Czym jest reakcja fototoksyczna?

Reakcje fototoksyczne występują u większości osób wystawionych na działanie substancji fototoksycznej i promieniowania. Jej wynikiem jest uszkodzenie struktur komórkowych na drodze uwalniania wolnych rodników przez substancje chemiczne. W efekcie dochodzi do rozwoju ostrej reakcji zapalnej. Jej wystąpienie obserwuje się w niedługim czasie od ekspozycji na promieniowanie słoneczne (zazwyczaj do kilku godzin). Występujące zmiany skórne często przypominają oparzenia słoneczne (widoczne pęcherze, obrzęk i rumień). Są one ograniczone do miejsc odsłoniętych, narażonych na działanie promieni słonecznych. Zazwyczaj po usunięciu czynnika uczulającego szybko dochodzi do procesów naprawczych. Często jednak dochodzi do utrwalenia zmian w postaci przebarwień lub zmian przypominających liszaj płaski [1,2,4,5].

Co to jest reakcja fotoalergiczna?

Reakcja fotoalergiczna występuje stosunkowo rzadko. Dotyczy głównie osób predysponowanych i występuje po kilkukrotnej ekspozycji na promieniowanie UVA. Same zmiany skórne związane są z odpowiedzią immunologiczną organizmu i w niewielkim stopniu zależą od dawki światła i substancji chemicznej. Efektem działania substancji fotoalergizującej są zmiany określone jako wyprysk fotoalergiczny. Cechuje się on występowaniem zmian na obszarze skóry zarówno narażonym na działanie promieni słonecznych, jak i również w miejscach niepoddanych ekspozycji na słońce. Następstwem wystąpienia reakcji fotoalergicznej może być utrwalenie nadwrażliwości na światło, pomimo zaprzestania stosowania substancji światłouczulającej [1,2,4,5]. 

Jakie leki wywołują reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne?

Skutki wystąpienia reakcji fototoksycznych i fotoalergicznych są bardzo nieprzyjemne dla pacjenta. Działanie fotouczulające mogą mieć liczne leki nie tylko stosowane doraźnie, ale również przeznaczone do długotrwałej terapii (np. leki krążeniowe, cukrzycowe, neurologiczne). Podróżujący do krajów tropikalnych muszą mieć świadomość działania fotouczulającego leków profilaktycznych (np. leków przeciwmalarycznych, antybiotyków). Chcąc uchronić pacjentów przed wystąpieniem fotodermatoz lekarze i farmaceuci powinni informować o możliwości wystąpienia tego typu reakcji. Ponadto powinni zwrócić uwagę na dobór odpowiednich kremów z wysokimi filtrami zapewniającymi ochronę przed promieniowaniem UV [1,2,5] (czytaj także: Ochrona przed słońcem, czyli po co nam filtry przeciwsłoneczne?).

 Do leków, które najczęściej wywołują fotodermatozy, należą: 

Leki przeciwalergiczne:

• cetyryzyna (np. Alermed, Amertil, Zyrtec),
• loratadyna (np. Aleric, Flonidan, Loratan),
• prometazyna (np.Diphergan) [1,2].

Leki przeciwbólowe:

• ibuprofen (np. Ibuprom, Ibum, Nurofen, MIG),
• ketoprofen (np. Ketonal active, Ketonal forte, Profenid),
• naproksen (np. Aleve, Apo-Napro, Nalgesin mini),
• diklofenak (np. Diclac 25, Olfen 75 SR, Voltaren Express Forte) [1,2].

Leki krążeniowe i stosowane w nadciśnieniu tętniczym:

• amiodaron (np. Cordarone, Opacorden),
• atenolol (np. Atenolol Sanofi),
• bisoprolol (np. Bisocard, Bisoratio),
• diltiazem (np. Dilzem retard, Oxycardil),
• kaptopryl (np. Captopril Jelfa. Captopril Polfarmex) [1,2].

Leki przeciwbakteryjne:

• tetracyklina (np. Tetracyclinum TZF),
• azytromycyna (np. Sumamed, Macromax, Azycyna),
• doksycyklina (np. Unidox Solutab, Doxycyclinum WZF),
• ciprofloksacyna (np. Cipronex, Ciprinol, Cipropol) [1,2]. 

Leki przeciwgrzybicze:

• ketokonazol (np. Ketokonazole Hasco, Nizoral),
• terbinafina (np. Lamisil, Afugin, Myconafine),
• itrakonazol (np. Orungal, Trioxal) [1,2]. 

Leki przeciwpasożytnicze:

• chlorochina (np. Arechin) [1,2]. 

Leki przeciwcukrzycowe:

• glipizyd (np. Glipizide BP, Glibenese GITS),
• metformina (np. Formetic, Siofor, Glucophage) [1,2].

Leki psychotropowe, uspokajające i neurologiczne:

• amitriptylina (np. Amitriptylinum VP),
• haloperidol (np. Haloperidol WZF, Haloperidol Unia),
• doksepina (np. Doxepin),
• karbamazepina (np. Tegretol CR, Finlepsin retard),
• promazyna (np. Promazin Jelfa),
• preparaty z ziela dziurawca (np. Hyperherba, Intractum Hyperici Phytopharm) [1,2].

Środki antykoncepcyjne oraz HTZ (hormonalna terapia zastępcza) [2].

Jeśli stosujesz któryś z wyżej wymienionych leków koniecznie, pamiętaj o zastosowaniu preparatów z wysokimi filtrami chroniących przed wystąpieniem fotodermatoz. Pamiętajmy również o tym, że możliwość wystąpienia reakcji fototoksycznej lub fotoalergicznej nie dotyczy tylko kilku godzin po podaniu leku. Najlepszym przykładem może być ketoprofen. Po zastosowaniu tego leku należy zachować ochronę słoneczną przez dwa tygodnie [1,5].

Zioła fotouczulające — lista

Zioła są jednym z najsilniejszych czynników mogących wywołać fotoalergię oraz fototoksyczność. Wśród roślin, które są najczęściej stosowane w pożywieniu i lekach możemy znaleźć:

Rośliny wywołujące reakcje fotoalergiczne

• Arnika górska;
• Nawłoć pospolita;
• Słonecznik zwyczajny;
• Rumianek pospolity;
• Krwawnik pospolity;
• Nagietek lekarski;
• Bylica pospolita;
• Cykoria.

Za reakcje fotoalergiczne odpowiadają najczęściej seskwiterpeny laktonowe i 6-metylokumaryny.

Rośliny fototoksyczne

• Selery zwyczajne;
• Dziurawiec;
• Arcydzięgiel;
• Marchew zwyczajna;
• Barszcz;
• Lubczyk;
• Pietruszka zwyczajna;
• Pomarańcza bergamota;
• Cytryna zwyczajna;
• Ruta zwyczajna;
• Figa pospolita [6].

Leczenie fotodermatoz

W leczeniu objawowym zmian skórnych spowodowanych przez reakcje fototoksyczne lub fotoalergiczne stosuje się miejscowo preparaty zawierające kortykosterydy do użytku zewnętrznego. W przypadku zmian bardziej nasilonych często włączone zostają również kortykosterydy doustne. Zarówno w przypadku reakcji fototoksycznych, jak i fotoalergicznych jedynym skutecznym sposobem leczenia jest określenie i eliminacja czynnika odpowiedzialnego za wystąpienie reakcji [1].

Jakie są maści i kremy na fotouczulenie?

Najważniejszym zabiegiem przy fotouczuleniu jest stosowanie filtrów o wartości przynajmniej SPF 50. Wartość ta oznacza, że możemy być poddani promieniowaniu słonecznemu 50 razy dłużej niż kiedy nie stosujemy filtra. Ochrona przeciwsłoneczna i unikania słońca to najważniejsze działanie zapobiegające oparzeniom.

Jednak kiedy już pojawią się zaczerwienienia na skórze, warto zastosować preparaty zawierające:

• Pantenol: powoduje on kojenie skóry i przyspieszanie jej regeneracji. Można go znaleźć w kremach i maściach w aptece.
• Żele chłodzące: natychmiastowe schłodzenie miejsca poparzenia przyspiesza gojenie i uśmierza ból. Żele można znaleźć pod nazwami Termcool, Thermi żel.
• Preparaty ze srebrem: srebro działa przeciwbakteryjnie. Zastosowanie na oparzenie zapobiegnie zakażeniom i przyspieszy gojenie. W aptece dostaniesz kremy ze srebrem bez recepty na przykład pod nazwą Argotiab [7].