Jak działa trzustka?

Tak jak wspomniałam we wstępie, trzustka ma złożoną budowę – posiada bowiem zarówno struktury zewnątrz-, jak i wewnątrzwydzielnicze. Te pierwsze składają się w głównej mierze z komórek groniastych odpowiedzialnych za wydzielanie soku trzustkowego. Płyn jest bogaty w szereg enzymów trawiennych (m.in. proteinazy, lipazy, amylazy), które rozkładają w jelicie cienkim białka, tłuszcze oraz węglowodany. Uszkodzenia zewnątrzwydzielniczych struktur trzustkowych są z reguły spowodowane czynnikami środowiskowymi, takimi jak np. urazy mechaniczne, nadmierne spożywanie alkoholu oraz dieta wysokotłuszczowa. Przyczyną dolegliwości mogą być również uwarunkowania genetyczne, m.in. mukowiscydoza.

Część wewnątrzwydzielnicza trzustki (dokrewna) stanowi mniej niż 5% tego organu i jest zbudowana z pięciu rodzajów komórek Langerhansa, które wytwarzają glukagon (komórki α), insulinę (komórki β), polipeptyd trzustkowy (komórki PP), somatostatynę (komórki δ), a także grelinę (komórki ε). Insulina oraz glukagon są uwalniane bezpośrednio do krwi, gdzie pełnią kluczową rolę w regulacji stężenia glukozy. Zaburzenia w obrębie części dokrewnej trzustki mają najczęściej podłoże autoimmunologiczne i mogą prowadzić m.in. do rozwoju cukrzycy typu 1. Terapia polega wówczas na podskórnym wstrzykiwaniu insuliny lub podawaniu leku za pomocą pompy insulinowej [1] (czytaj także: Rodzaje insulin stosowanych w Polsce, Nowoczesne insuliny – przegląd).

Co to jest pankreatyna?

Niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki jest rozpoznawana na podstawie wyników badań obrazowych: rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej oraz ultrasonografii. Jeśli lekarz prowadzący uzna to za koniecznie, skieruje pacjenta na testy czynnościowe. Polegają one na pomiarze aktywności elastazy 1, enzymu wydzielanego przez trzustkę. Pomiaru dokonuje się z próbki stolca – nieprawidłowy wynik (poniżej 200 μg/g) może być wskazaniem do wdrożenia farmakoterapii.

Podstawowym lekiem stosowanym w leczeniu NZT (niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki) jest pankreatyna, która składa się z trzech enzymów trawiennych: proteazy, lipazy oraz amylazy. Celem terapii jest nie tylko zahamowanie spadku masy ciała i zredukowanie tzw. biegunki tłuszczowej, ale również złagodzenie wzdęć oraz uczucia pełności w nadbrzuszu. Wśród wskazań do stosowania pankreatyny wymienia się także mukowiscydozę, usunięcie żołądka, usunięcie trzustki bądź jej części, przewlekłe zapalenie trzustki oraz zwężenie dróg żółciowych wywołane nowotworem. Jednocześnie pamiętajmy, że w czasie kuracji należy uważać na równoległe przyjmowanie antagonistów receptora H2 (np. famotydyny). Mogą one bowiem zmniejszać skuteczność terapii [2] (czytaj także: Famotydyna Ranigast – powrót „złotego środka” na zgagę?).

Jakie leki na trzustkę bez recepty są dostępne w aptece?

Pankreatyna jest wydawana zarówno z przepisu lekarza, jak i bez recepty. Leki z pankreatyną bez recepty są zarejestrowane pod następującymi nazwami:

• Lipancrea 8000 – zawiera 8000 j. Ph. Eur.* lipazy, 5750 j. Ph. Eur. amylazy oraz 450 j. Ph. Eur. proteazy;
• Neo-Pancreatinum Forte – zawiera 10 000 j. Ph. Eur. lipazy, 8000 j. Ph. Eur. amylazy oraz 500 j. Ph. Eur. proteazy;
• Kreon Travix – zawiera 10 000 j. Ph. Eur. lipazy, 8000 j. Ph. Eur. amylazy oraz 600 j. Ph. Eur. proteazy;
• Pangrol 10 000 – zawiera 10 000 j. Ph. Eur. lipazy, 9000 j. Ph. Eur. amylazy oraz 500 j. j. Ph. Eur. proteazy;
• Pangrol 25 000 – zawiera 25 000 j. Ph. Eur. lipazy, 22 500 j. Ph. Eur. amylazy oraz 1250 j. Ph. Eur. proteazy.

Leki na trzustkę z pankreatyną nie występują w formie tabletek. Wszystkie dostępne preparaty mają postać kapsułek. Kapsułki z pankreatyną należy przyjmować podczas posiłku lub tuż po nim, popijając lek płynem. Dawkę ustala lekarz prowadzący. W przypadku trudności z przełykaniem kapsułkę można otworzyć i niezwłocznie spożyć jej zawartość. Pamiętajmy jednak, że jeśli enzymy zawarte w preparacie uwolnią się w jamie ustnej, mogą uszkodzić jej błonę śluzową. Dlatego tak ważne jest, aby nie rozgryzać kapsułek ani nie przeżuwać ich zawartości!

Jeśli chodzi o działania niepożądane, występują one raczej sporadycznie. Obejmują głównie skórne reakcje alergiczne, a także nudności, wymioty i inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Co ważne, leczenie pankreatyną powinno przebiegać pod kontrolą lekarza, ponieważ zbyt wysokie dawki mogą powodować wzrost stężenia kwasu moczowego zarówno we krwi, jak i w moczu [3].

* Ph. Eur. – European Pharmacopoeia – Farmakopea Europejska