Malaria — co to za choroba?

Malaria (inaczej zimnica) to choroba wywoływana przez pasożyta Plasmodium, np. Plasmodium falciparum (zarodziec sierpowaty), Plasmodium vivax (zarodziec ruchliwy), Plasmodium ovale (zarodziec owalny) lub Plasmodium malariae (zarodziec pasmowaty). Do zakażenia dochodzi w wyniku ukąszenia przez samice komara z podrodzaju Anopheles [1-2].

Jeśli chodzi o kwestię zachorowania, to należy pamiętać o dwóch rzeczach:

• Nie każde ukąszenie przez komara skutkuje zachorowaniem. Aby do tego doszło, komar musi być wcześniej zarażony zarodźcem.
• Choroba nie przenosi się zwykle z człowieka na człowieka, dlatego przebywanie w pobliżu chorej osoby jest stosunkowo bezpieczne. Natomiast należy pamiętać, że to kontakt z krwią chorego jest czynnikiem ryzyka. Z tego względu może dojść do zakażenia poprzez np. transfuzję krwi, transplantację organów, korzystanie z tej samej igły bądź kontakt krwi z otarciem na skórze czy otwartą raną [1,3].

Jakie są objawy malarii?

Choroba w początkowym etapie charakteryzuje się objawami grypopodobnymi. Nie pojawiają się one natomiast od razu po ukąszeniu. Okres inkubacji, czyli bezobjawowy, trwa nawet do 30 dni. Co ciekawe, w niektórych przypadkach może się on wydłużyć. Dzieje się tak wtedy, jeśli ktoś, np. już wcześniej chorował na malarię i ma pewną nabytą odporność [1].

Malaria cechuje się cyklicznością występowania objawów. Cykl choroby możemy podzielić na 3 etapy:

1. Faza zimna, w której towarzyszy nam uczucie zimna i dreszcze.
2. Etap gorąca, która przebiega z napadami gorączki powyżej 40°C, zaburzeniami świadomości, bólami brzucha lub nawet śpiączką.
3. Faza ustępowania, w której gorączka szybko spada i pojawiają się zlewne poty [2].

Co ciekawe, częstotliwość występowania napadów gorączki może wskazywać na zakażenie konkretnym rodzajem zarodźca:

• Plasmodium vivax i Plasmodium ovale — gorączka określana jako trzeciaczka, gdyż napady występują co 48 h.
• P. malariae — czwartaczka ze względu na występowania gorączki co 72 h.
• Plasmodium falciparum — nieregularność występowania gorączki, która może utrzymywać się nawet przez cały okres choroby [1].

Niestety malaria może spowodować również niebezpieczna następstwa, takie jak:

• uszkodzenie płuc, nerek, serca lub mózgu [1]. 

Malaria jest szczególnie niebezpieczna dla:

• dzieci poniżej 5. roku życia,
• kobiet w ciąży,
• osób z HIV/AIDS,
• podróżnych z rejonów nienarażonych na występowanie malarii [4].

Gdzie można się nią zarazić?

Według danych WHO w 2019 roku zanotowano około 229 milionów przypadków zachorowania na malarię, z czego 409 tys. zakończyło się śmiertelnie. Malaria występuje w wielu regionach świata, a głównie w Afryce, Południowej Azji, Centralnej i Południowej Ameryce [1,4].

Przed podróżą należy zapoznać się czy w danym rejonie istnieje podwyższone ryzyko zachorowania na malarię. Warto również dowiedzieć się o wymaganych lub zalecanych dodatkowych szczepieniach. Wspomniane informacje można uzyskać od lekarza medycyny tropikalnej bądź wskazówek umieszczonych na stronach rządowych – sprawdź więcej tutaj.

5 metod niefarmakologicznej ochrony przed malarią

Jeśli malaria przenoszona jest przez komary, to najlepszą metodą prewencji będzie unikanie ukąszenia. Niestety nie jest to takie łatwe. Co zrobić, aby zminimalizować ryzyko ukąszenia?

1. Stosuj sprawdzone i skuteczne repelenty. Najlepsze wydają się być preparaty z DEET (Mugga, Ultrathon), chociaż inne mogą być równie skuteczne. Więcej o repelentach możesz przeczytać w artykule na naszym portalu: Kleszcz — obawy, metody usuwania i ochrona.
2. Noś ubrania, które zakrywają ręce i nogi — szczególnie nocą.
3. Jeśli masz możliwość, to śpij pod baldachimem. Możesz go dodatkowo spryskać środkiem odstraszającym komary.
4. Nawet jeśli pomieszczenia wewnętrzne są klimatyzowane, to istnieje ryzyko pojawienia się tam komarów. W takiej sytuacji możesz prewencyjnie rozpylić wewnątrz repelenty.
5. Okna pomieszczeń powinny być wyposażone w moskitiery, aby zminimalizować ryzyko pojawienia się komarów [1].

Chemioprofilaktyka malarii

Sposób prewencji zależy od wybranego regionu i oporności zarodźca na leki. W niektórych miejscach wystarczające będą repelenty i moskitiera natomiast gdzie indziej będziemy potrzebować terapii farmakologicznej. Poniżej znajduje się zestawienie substancji leczniczych, które najczęściej wykorzystywane są w celu chemioprewencji malarii.

Tabela 1. Substancje lecznicze wykorzystywane w chemoprewencji malarii [2,6].

Meflochina nie jest dostępna w Polsce. W Europie występuje pod nazwą handlową Lariam.

Którą terapię wybrać?

Najbardziej uniwersalna wydaje się być doksycyklina. Działa na różne rodzaje zarodźca, a czas terapii jest pośredni względem innych leków. Niestety trzeba przyjmować ją codziennie.

Chemoprewencja połączeniem atowakwonu z proguanilem jest najkrótsza, jednak również wymaga codziennego przyjmowania leku. Dodatkowo, bazując na ChPL, terapia jest zalecana głównie w rejonach z Plasmodium falciparum.

Powyższe leki mogą być dobrym rozwiązaniem dla pacjentów, którzy na krótki czas jadą w tereny zagrożone zachorowaniem na malarię.

Najbardziej komfortowa dla pacjenta wydaje się być terapia meflochiną lub chlorochiną. W końcu należy przyjmować lek tylko raz w tygodniu. Jednak okres stosowania związków leczniczych jest znacznie dłuższy niż w przypadku pozostałych. Może być to natomiast dobre rozwiązanie dla osób, które planują dłuższy pobyt w rejonach endemicznych. Niestety wiele regionów obfituje w zarodźce oporne na chlorochinę i meflochinę, co sprawia, że leki te nie są tak uniwersalne jak pozostałe.