Histamina

Czym jest?

Histamina jest naturalnie występującą w organizmie heterocykliczną aminą, pochodną imidazolu, zawierającą boczny łańcuch etyloaminowy. Zostaje uwolniona z komórek tucznych (mastocytów) i bazofili (granulocytów zasadochłonnych), w wyniku kontaktu antygenu z przeciwciałem we krwi człowieka. Jest mediatorem procesów zapalnych, odczynu alergicznego, neuroprzekaźnikiem, a w żołądku dodatkowo jest odpowiedzialna za wydzielanie kwasu żołądkowego. Skutkiem aktywności histaminy może być świąd skóry, zaczerwienienie spojówek, kichanie, wyciek wydzieliny z nosa czy trudności z oddychaniem [1].

Jak działa?

Histamina działa poprzez pobudzenie receptorów H1, H2, H3 i H4. Z punktu widzenia reakcji alergicznej najważniejsze jest pobudzenie receptora H1. Efektem są m.in.: świąd, skurcz mięśni gładkich oskrzeli i mięśni przewodu pokarmowego, skurcz macicy, rozszerzenie naczyń krwionośnych, zaczerwienienie, spadek ciśnienia krwi oraz powstanie obrzęków, krostek czy zmian skórnych. Z kolei pobudzenie receptorów H2 powoduje zwiększenie wydzielania soków trawiennych w żołądku, śluzu oskrzelowego oraz poprawia wydolność serca. Receptory H3 odpowiadają za syntezę histaminy w mastocytach i przekazywanie impulsów pomiędzy komórkami układu nerwowego. Najmniej poznana jest rola receptora H4, jednakże udowodniono jego wpływ na układ odpornościowy [1,2].

Gdzie występuje?

Histamina występuje także poza organizmem człowieka. Największą zawartością histaminy charakteryzują się produkty żywnościowe długo dojrzewające oraz ulegające procesowi fermentacji takie jak sery, jogurty, mięso wędzone, konserwy, czy produkty kiszone. Endogenna histamina może być przyczyną nietolerancji pokarmowych. W leczeniu nietolerancji histaminy stosuje się odpowiednią dietę wykluczającą produkty z jej wysoką zawartością oraz bogatą w kwercetynę. Kwercetynę można spotkać w czosnku, warzywach liściastych, brokułach czy cebuli. Ryby wędzone warto zamienić na świeże oraz zaopatrzyć się w produkty bogate w witaminę B6 czy C (zmniejszają skutki działania histaminy) [3].

Leki przeciwhistaminowe na alergię

W leczeniu alergii ważne jest wyeliminowanie lub ograniczenie kontaktu z czynnikiem uczulającym. Jest to możliwe, jeżeli alergia dotyczy np.: sierści zwierząt, pierza, czy karmy dla zwierząt. Nie zawsze jednak możliwe jest wyeliminowanie czynnika alergizującego. Wówczas konieczne jest zastosowanie farmakoterapii (czytaj także: Wapno na alergię — dlaczego nie warto go stosować?). Najczęściej stosowane są leki blokujące receptor H1, działające poprzez konkurencyjne i odwracalne łączenie się z tym receptorem. Są one najskuteczniejsze w odczynach alergicznych górnych dróg oddechowych czy ostrej pokrzywce. Nie są skuteczne w leczeniu astmy. Mogą być łączone z innymi lekami np. adrenomimetykami czy glikokortykosteroidami [4,5]. Wśród leków przeciwhistaminowych są leki na alergię bez recepty jak i na receptę lek arską.

Leki przeciwhistaminowe H1 I generacji

Klasyczne leki przeciwhistaminowe wprowadzono do lecznictwa w latach 40. XX wieku. Wykazują skuteczność w leczeniu pokrzywki i kataru siennego. Natomiast znacznie słabiej działają w reakcjach uogólnionych, takich jak wstrząs anafilaktyczny. Do tej generacji należą pochodne etanoloaminy, etylenodiaminy, piperydyny, fenotiazyny. Leki I generacji nie są selektywne względem receptora H1 — działają również na inne receptory: serotoninergiczne, cholinergiczne, adrenergiczne czy dopaminergiczne. Dlatego są przyczyną występowania działań niepożądanych (np. senność, otępienie, zaburzenia koordynacji ruchowej, suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, trudności w oddawaniu moczu, zawroty głowy, szumy w uszach). Leki te dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, działają najczęściej po 15-30 minutach, (z wyjątkiem klemastyny, którą podaje się co 12 godzin) i dawkuje się co 4-6 godzin. Do I generacji leków przeciwhistaminowych należą [6]:

• Antazolina (np. Phenazolinum) — duża toksyczność, podawany tylko w ostateczności;
• Difenhydramina (np. Nodisen) — ze względu na silne oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy, oprócz zastosowania w nagłych odczynach skórnych ze świądem jest również stosowana w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej;
• Klemastyna (np. Clemastinum WZF) — dzięki dłuższemu okresowi półtrwania (12 h w porównaniu do 4-6 h dla pozostałych leków tej generacji) wykazuje mniej działań niepożądanych, jednocześnie zachowując silne działanie przeciwalergiczne;
• Dimetinden (np. Fenistil) — działa bardzo silnie przeciwświądowo;
• Prometazyna (np. Diphergan) — wykazuje również działanie uspokajające i przeciwwymiotne;
• Ketotifen (np. Zabak) — jego pierwszym wskazaniem było zapobieganie napadom astmy oskrzelowej;
• Cyproheptadyna (np. Peritol) — stosowana najczęściej w odczynach alergicznych z dużym świądem;
• Hydroksyzyna (np. Atarax) — wykazuje również działanie anksjolityczne.

Leki przeciwhistaminowe H1 II generacji

Leki I generacji są bardzo skuteczne w leczeniu alergii, ale wykazują silne działanie na ośrodkowy układ nerwowy, co wywołuje szereg działań niepożądanych. Druga generacja leków przeciwhistaminowych H1 II została wprowadzona do lecznictwa na początku lat 80-tych. Charakteryzują się długim biologicznym okresem półtrwania (działają dłużej), mają powinowactwo wyłącznie do receptora H1 oraz słabo przenikają przez barierę krew mózg (brak działania na ośrodkowy układ nerwowy)[6]. Niektóre leki przeciwhistaminowe są lekami na alergię dostępnymi bez recepty.

• Cetyryzyna (np. Zyrtec) i jej lewoskrętny izomer lewocetyryzyna (np. Xyzal) — najszybciej działający doustny lek przeciwhistaminowy II generacji;
• Loratadyna (np. Claritine) i jej metabolit desloratadyna (np. Hitaxa) — wykazuje podobną kinetykę u dzieci i dorosłych;
• Feksofenadyna (np. Allegra) — aktywny metabolit terfenadyny;
• Ebastyna (np. Kestine) — wykazuje działanie kardiotoksyczne;
• Mizolastyna (np. Mizollen) — stosowana głównie w leczeniu pokrzywki;
• Akrywastyna — lek o krótkim działaniu;
• Lewokabastyna — największe powinowactwo do receptora H1;
• Azelastyna (np. Allergodil) — wykazuje interakcje z alkoholem i benzodiazepinami, przenika częściowo do ośrodkowego układu nerwowego;
• Emedastyna (Emadine) — stosowany w alergicznym leczeniu zapalenia spojówek.

Inne leki stosowane w leczeniu alergii

Kromony

• Kromoglikan sodowy (np. Ditec) — mechanizm działania polega na hamowaniu wydzielania histaminy i innych mediatorów z mastocytów podczas reakcji antygen-przeciwciało; jest stosowany wyłącznie miejscowo;
• Nedokromil (np. Tilade) — pochodna kromoglikanu, wykazuje dodatkowe działanie (hamowanie chemotaksji komórek zapalnych).

Glikokortykosteroidy

W leczeniu kataru siennego stosowane są miejscowo, np.: budesonid (np. Nebbud), flutikason (np. Dymista) czy flunisolid np. Inhacort).

Podział leków na alergię ze względu na drogę podania

Doustne, w tym: leki przeciwhistaminowe (np. cetyryzyna), leki przeciwleukotrienowe (np. montelukast), glikokortykosteroidy (np. prednizon), czy leki obkurczające naczynia krwionośne (np. pseudoefedryna);

Do oczu: leki przeciwhistaminowe (np. ketotifen); kromony (np. sodu kromoglikan), glikokortykosteroidy (np. deksametazon);

Na skórę: leki przeciwhistaminowe (np. dimetynden), glikokortykosteroidy (np. deksametazon);

Do nosa: leki przeciwhistaminowe (np. azelastyna); kromony (np. kwas kromoglikanowy), leki obkurczające naczynia krwionośne (np. ksylometazolina), glikokortykosteroidy (np. mometazon);

Do wstrzykiwań: obkurczające naczynia krwionośne, stosowane w ostrej reakcji alergicznej (wstrząs anafilaktyczny, np. adrenalina).

Odczulanie

Wszystkie wymienione powyżej leki nie są w stanie skutecznie wyleczyć nas z alergii. Działają objawowo, zmniejszając tylko odczuwalny dyskomfort, co pozwala na normalne funkcjonowanie. Na chwilę obecną jedyną skuteczną metodą leczenia alergii jest immunoterapia alergenowa (tzw. odczulanie). Niestety jest to proces długotrwały (3-5 lat) i wymaga nawet kilkunastu wizyt u lekarza (szczepionki w postaci zastrzyków). Znacznie rzadszych wizyt u alergologa wymaga odczulanie preparatem podawanym podjęzykowo. Odczulanie nie jest skuteczne w leczeniu alergii pokarmowych [4].