oktaseptal). Nie wolno ich rozdrapywać. Stosowanie antybiotyków jest jedyne wskazane, jeśli nastąpi nadkażenie bakteryjne [5].

Z racji tego, że wirus jest podobny do ospy prawdziwej, to można wykorzystywać leki przeciwwirusowe takie, jak stosuje się w ospie prawdziwej.

Tekowirymat w leczeniu ospy małpiej

Lekiem, który stosuje się do leczenia ospy małpiej jest tekowirymat. Substancja posiada rejestrację również w leczeniu ospy prawdziwej i krowiej. To lek, który podaje się nawet u dzieci, ale jedynie u tych, które ważą co najmniej 13 kg [7].

Leczenie należy rozpocząć jak najszybciej po rozpoznaniu choroby, a zasady dawkowania zostały zebrane w Tabeli 1 [7].

Tabela 1. Dawkowanie Tecovirimat SIGA [7].

Inne leki przeciwwirusowe, które można stosować w leczeniu ospy małpiej (ale nie mające typowej rejestracji w tym kierunku) to cydofowir i bryncydofowir [8,9].

Czy istnieje szczepienie przeciwko małpiej ospie?

Aktualnie na rynku farmaceutycznym nie ma szczepionki, która jest przeznaczona do uodparniania przeciwko ospie małpiej.

Do 1980 r. w Polsce szczepiono przeciwko ospie prawdziwej. WHO w 1980 r. ogłosiła, że wyeradykowano ospę prawdziwą i nie zagraża już ona populacji, dlatego podjęto decyzję o przerwaniu szczepień [10].

Z racji podobieństwa obu wirusów wykazano, że szczepienie przeciwko ospie prawdziwej chroni również w pewnym stopniu przed ospą małpią. Na ospę prawdziwą nie szczepi się już ponad 40 lat. Stopień ochrony spada z upływem czasu, dlatego nie można stwierdzić jednoznacznie, że po tak długim okresie ochrona jest bardzo wysoka. Jednak uważa się, że ochrona przed ciężką postacią choroby występuje nawet przez kilkadziesiąt lat [3,11].

Czy warto szczepić się prewencyjnie przeciwko małpiej ospie?

Żadna ze światowych organizacji nie zaleca aktualnie prewencyjnego szczepienia przeciwko ospie prawdziwej, aby uzyskać odporność na ospę małpią. Jedyne zalecenia dotyczą osób po faktycznym narażeniu na zakażenie i to głównie u ludzi, np. z niedoborami odporności, którzy mogliby ciężko przechodzić chorobę [11].

Nie ma nawet zalecenia co do szczepień dla osób, które opiekują się chorymi na ospę małpią. Podstawową są tu środki ochrony osobistej [11].

IMVANEX – szczepionka przeciwko ospie prawdziwej

Jedyną zarejestrowaną szczepionką przeciwko ospie prawdziwej w Polsce jest Imvanex. To najnowsza szczepionka trzeciej generacji o wysokim profilu bezpieczeństwa. Szczepionkę podaje się w schemacie dwudawkowym, gdzie drugą dawkę aplikuję się co najmniej 28 dni po pierwszej. Są to zalecenia dla osób nieszczepionych wcześniej na ospę prawdziwą. Jeśli byłeś szczepiony przeciwko ospie prawdziwej, to decyzję o dawce przypominającej musi podjąć lekarz. Szczepionka przeznaczona jest dla osób dorosłych [12].

Ospa prawdziwa to nie ospa wietrzna

Częściową ochronę daje jedynie szczepienie przeciwko ospie prawdziwej. Aktualnie nie można kupić tego preparatu na własną rękę w aptece. Pamiętajmy, że ospa wietrzna to zupełnie inna choroba i szczepienie przeciwko ospie wietrznej nie daje odporności ani na ospę prawdziwą, ani na ospę małpią!

Małpia ospa – czy jest się czego bać?

Przez wiele lat małpia ospa była głównie chorobą charakterystyczną dla zachodniej i centralnej Afryki. W przeszłości małpia ospa pojawiła się jednak już poza kontynentem afrykańskim, np. w USA. Zarejestrowano kilkadziesiąt przypadków w 2003 roku i choroba ustąpiła.

Teraz sytuacja jest nieco inna. Zgodnie z danymi WHO 15 czerwca 2022 roku potwierdzono 2103 przypadki w Europie (3 w Polsce) i tylko 1 śmiertelny. ECDC podaje, że liczba przypadków na 22 czerwca 2022 roku to już 2746 – więc niestety jest tendencja wzrostowa [13,14].

Jednak WHO określa zagrożenie jako średnie ze względu na m.in. niską liczbę przypadków śmiertelnych. Dużo aktualnych przypadków potwierdza się wśród homoseksualnych mężczyzn, jednak mogą to być nie do końca rzeczywiste liczby ze względu na ewentualne niedoszacowanie przypadków [14].

Ogólne ryzyko dla całej populacji jest niskie. Większe ryzyko istnieje dla osób opiekujących się i leczących zakażonych, jednak podstawową metodą ochrony są środki ochrony osobistej. Dodatkowo wszystkie aktualnie potwierdzone przypadki małpiej ospy to wariant zachodnioafrykański, cechujący się znacznie lżejszym przebiegiem niż środkowoafrykański [14]

Sytuację trzeba kontrolować i być przygotowanym na wszystko, jednak aktualnie nie ma powodów do paniki.