Wśród znanych linkozamidów można wyróżnić klindamycynę i linkomycynę. Oba te związki odkryto w latach 70. ubiegłego wieku, a więc stosunkowo niedawno. Ich historia wiąże się ze stolicą stanu Nebraska — Lincoln. Z tamtejszej gleby pozyskano promieniowca Streptomyces lincolnensis, która na drodze fermentacji produkuje unikatowy związek o aktywności przeciwbakteryjnej. Nadano mu nazwę linkomycyna i rychło rozpoczęto dalsze badania kliniczne. Bardzo szybko okazało się, że inne promieniowce również mają zdolność wytwarzania podobnych związków. Do dzisiaj badacze wyizolowali prawie 20 innych naturalnych linkozamidów, jednak nie wykorzystuje się ich w lecznictwie. Linkomycyna krótko cieszyła się swoją sławą, jej liczne badania bowiem doprowadziły w szybkim tempie do powstania jej pochodnej — klindamycyny. Jest ona obecnie zdecydowanie szerzej stosowana ze względu na większy zakres działania przeciwbakteryjnego, mniejszą ilość potencjalnych działań niepożądanych, a także korzystniejsze właściwości farmakokinetyczne [1-4].

Jak działają linkozamidy?

Linkozamidy to antybiotyki o działaniu bakteriostatycznym. Hamują rozwój i namnażanie komórek bakteryjnych poprzez zablokowanie procesu syntezy białek bakteryjnych. Mówiąc dokładniej, łączą się z podjednostką 50S rybosomu (rybosom to wyspecjalizowana struktura uczestnicząca w syntezie białek). Uniemożliwiają przez to przyłączanie się kolejnych aminokwasów, czyli takich cegiełek, z których zbudowane jest białko. Efektem takiego działania jest wytworzenie niekompletnego łańcucha peptydowego, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania komórki bakteryjnej. Co ciekawe, linkozamidy w wyższych stężeniach mogą niekiedy wykazywać także działanie bakteriobójcze. Wówczas leki te bezpośrednio niszczą strukturę bakterii i powodują jej śmierć [5].

Pod jakimi nazwami handlowymi kryją się linkozamidy?

Linkozamidy  zdecydowanie rzadziej wykorzysuje się w lecznictwie, w porównaniu do antybiotyków beta-laktamowych czy makrolidów. Do antybiotyków z tej grupy zaliczamy klindamycynę oraz linkomycynę.

Preparaty z klindamycyną

• Clindamycin MIP (zawiera klindamycynę w dawce: 150 mg, 300 mg, 600 mg) — tabletki powlekane [6];
• Dalacin C (zawiera klindamycynę w dawce 300 mg) — kapsułki [7];
• Clindacne (zawiera klindamycynę w dawce 10 mg/g) — żel do smarowania [9];
• Duac (zawiera klindamycynę w dawce 10 mg/g) — żel do smarowania [10];
• Normaclin (zawiera klindamycynę w dawce 10 mg/g) — żel do smarowania [11].

Dawkowanie klindamycyny w przypadku dorosłych to zazwyczaj od 600 mg do 1,8 g na dobę. Podczas stosowania klindamycyny u dzieci dawka dobowa jest obliczana na podstawie masy ciała.

W cięższych przypadkach klindamycyna może być podawana w formie roztworu do wstrzykiwań. W tej sytuacji dawka zaczyna się od 1,2 g na dobę.

Preparaty z linkomycyną

• Lincocin (zawiera linkomycynę w dawce 500 mg) — kapsułki [8];

Jakie są wskazania do stosowania linkozamidów?

Klindamycynę stosowaną doustnie zaleca się w przypadku: zakażenia kości i stawów, zapaleniu ucha środkowego, gardła i zatok, zakażeniu dolnych dróg oddechowych, a także w zakażeniach żeńskich narządów płciowych. Wśród pacjentów zasłynęła ona z leczenia zakażeń zębów oraz jamy ustnej — to często przepisywany antybiotyk przez stomatologów [6,7]. Z kolei preparaty klindamycyny stosowane miejscowo (np. w postaci żelu) leczą łagodny i umiarkowany trądzik pospolity [9].

Przeznaczeniem linkomycyny jest leczenie ciężkich zakażeń wywołanych przez bakterie beztlenowe, jak również wrażliwe paciorkowce i gronkowce. Niemniej, jej użycie powinno być ograniczone wyłącznie do sytuacji, gdy terapia innym antybiotykiem jest nieskuteczna bądź przeciwwskazana [8] (Czytaj także: Dekalog prawidłowej antybiotykoterapii).

Klindamycyna a alkohol. Czy można je łączyć?

Nie ma jednoznacznych danych, które zakazywałyby spożywać alkohol podczas przyjmowania leków z klindamycyną. Niewielkie ilości alkoholu używane np. do przygotowywania jedzenia nie powinny wpłynąć negatywnie na działanie klindamycyny. Badania nie wykazały bezpośredniego wpływu alkoholu na skuteczność i bezpieczeństwo stosowania leków z klindamycyną.

Nie zaleca się jednak spożywania alkoholu podczas przyjmowania klindamycyny ze względu na fakt, iż alkohol wpływa negatywnie na odporność i zdolność do regeneracji organizmu. Dodatkowo alkohol może prowadzić do podrażnienia błony śluzowej żołądka, biegunki i wymiotów. Utrudni to ocenę czy dana reakcja wynika ze spożytego alkoholu, czy jest efektem niepożądanym leku.

Czy bakterie stają się oporne na linkozamidy?

Linkozamidy to antybiotyki o szerokim spektrum działania. Niestety, bakterie nauczyły się już z nimi żyć i wytworzyły różne mechanizmy obronne. Pierwszym z nich jest modyfikacja miejsca docelowego wiązania, czyli punktu w komórce bakteryjnej, który jest „rozpoznawany” przez antybiotyk. Ten rodzaj oporności wynika z obecności genów ermA i ermB. Drugi mechanizm obronny opiera się na wyspecjalizowanych pompach. Komórka bakteryjna jest zdolna do wypompowania i usunięcia leku z jej wnętrza, zanim dotrze on do miejsca docelowego. Trzeci typ oporności związany jest z wytwarzaniem przez bakterię specjalnych enzymów, które rozkładają lub inaktywują linkozamidy [5] (Czytaj także: Antybiotykooporność – jej przyczyny i skutki).

Jakie działania niepożądane mogą wywoływać?

Klindamycyna jest antybiotykiem dobrze tolerowanym. Podczas terapii tym lekiem, najczęściej dochodzi do wystąpienia nieprzyjemnych symptomów ze strony przewodu pokarmowego, zwłaszcza biegunki. Jej przyczyn należy jednak upatrywać głównie w zaburzeniach naturalnej mikroflory jelitowej, która została uszkodzona w wyniku działania antybiotyku. Po zastosowaniu miejscowym klindamycyna może wywołać nadmierne przesuszenie skóry, pieczenie, świąd czy rumień [5-6,11]. Linkomycyna, podobnie jak klindamycyna wywołuje najczęściej objawy niepożądane pod postacią biegunki, nudności lub wymiotów [8] (Czytaj także: Antybiotyki – 9 najczęściej zadawanych pytań).

Czy linkomycyna i klindamycyna mogą być stosowane w ciąży?

Chociaż linkozamidy nie są preferowaną grupą antybiotyków do stosowania w ciąży, ich użycie w pewnych sytuacjach jest dopuszczalne i wskazane. Klindamycyna należy do kategorii B wg FDA — oznacza to, że badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego działania na płód. Niemniej, zastosowanie klindamycyny w ciąży powinno ograniczać się wyłącznie do przypadków, gdy pacjentka jest uczulona na antybiotyki z innych grup, np. na penicyliny. Warto dodać, że terapia klindamycyną i linkomycyną u ciężarnych często jest prowadzona w postaci wlewów dożylnych. W ich skład wchodzi alkohol benzylowy (konserwant), który może okazać się niebezpieczny dla dziecka. Przechodzi on łatwo przez łożysko, zwiększając ryzyko zgonów noworodków oraz powodując niedojrzałość procesów metabolicznych [8,12].

Chociaż linkozamidy stanowią małą grupę antybiotyków, często można je spotkać na lekarskich receptach. Nierzadko są one alternatywą dla powszechnie stosowanych leków przeciwdrobnoustrojowych, które z jakichś powodów (np. w wyniku alergii) nie mogą być podane pacjentowi. Ich przyjmowanie wiąże się z niskim ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. W połączeniu z szerokim spektrum działania czyni je interesującą alternatywą.