Zacznijmy od definicji

Lek oryginalny, czyli referencyjny lub inaczej innowacyjny to produkt leczniczy dopuszczony do obrotu na podstawie pełnej dokumentacji, zawierającej opis i wyniki badań in vitro, nieklinicznych (na zwierzętach) i klinicznych (trzech faz doświadczeń z udziałem ludzi). Skuteczność i bezpieczeństwo jego stosowania muszą być potwierdzone eksperymentami chemicznymi, biologicznymi, farmakologicznymi i toksykologicznymi. Zarejestrowany jest jako pierwszy z daną substancją czynną w konkretnej postaci farmaceutycznej i wskazaniach do stosowania. Jest chroniony patentem przez okres badań nad preparatem oraz kilka lat po wejściu na rynek, czyli łącznie nawet 25 lat. Sam etap kliniczny trwa zazwyczaj 5-7 lat i jest bardzo kosztowny, co podnosi nakład pieniężny wprowadzenia do obrotu nowego produktu leczniczego nawet do setek milionów dolarów. Dlatego lek oryginalny charakteryzuje się przeważnie najwyższą ceną [1].

Co kryje się pod hasłem „odpowiednik”?

Odpowiednik, czyli lek generyczny lub odtwórczy — produkt leczniczy, mający jednakowy skład jakościowy i ilościowy substancji czynnych, taką samą postać farmaceutyczną jak lek referencyjny i którego biorównoważność wobec oryginału została potwierdzona odpowiednimi badaniami biodostępności (wywołuje taki sam efekt terapeutyczny w organizmie). Oznacza to, że podmiot odpowiedzialny nie jest zobligowany do przeprowadzania badań klinicznych i nieklinicznych przed rejestracją leku. Musi jedynie potwierdzić, że generyk jest zgodny z lekiem innowacyjnym farmaceutycznie (ilość substancji czynnej, postać i droga podania) oraz pod względem dostępności biologicznej (szybkość oraz stopień uwalniania i dostarczenia substancji do krążenia ogólnego). Badania te prowadzi się na małej grupie zdrowych ochotników, a wyniki ocenia się statystycznie i ekstrapoluje na całą populację.

Zgodnie z Dyrektywą Europejską biodostępność leku generycznego w stosunku do referencyjnego musi mieścić się w zakresie od 80% do 125% przy przedziale ufności 90%. Przy spełnieniu tych warunków można domniemywać równoważność terapeutyczną, czyli ten sam efekt leczniczy. Odpowiednik można wprowadzić na rynek dopiero po wygaśnięciu ochrony patentowej na lek oryginalny (min. 10 lat od momentu wprowadzenia produktu referencyjnego) [1-3].

Równoważność biologiczna ≈ Równoważność farmaceutyczna + Dostępność biologiczna

(Biorównoważność)                                                                                   (Biodostępność)

Odpowiednik i zamiennik to synonimy. Jednak to pierwsze pojęcie jest pozytywniej odbierane przez pacjentów i częściej stosowane w aptece — nie sprawia wrażenia, że farmaceuta zmienia leczenie.

Podobieństwa i różnice

Lek generyczny ma następujące wspólne cechy z produktem referencyjnym:

1. Zawiera tę samą substancję czynną (może być inną solą, estrem, izomerem, mieszaniną izomerów, kompleksem lub pochodną, ale wtedy musi zostać udowodnione jej porównywalne bezpieczeństwo i skuteczność na podstawie odpowiednich badań).
2. Ma tożsamą deklarowaną dawkę leczniczego składnika.
3. Występuje w takiej samej postaci farmaceutycznej (różne formy doustne o natychmiastowym uwalnianiu uważa się za jednakową postać, np. tabletki, kapsułki);
4. Jest biorównoważny — możemy wtedy domniemywać równoważności terapeutycznej, czyli tego samego efektu leczniczego [1].

Odpowiednik może różnić się od leku referencyjnego:

1. substancjami pomocniczymi,
2. profilem zanieczyszczeń.

Czy na recepcie zawsze dostajemy lek oryginalny?

Lekarze nie zawsze przepisują leki innowacyjne, wręcz przeciwnie. Częściej wybierają produkt firmy, do której subiektywnie mają zaufanie lub kierują się korzyścią dla pacjenta w kwestii ceny, np. biorąc pod uwagę, który lek jest aktualnie wyżej refundowany. Wystawiający receptę może też zapisać jedynie dawkę i nazwę substancji czynnej (czytaj także: Czy Apap i Paracetamol to te same leki? Nazwy międzynarodowe i handlowe). Wtedy farmaceuta wydaje produkt dowolnego producenta, oczywiście w porozumieniu z pacjentem, z uwzględnieniem jego preferencji i korzyści dla zdrowia [4].

Odpowiednik rusza na ratunek!

Czasem pacjenci reagują agresywnym sprzeciwem na propozycję leku innego producenta, jakby bali się, że dostaną produkt niepełnowartościowy. Jednak zgodnie z prawem farmaceuta powinien zaoferować tańszy odpowiednik, jeśli taki istnieje. Dla zdrowia chorego zamiana nie zawsze jest wskazana i czasem powinien o niej decydować lekarz. Są natomiast przypadki, gdy przepisany lek jest niedostępny na rynku lub pacjent nie może sobie na niego pozwolić finansowo. Równoważnik jest wtedy jedynym rozwiązaniem sytuacji. Z medycznego punktu widzenia lepiej jest, żeby pacjent stosował zamiennik i zachował ciągłość kuracji, niż w ogóle przerwał leczenie [5].

Ceny leków odtwórczych naprawdę potrafią różnić się od oryginału oraz między sobą. Przy obecnych wysokościach emerytur często każda złotówka jest istotna. Dla przykładu podano poniżej aktualne ceny substancji czynnej paroksetyny (wykorzystywanej w leczeniu depresji) w dawce 25 mg po 30 tabletek w produktach różnych producentów:

• Seroxat — lek oryginalny firmy GlaxoSmithKline (Wielka Brytania) – około 70 zł dla pacjenta (nierefundowany);
• Rexetin — Gedeon Richter (Węgry) – 19,27 zł (cena urzędowa 100%);
• Paroxetine Aurovitas — Aurovitas Pharma (Polska) – 12,80 zł (cena urzędowa 100%).

Kiedy nie powinniśmy brać odpowiedników?

Jeśli lekarz dobiera konkretny preparat pod chorego, znając lub badając indywidualną odpowiedź jego organizmu na dany lek, zapisuje na recepcie adnotację: „nie zamieniać”. Jest to informacja dla realizującego, żeby wydać produkt danego producenta. Ponadto są grupy pacjentów, którzy decyzję o przyjmowaniu odpowiednika powinni skonsultować z lekarzem. Wymieniono je poniżej.

1. Alergicy, którzy mogą nie tolerować substancji pomocniczych wykorzystywanych przy produkcji leków, np. laktozy. Nierzadko cukier mlekowy pełni rolę środka wypełniającego lub rozcieńczalnika. Występuje w ok. 20% leków na receptę. Przykładowo, firma Pfizer, produkująca lek Solu-Medrol dostawała zgłoszenia wystąpienia objawów alergii na białka mleka krowiego po zastosowaniu produktu. Z tego powodu producent wymienił substancję pomocniczą na sacharozę [6-8].
2. Diabetycy — powinni unikać glukozy czy sacharozy w produktach, które spożywają. Zdarza się, że cukry te wykorzystuje się jako substancje wypełniające i adsorbujące w tabletkach.
3. Pacjenci, którzy przyjmują leki:

• o niskim indeksie terapeutycznym (wąski przedział między dawką leczniczą a toksyczną), np. digoksyna, warfaryna, teofilina;
• insuliny (trudno wytworzyć dokładny odpowiednik leku biologicznego — substancji wielkocząsteczkowej);
• hormony, np. tarczycy;
• przeciwpadaczkowe, np. fenytoina, fenobarbital, karbamazepina, lamotrygina, kwas walproinowy, diazepam;
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, np. klozapina, amitryptylina, dezypramina;
• przeciwkrzepliwe, np. heparyny;
• postaci o zmodyfikowanym uwalnianiu — mają bardziej rygorystyczne kryteria co do biodostępności i tym samym trudniej je spełnić;
• immunosupresyjne, np. cyklosporyna [2,9-14].

Jak sprawdzić który lek jest oryginalny, a który generyczny?

Nie ma łatwo dostępnej listy produktów leczniczych oryginalnych. Ciężko też znaleźć informację w internecie, ulotce lub ChPL. Zazwyczaj oryginały charakteryzują się najwyższą ceną i są wytwarzane przez firmy o ugruntowanej pozycji na rynku. Liderami leków innowacyjnych są m.in. Pfizer, Novartis, GlaxoSmithKline, czy AstraZeneca.

Dobra strona leków odtwórczych

Może wydawać się zaskakującym fakt, że 85% rynku leków w Polsce to odpowiedniki. Dzięki nim możemy leczyć się taniej na wiele schorzeń i chorób przewlekłych. Brakuje świadomości, że generyki muszą spełniać te same standardy jakości, bezpieczeństwa i skuteczności co leki oryginalne, bo inaczej nie przejdą badań rejestracyjnych. Można nawet powiedzieć, że leki odtwórcze bywają czasem lepsze od oryginałów, ponieważ producenci korzystają
z nowocześniejszych technologii produkcji i innowacyjnych rozwiązań (czytaj więcej o nowych postaciach leku: Najnowsze formy leków stosowanych w terapii). Pozwala to np. zniwelować przykry smak czy zmniejszyć rozmiar tabletki. Wybierając odpowiednik, możemy również wesprzeć krajową gospodarkę. Wiele naszych firm farmaceutycznych specjalizuje się w generykach i prowadzi badania nad ich udoskonalaniem. Dynamicznie rośnie też eksport leków odtwórczych. Dlatego możemy zaufać polskim produktom leczniczym [15].