Kaszel to fizjologiczny odruch naszego organizmu. Umożliwia usunięcie nadmiaru wydzieliny lub ciała obcego z dróg oddechowych. Ze względu na charakter, można wyróżnić kaszel suchy — nieproduktywny, oraz kaszel mokry — produktywny. Ustalenie rodzaju kaszlu jest niezbędne do wdrożenia odpowiedniego leczenia. Nie ma bowiem leków uniwersalnych, a kaszel mokry i suchy mają inne mechanizmy powstawania, w związku z czym ich leczenie wymaga podjęcia różnych kroków. Leki na mokry kaszel różnią się zatem znacznie mechanizmem działania, nawet w obrębie swojej grupy [1,2].

Czym się charakteryzuje mokry kaszel?

Cechą charakterystyczną kaszlu produktywnego jest odkrztuszanie zalegającego śluzu. Odruch ten jest naszym sojusznikiem w walce z infekcjami, gdyż wraz z wydzieliną usuwamy z dróg oddechowych także patogenne drobnoustroje. Często pacjenci odczuwają obecność wydzieliny w okolicach gardła, a sam śluz może przybierać różne barwy: od przezroczystej do nawet zielonkawej. Kaszel mokry nie ma charakteru napadowego, niemniej często nasila się w nocy, a dokładniej po przyjęciu pozycji leżącej, ze względu na gromadzenie się wydzieliny w oskrzelach [3]. (Czytaj także: Kaszel – przyczyny oraz sposób leczenia)

Leki na mokry kaszel

Leki na mokry kaszel można podzielić na dwie główne grupy: leki wykrztuśne oraz sekretolityczne. Ze względu na mechanizm działania, można je podzielić na mniejsze podgrupy.

1. Leki wykrztuśne

Związki wykrztuśne dzielą się na:

Leki wykrztuśne o działaniu odruchowym — są to związki, które drażnią błonę śluzową żołądka, w efekcie czego następuje odruchowe zwiększone wydzielanie wodnistego (rozrzedzonego) śluzu w oskrzelach. Na wyróżnienie zasługuje:

• korzeń wymiotnicy;
• saponiny występujące w korzeniu lukrecji, pierwiosnka, żywokostu, czy mydlnicy;
• benzoesan sodu.

Leków tych nie należy stosować w czasie trwania choroby wrzodowej, gdyż mogą zaostrzyć przebieg choroby. Związki te są głównie stosowane w naparach i mieszankach ziołowych oraz nalewkach.

Leki wykrztuśne działające bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe — leki te, po podaniu doustnych, wydzielają się przez gruczoły oskrzelowe, pobudzając je tym samym do produkcji rozrzedzonego i wodnistego śluzu. Taka płynna wydzielina jest łatwiejsza do usunięcia z dróg oddechowych. W tej grupie wyróżnia się:

• jodek potasowy: najczęściej jest stosowany w postaci inhalacji jodowo-solankowych oraz w formie 3-5% roztworów;
• związki kreozotu, np. sulfagwajakol, guajazyl. Występują w następujących preparatach: Sirupus Sulfoguaiacoli, Guajazyl syrop.
• olejki eteryczne: występują w różnych postaciach, jednak najskuteczniejsze są w postaci inhalacji. Przy kaszlu najefektywniejsze są olejki: sosnowy, eukaliptusowy, tymiankowy, miętowy.

Leki zmieniające odczyn wydzieliny oskrzelowej — wpływają one na pH wydzieliny oskrzelowej, dzięki czemu ją upłynniają i ułatwiają jej usunięcie. Wyróżnia się:

• wodorowęglan sodowy;
• chlorek amonowy.

Obie te substancje zazwyczaj występują jako dodatek do innych leków na kaszel mokry [4].

2. Leki sekretolityczne

Inną grupą związków stosowaną w leczeniu objawowym produktywnego kaszlu są leki sekretolityczne. Stanowią one główną grupę leków używanych obecnie w celu łagodzenia tego dokuczliwego schorzenia. Podobnie jak leki wykrztuśne, upłynniają one wydzielinę zalegającą w oskrzelach, jednak na drodze innego mechanizmu. O ile leki wykrztuśne opisane powyżej wpływają bezpośrednio na ilość wody w wydzielinie, o tyle leki sekretolityczne zmieniają skład śluzu.

Leki sekretolityczne również można podzielić na mniejsze podgrupy. Są to:

Leki mukolityczne — ich działanie oparte jest na zmniejszaniu ilości mukoprotein zawartych w wydzielinie. Wykazują najsilniejsze działanie, które jest uzależnione od dawki leku i podaży wody. Przy stosowaniu leków z tej grupy jest zatem niezwykle ważne odpowiednie nawodnienie organizmu i często picie płynów. W tej grupie wyróżnia się:

• pochodne cysteiny: acetylocysteinę (ACC), karbocysteinę (Flegamax, Pecto Drill), erdosteinę (Erdomed);
• bromheksynę (Flegafortan, Flegamina, Flegatussin);
• ambroksol — metabolit bromheksyny (Ambroksol Hasco, Ambrosol Teva, Deflegmin, Envil kaszel; Flavamed, Mucosolvan). (Czytaj także: Erdosteina – numer 1 na mokry kaszel?)

Detergenty — niech was nie zmyli ich nazwa! Choć słowo to kojarzymy głównie ze środkami czystości, to ich zastosowanie nie ogranicza się tylko do tego. Detergenty to związki zmniejszające napięcie powierzchniowe, m.in. w pęcherzykach płucnych. Przedstawicielami tej grupy są surfaktanty, które zawierają naturalne lipidy i białka wytwarzane w drogach oddechowych. Ich obecność jest konieczna do utrzymania prawidłowego funkcjonowania pęcherzyków płucnych. Detergenty stosuje się przede wszystkim w warunkach szpitalnych [4].

Leki opisane powyżej są skuteczne w łagodzeniu mokrego kaszlu. Niemniej, aby usprawnić proces oczyszczania dróg oddechowych, można posiłkować się także prostymi, „domowymi” metodami. Przede wszystkim należy zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu i zwiększyć podaż wody. Ułatwi to rozrzedzenie zalegającego śluzu, a tym samym łatwiej będzie go odkrztusić. Co więcej, pomocne mogą być także inhalacje solą fizjologiczną, bądź jej hipertonicznym roztworem. Odkładaniu się wydzieliny sprzyja pozycja leżąca, dlatego, o ile pozwala na to stan zdrowia pacjenta, warto zadbać o umiarkowaną aktywność fizyczną.