Co to są zaparcia?

Według terminologii medycznej o zaparciach możemy mówić, kiedy częstotliwość stolca wynosi mniej niż 3 wypróżnienia na tydzień. Natomiast pacjenci definiują zaparcie jako każdą formę „trudnej defekacji”, taką jak wysiłek przy oddawaniu stolca, twardy stolec czy uczucie niepełnego wypróżnienia. Zaparcia stanowią istotny problem szczególnie wśród osób starszych, gdzie mają one wieloczynnikową etiologię. Najczęściej obserwuje się problemy z wypróżnianiem jako działania niepożądane przyjmowanych leków, związane z chorobami współistniejącymi czy zmniejszoną aktywnością fizyczną lub niewystarczającym spożyciem kalorii. [1,2]

Zaparcia to rzeczywiście bardzo powszechny problem i przemawiają za tym również dostępne statystyki, wskazując na zaparcia jako drugą najczęstszą przyczyną wizyt u gastroenterologów. [1-3] Dolegliwości dotykają aż 50% osób starszych mieszkających we własnych domach i nawet 74% seniorów w domach opieki. [2]

Po jaki preparaty najczęściej zgłaszają się starsi pacjenci? Czy każdy z nich jest bezpieczny? Na co zwrócić uwagę przy wyborze odpowiedniego preparatu? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w poniższym artykule.

Jakie leki na zaparcia dla seniorów można kupić bez recepty?

Xenna extra comfort – tabletki dojelitowe

• 1 tabletka dojelitowa zawiera 150 mg – 220 mg suchego wyciąg z owoców senesu, co odpowiada 20 mg glikozydów hydroksyantracenowych w przeliczeniu na sennozyd B.
• Stosowanie: 1 tabletka dojelitowa raz na dobę, na godzinę przed snem; spodziewane działanie przeczyszczające występuje po 8 – 12 godzinach.
• Produkt nie jest przeznaczony do długotrwałego stosowania (maksymalnie do 2 tygodniu po 2-3 razy w tygodniu. [4]

Produkt szczególnie lubiany przez pacjentów starszych ze względu na szybkie działanie. Jednak, pamiętając o drażniącym mechanizmie działania antrazwiązków stosowanie leku przez dłuższy czas może prowadzić do upośledzenia funkcji jelita grubego, ograniczać wchłanianie innych leków podawanych drogą doustną, a nawet skutkować rozwojem tolerancji na lek i uzależnieniem od środków przeczyszczających. Dodatkowo wpływają na gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu, co jest szczególne niebezpieczne u osób starszych. Pacjenci starsi są znacznie bardziej podatni na odwodnienie przez zmniejszone funkcje czynnościowe nerek, upośledzoną zdolność do zagęszczania moczu i zmniejszającym się wraz z wiekiem odczuwaniem pragnienia. [4,5]

Do preparatów o mechanizmie drażniącym należą również produkty zawierające w składzie bisakodyl, olej rycynowy, aloes, korę kruszyny i korzeń rzewienia.               

Laktuloza – syrop 

Na rynku jest wiele preparatów w postaci syropu, które w składzie zawierają cukier – laktulozę.

• Laktulozę można przyjmować po zmieszaniu z wodą lub innymi płynami. Dawkowanie należy dobierać indywidualnie, odpowiednio do potrzeb pacjenta, ciężkości i przebiegu choroby aż do momentu uzyskania prawidłowych wypróżnień.
• Może powodować bóle brzucha z wzdęciami i skurczami.

Substancja czynna – laktuloza ciekła jest syntetycznym dwucukrem, wchłaniającym się w bardzo niewielkim stopniu z przewodu pokarmowego. Jest rozkładana w okrężnicy do kwasu mlekowego, mrówkowego i octowego oraz dwutlenku węgla. Powoduje to zmniejszenie pH w okrężnicy z 7 do 5-5,5 i działanie osmotyczne, powodując zatrzymanie wody w jelicie grubym. W wyniku tego następuje rozluźnienie i zwiększenie masy kału oraz stymulacja perystaltyki jelit. Efekt przeczyszczający uzyskiwany jest po 2-3 dniach stosowania.

Jest to lek również jedynie do doraźnego, okresowego stosowania ze względu na ryzyko rozwoju tolerancji. Stosowanie długotrwałe lub w nadmiernych dawkach może wywołać biegunkę z nadmierną utratą wody i elektrolitów oraz zwiększenie stężenia sodu we krwi, co również może poważnie zachwiać równowagę elektrolitową u osób starszych. [6] Standardowe dawki stosowane w leczeniu zaparć nie powinny wpływać na glikemię wśród pacjentów z cukrzycą. Jednak ze względu na zawartość w składzie syropów z laktulozą innych węglowodanów diabetycy powinni uważniej kontrolować poziom cukru we krwi.               

Colon C – suplement diety w proszku

• Składniki: łupina nasienna babki jajowatej (Plantago ovata), inulina z cykorii (Cichorium intybus), podwójnie powlekane bakterie z rodzaju Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium lactis. 394
• Sposób użycia: 2 razy dziennie po 1 czubatej łyżeczce (5 g) zmieszać z 1/2 szklanki płynu (np. wody, soku etc.) i wypić przed posiłkami rano i wieczorem. Popić dodatkową porcją płynu. Łączna ilość przyjętego płynu na 5 g Colon C nie powinna być mniejsza niż 250 ml. [7] 

W składzie diety osób skarżących się na zaparcia największe znaczenie ma błonnik pokarmowy. Możemy wyróżnić frakcję rozpuszczalną (pektyny, gumy i śluzy) oraz nierozpuszczalną (celuloza i ligniny) oraz hemicelulozę o właściwościach pośrednich. Składniki nierozpuszczalne błonnika wiążą cząsteczki wody w świetle jelita, powodując zwiększenie mas kałowych. Natomiast frakcje rozpuszczalne przyczyniają się do zwiększonego wydzielania śliny i soków trawiennych, usprawniając procesy trawienne.

Nasiona babki jajowatej są źródłem naturalnego błonnika. [8] Preparat dodatkowa zawiera wielocukier – inulinę stanowiący prebiotyk dla mikroflory jelitowej, w tym dodatkowych szczepów bakterii kwasu mlekowego również zawartych w produkcie.  Preparaty z błonnikiem nie działają tak agresywnie jak drażniące środki przeczyszczające i nie przyczyniają się do „rozleniwiania” jelita. Spożywanie preparatów błonnikowych często powoduje wzdęcia i bóle brzucha związane z nadmierną produkcją gazów. Stąd przy suplementacji należy pamiętać o regularnej podaży niegazowanej wody mineralnej (2-3l), co również może czasami stanowić trudność dla starszych osób. Błonnik zaburza również wchłanianie niektórych leków, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz jonów tj.: żelaza, cynku, fosforu, magnezu i wapnia. [8]

Czopki glicerynowe, 2g

• Preparat ma postać czopków i przeznaczony jest do stosowania doodbytniczego.
• Efekt przeczyszczający następuje po 15-60 minutach od zastosowania.
• Lek należy stosować doraźnie. Nie stosować przez dłuższy okres czasu oraz w przypadku, gdy mimo podania leku utrzymują się zaparcia. 

Czopki glicerolowe zawierają 86% glicerol, kwas stearynowy oraz węglan sodu. Wykazują działanie miejscowe. Glicerol w postaci czopków działa miejscowo drażniąco, pobudza perystaltykę jelit i ułatwia wypróżnienie. [9]               

Forlax – proszek do sporządzania roztworu doustnego

• Jedna saszetka zawiera 10 g makrogolu 4000.
• 1 do 2 saszetek na dobę, najlepiej w dawce jednorazowej rano. Zawartość każdej saszetki należy rozpuścić w szklance wody tuż przed przyjęciem leku.
• Efekt działania produktu Forlax 10 g następuje w ciągu 24-48 godzin po podaniu. [10]

Makrogole stanowią podstawę terapii farmakologicznej przewlekłych zaparć. Po podaniu doustnym doprowadzają do zwiększenia objętości znajdujących się w jelicie płynów. Są niewchłanialne w przewodzie pokarmowym oraz niemetabolizowane przez mikrobiotę jelitową. [10,11] Spośród wszystkich środków o działaniu osmotycznym najlepiej udokumentowaną skuteczność mają właśnie makrogole. Dodatkowo cechuje je wysoki profil bezpieczeństwa nawet w trakcie długotrwałego stosowania. Aktualnie zaleca się zastosowanie makrogoli nawet przez 8 tygodni przed ewentualnym podjęciem decyzji o zmianie sposobu terapii. [11]      

Skuteczność, a bezpieczeństwo preparatów przeczyszczających dla seniorów

Przy wyborze każdego z preparatów należy pamiętać o tym jak szybko chcemy uzyskać efekt przeczyszczający oraz stosować się do zaleceń stosowania każdego z produktów, ponieważ wraz z wiekiem i większą ilością przyjmowanych leków wzrasta ryzyko potencjalnych interakcji. Przy zaparciach stających się przewlekłym problemem należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza by rozpocząć bezpieczną terapię. Leczenie obejmuje przede wszystkim identyfikację i eliminację wtórnych przyczyn zaparć, stopniową zmianę stylu życia (zwiększone spożycie płynów i błonnika, prawidłowa aktywność fizyczna) oraz interwencję farmakologiczną.