Przed zapoznaniem się z dalszą treścią artykułu, warto uświadomić sobie skalę problemu. Wartość rynku suplementów diety szacuje się obecnie na około 4,4 mld złotych [1]. Coraz częściej producenci dopuszczają się reklamowych nadużyć, sugerując, że suplement leczy. W konsekwencji trudno odróżnić lek od suplementu diety. Informuje o tym Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta w swoim raporcie [9]. Poza jawnym wprowadzaniem pacjenta w błąd, praktyka dwuznacznych reklam niesie za sobą niebezpieczeństwo wystąpienia groźnych powikłań [4]. Opakowanie suplementu diety nie zawiera informacji o potencjalnych interakcjach czy przeciwwskazaniach. Nie oznacza to jednak, że są to produkty niebezpieczne, ale należy podchodzić do nich z rozwagą [8].

Czym charakteryzuje się lek?

Lek, a w zasadzie produkt leczniczy, to substancja lub mieszanina substancji aktywnych, posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób. Wprowadzenie leku na rynek odbywa się drogą rozbudowanej procedury z szeregiem badań klinicznych [5]. Ostateczną decyzję o dopuszczeniu do obrotu podejmuje Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub Komisja Europejska [2]. Zarejestrowany produkt leczniczy jest monitorowany przez Główny Inspektorat Farmaceutyczny, organy podległe oraz osoby upoważnione do zgłaszania działań niepożądanych (np. lekarz, farmaceuta) [3]. Nadzorem objęte są również reklamy leków, w których nie może występować lekarz i farmaceuta. Każda reklama zawiera również znaną formułkę, której początek brzmi: “Przed użyciem zapoznaj się z treścią ulotki (…)”. Gotowe leki apteczne występują w kilku kategoriach dostępności: 

• z przepisu lekarza (Rx),
• bez recepty (OTC),
• stosowane wyłącznie w lecznictwie zamkniętym (Lz),
• z przepisu lekarza do zastrzeżonego stosowania (Rpz),
• z przepisu lekarza, zawierające środki odurzające lub substancje psychotropowe, określone w odrębnych przepisach (Rpw) [6].

Czym charakteryzuje się suplementy diety?

Suplement diety to skoncentrowany środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety. Są przeznaczone głównie dla osób zdrowych w celu utrzymania homeostazy i wzmocnienia zdrowia [7]. Proces wprowadzenia suplementu na rynek jest dość prosty. Prawo nie wymaga rejestracji. Podmiot odpowiedzialny przekłada podstawowe informacje do Głównego Inspektoratu Sanitarnego (GIS). Nie ma konieczności przeprowadzania badań klinicznych. Na opakowaniu często nie znajdziemy składu suplementu, który nie podlega kontroli. Suplementów diety nie dotyczy również monitorowanie działań niepożądanych. Reklamy nie są objęte ograniczeniami tak jak w przypadku leków [8].

Jak odróżnić lek od suplementu na podstawie opakowania?

Opakowanie produktu leczniczego charakteryzuje: 

• napis „lek wydawany bez recepty”, „produkt leczniczy wydawany bez przepisu lekarza — OTC”, “Rp. — lek wydawany na receptę”, itp.,
• numer dopuszczenia do obrotu (np. Nr 1678), 
• ulotka ze wskazaniami do stosowania.

Opakowanie suplementu zawiera pod nazwą handlową napis “suplement diety”. Niektóre opakowania zawierają ulotkę, która zawiera podstawowe informacje na temat składu, zalecanego dziennego spożycia oraz informację, że preparat nie może zastąpić zbilansowanej diety [8].

Dlaczego powinieneś znać różnice między lekiem a suplementem diety?

Z wielu względów jest to bardzo istotne. Przede wszystkim pamiętaj, że lek posiada  wskazanie, czyli powinieneś go przyjmować w przypadku wystąpienia objawów danej choroby. Produkt leczniczy nie jest obojętny dla organizmu i ma określone działania niepożądane. Zastosowanie leku powinno być zasadne i zawsze skonsultowane z lekarzem lub farmaceutą. Reguła ta dotyczy w szczególności osób starszych, dzieci i kobiet w ciąży. Suplementy diety są głównie dla osób zdrowych. W przypadku zdiagnozowania niedoborów składników mineralnych na podstawie badań (np. potas czy magnez), powinieneś przyjmować leki zaordynowane przez lekarza. Nigdy nie zamieniaj leku na suplement diety. Pamiętaj również, że równoczesne przyjmowanie leków z suplementami diety może wywołać poważne działania niepożądane lub zahamować działanie leku dotychczas przyjmowanego. Konsekwencje i ryzyko groźnych powikłań powinny zachęcić do rozsądnych decyzji zakupowych [4,8].

Jakie substancje najczęściej występują w suplementach diety?

Suplementy diety mogą zawierać szereg różnych substancji. Najczęściej są to:

• witaminy: witaminy z grupy B, witamina A, witamina C, witamina D, witamina E;
• minerały: wapń, magnez, żelazo, miedź, cynk, jon, sód, potas, chrom, krzem;
• nienasycone kwasy tłuszczowe, w tym omega-3 i omega-6;
• probiotyki;
• składniki roślinne;
• błonnik pokarmowy;
• inne substancje czynne biologiczne, takie jak koenzym Q10, czy lecytyna.

Kiedy warto stosować suplementy diety?

Tak jak wspomniano powyżej, suplementy diety nie są przeznaczone do leczenia, a jedynie do dostarczenia organizmowi wszystkich niezbędnych witamin i minerałów, których pacjent nie jest w stanie dostarczyć wraz z dietą. Jednak osoby przykładające wagę do diety i mające zbilansowane posiłki, zazwyczaj nie mają potrzeby stosowania suplementów diety. Wyjątek stanowi suplementacja witaminy D3, którą na naszej szerokości geograficznej powinniśmy regularnie suplementować, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym.

Stosowanie suplementów diety można rozważyć u następujących osób:

• kobiety ciężarne;
• kobiety po menopauzie;
• osoby stosujące diety ubogoenergetyczne;
• osoby starsze;
• osoby, które wykluczyły niektóre składniki pokarmowe z diety.

Gdzie szukać informacji o racjonalnej suplementacji?

W dzisiejszych czasach często podstawowym źródłem informacji jest Internet. Jednak mnogość stron internetowych, wirtualnych specjalistów i niekiedy wykluczających się informacji bywa tak duża, że aż przytłaczająca. Choć Internet rzeczywiście bywa dobrą bazą wiedzy, to trzeba wiedzieć, jak z niej korzystać i jak odsiać nieprawidłowe wiadomości. Znacznie bezpieczniejszym rozwiązaniem jest korzystanie z publikacji i książek autorów, którzy są wykształceni w danym kierunku i są rzetelnym źródłem wiedzy. Przykładem książki, która jest skondensowanym źródłem informacji o suplementach diety, jest „Suplementy od A do Z” autorstwa Magdaleny Łyszczek. Stanowi ona rzetelny zbiór podstawowych informacji o suplementach, a także szczegółowe opisy najczęściej występujących składników,  oraz zasady prawidłowej suplementacji.