Lek zwiotczający mięśnie — kiedy można go stosować?

Leki miorelaksacyjne stanowią ważną grupę farmaceutyków na receptę, które są powszechnie stosowane w monoterapii bądź terapii skojarzonej z lekami przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi. Znoszą nadmierne napięcie mięśniowe, które towarzyszy uszkodzeniu układu piramidowego (kontrolującego postawę ciała i ruchy dowolne) na poziomie rdzenia kręgowego i/lub mózgu. Nadmierne napięcie mięśni może być również następstwem zespołów bólowych kręgosłupa, co zresztą nasila dolegliwości i przyczynia się do znacznego spadku komfortu życia pacjenta.

Co ważne, na polskim rynku aptecznym nie występują leki o działaniu typowo rozluźniającym mięśnie, które byłyby dostępne bez recepty. Wśród najczęściej stosowanych środków miorelaksacyjnych wydawanych z przepisu lekarza wymienia się: tyzanidynę, tolperizon, metokarbamol oraz baklofen. Tak jak wspomniałam wcześniej, są one bardzo zróżnicowane pod wieloma względami — począwszy od budowy chemicznej, skończywszy na mechanizmie działania [1]. 

Jakie substancje czynne są w lekach rozluźniających mięśnie?

Tyzanidyna 

Tyzanidyna zaliczana jest do agonistów receptorów alfa2-adrenergicznych – wywiera wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, przez co jej działanie nie przekłada się bezpośrednio na mięśnie szkieletowe. Podanie tyzanidyny powoduje pobudzenie wyżej wymienionych receptorów znajdujących się w rdzeniu kręgowym, co prowadzi do zmniejszenia uwalniania kwasów glutaminowego i asparaginowego (zaliczanych do tzw. aminokwasów pobudzających). Dzięki temu przewagę osiągają aminokwasy działające przeciwstawnie (hamująco), a to sprawia, że aktywność motoneuronów (neuronów ruchowych) spada i w konsekwencji dochodzi do rozluźnienia mięśni.

Tyzanidyna jest lekiem znoszącym objawy; stosuje się ją we wzmożonym napięciu mięśni w przebiegu wielu chorób neurologicznych, m.in. stwardnienia rozsianego, porażeniu mózgowym, a także po udarze mózgu. Jest również zalecana w przypadku silnych skurczów mięśniowych występujących w zespołach lędźwiowych oraz szyjnych. 

Lek może wywoływać senność, zawroty głowy, a także spadek ciśnienia tętniczego, rzadko zaś nudności, bezsenność i omamy [1, 2].

Przykładowe preparaty z tyzanidyną: Sirdalud, Tizanor (tabletki) Sirdalud MR (kapsułki o zmodyfikowanym uwalnianiu).

Tolperizon

Tolperizon swoją budową przypomina lidokainę – popularny lek stosowany w znieczuleniu miejscowym. Choć dokładny mechanizm działania tolperizonu nie został jeszcze do końca wyjaśniony, wiadomo, że działa on poprzez ośrodkowy układ nerwowy. Tolperizon hamuje odruchy rdzeniowe, dzięki czemu dochodzi do osłabienia skurczu mięśni szkieletowych (nie działa on jednak na receptory adrenergiczne).

Lek jest najczęściej stosowany w przebiegu spastyczności poudarowej u dorosłych, ale nie tylko. Tolperizon jest skuteczny jako farmaceutyk wspomagający leczenie rwy ramiennej, bolesnych skurczach mięśniowych, a także bólach korzeniowych. W przeciwieństwie do tyzanidyny rzadziej powoduje senność, zawroty głowy oraz nadmierne osłabienie mięśniowe [3, 4].

Przykładowe preparaty z tolperizonem: Mydocalm, Mydocalm forte, Tolperis VP, Tolperison NeuroPharma (tabletki).

Metokarbamol

Pod względem budowy chemicznej metokarbamol jest połączeniem dwóch substancji – estru kwasu karbaminowego oraz gwajfenazyny (środka wykrztuśnego). Lek działa na poziomie ośrodkowego układu nerwowego, jednak nie wpływa bezpośrednio na mięśnie szkieletowe. 

Metokarbamol jest skuteczny nie tylko w leczeniu bolesnych skurczy mięśniowych, ale również może być stosowany jako lek skracający okres rehabilitacji osób po przebytych zabiegach chirurgicznych (np. po wymianie stawu kolanowego). Co więcej, wskazaniami do stosowania metokarbamolu jest zespół dyskowo-korzonkowy, a także zapalenia stawów, mięśni oraz ścięgien.

Farmaceutyk jest zalecany zwłaszcza tym osobom, u których po podaniu tyzanidyny lub tolperizonu występuje silna senność, sedacja (uspokojenie), a także zawroty głowy i dezorientacja. Należy jednak podkreślić, że wysokie dawki metokarbamolu także mogą wywoływać podobne skutki uboczne. 

Wśród typowych działań niepożądanych leku można wymienić wspomnianą już senność i osłabienie siły mięśniowe, a także zabarwienie moczu na brązowo, czarno lub zielono [5, 6].

Przykładowe preparaty z metokarbamolem: Metocarbamol Espefa (tabletki).

Baklofen

Lek jest analogiem GABA (kwasu gamma-aminomasłowego), przez co działa hamująco na poziomie rdzenia kręgowego. Wykazuje działanie uogólnione, a to oznacza, że działa nie tylko na układ nerwowy, ale również na układ krążenia oraz układ oddechowy.

Lek jest stosowany w przebiegu stwardnienia rozsianego, po udarach mózgu, porażeniu mózgowym, a także w przypadku uszkodzeń rdzenia kręgowego. Farmaceutyk jest podawany zarówno doustnie, jak i pozajelitowo (we wstrzyknięciach i roztworach do infuzji).

Ze względu na swoje ośrodkowe działanie baklofen może wywoływać senność, splątanie i osłabienie, a także dezorientację, bóle głowy, a nawet bolesne oddawanie moczu [7, 8].

Przykładowe preparaty z baklofenem: Baclofen Polpharma (tabletki), Lioresal Intrathecal (roztwór do wstrzykiwań), Lioresal Intrathecal (roztwór do infuzji).

Jakie są leki na rozluźnienie mięśni bez recepty?

Wymienione wyżej leki miorelaksacyjne są preparatami dostępnymi jedynie z przepisu lekarza. W pewnych przypadkach ulgę mogą jednak przynieść środki bez recepty, np. w postaci żelu, kremu lub maści do stosowania miejscowego (Voltaren Max, Traumon, Naproksen Emo, Dolgit). Działają one przeciwbólowo, a także łagodzą stan zapalny. 

W niektórych sytuacjach (np. zapalenie korzonków nerwowych, bolesne skurcze i naciągnięcia mięśni) można zastosować preparaty o działaniu rozgrzewającym, które zawierają takie składniki jak kamfora, olejki eteryczne (np. terpentynowy, eukaliptusowy) czy kapsaicynę (Neo-Capsiderm, maść końska rozgrzewająca, Dip Hot rozgrzewający, Viprosal B). Preparaty rozgrzewające powodują rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych, przekrwienie tkanek, a w efekcie łagodne rozluźnienie mięśni i zniwelowanie bólu w miejscu aplikacji produktu [9, 10, 11].