Właściwości i działanie kwasu salicylowego

Bogata historia kwasu salicylowego rozpoczyna się jeszcze przed naszą erą (!). Wtedy to pojawiają się pierwsze informacje na temat cennych właściwości związku pozyskiwanego z kory wierzby. Dziś wiemy, że substancja roślinna jest źródłem glikozydu – salicyny, która w organizmie przekształca się kolejno do alkoholu salicylowego i kwasu salicylowego. Ten ostatni jest obecnie otrzymywany na drodze chemicznej.

Kwas salicylowy wykazuje właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Jego mechanizm działania polega na hamowaniu aktywności enzymów (cyklooksygenaz) odpowiadających za syntezę czynników prozapalnych (prostaglandyn). Choć kwas salicylowy wchłania się z przewodu pokarmowego, obecnie jest stosowany jedynie miejscowo. Wynika to z wielu działań niepożądanych występujących po doustnym podaniu leku (m.in. wrzody żołądka i dwunastnicy). Substancja aplikowana na skórę działa keratoplastycznie i keratolitycznie (w zależności od stężenia), co oznacza, że wspomaga odnowę naskórka, zmiękcza go oraz przyspiesza regenerację. Dzięki temu kwas salicylowy znalazł zastosowanie w leczeniu wielu chorób skóry [1].

Zastosowanie kwasu salicylowego w lecznictwie

Budowa chemiczna kwasu salicylowego jest zbliżona do kwasu benzoesowego, a to determinuje jego właściwości antybakteryjne (jest skuteczny m.in. w przypadku skórnej infekcji Cutibacterium acnes). Z tego powodu związek stosuje się przede wszystkim w terapii trądziku różnego pochodzenia, ale również w przebiegu łuszczycy, łojotoku, łupieżu, a nawet zaskórników oraz rozstępów. Co ważne, stężenie kwasu salicylowego w preparatach na skórę nie powinno przekraczać 5%. Wyższe wartości mogą bowiem doprowadzić do miejscowego podrażnienia oraz objawów alergicznych [2].

Ponadto należy pamiętać, że kwas salicylowy dość łatwo penetruje przez powłoki skórne, a to sprawia, że może przenikać do krążenia i wywoływać objawy ogólnoustrojowe (np. bóle głowy, szumy uszne, wymioty). Aplikacja konkretnych preparatów powinna więc ograniczać się jedynie do niewielkich powierzchni skóry. Należy również o tym pamiętać w przypadku chęci stosowania kwasu salicylowego w ciąży.

Kwas salicylowy jako składnik leków recepturowych

Choć kwas salicylowy jest obecny w wielu produktach gotowych, wciąż pozostaje bardzo popularnym składnikiem leków recepturowych (sporządzanych w warunkach aptecznych). Wśród najczęściej stosowanych preparatów do użytku zewnętrznego można wymienić głównie roztwory olejowe i spirytusowe, maści oraz zawiesiny. Zależnie od stężenia kluczowego składnika, są one wykorzystywane m.in. do leczenia trądziku, atopowego i łojotokowego zapalenia skóry, a także rogowacenia mieszkowego oraz odcisków, modzeli i nagniotków (Czytaj także: Lek recepturowy – co powinienieś o nim wiedzieć?) [2, 3].

Przykładowa recepta na lek recepturowy:

Rp.

Mentholi

Resorcinoli

Acidi salicylici      aa 1,0

Ethanoli 70°         ad 100,0

m. f. sol. (zmieszaj, zrób roztwór)

D.S. Płyn na skórę głowy [4].

Preparaty z kwasem salicylowym

Na aptecznych półkach znajdziemy wiele preparatów dermatologicznych, które zawierają w swym składzie kwas salicylowy. Pierwszym preparatem, który nasuwa się na myśl jest z pewnością spirytus salicylowy, czyli 2-procentowy roztwór kwasu salicylowego w etanolu. Preparat posiada słabe działanie odkażające, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne.

Niemniej popularne są preparaty z kwasem salicylowym na odciski dostępne w postaci plastrów (plastry śląskie), maści (Rekord łuszczy, Silcatil) lub płynu (Brodacid, ABE, Acerin na odciski). Dzięki odpowiedniemu stężeniu kwasu salicylowego i innych substancji pomocniczych (np. kwasu mlekowego), preparaty powodują zmiękczanie i rozpulchnianie naskórka, co w konsekwencji przyspiesza złuszczanie odcisku (Czytaj także: Jak usunąć odciski na stopach? Przegląd preparatów).

Wśród preparatów leczniczych stosowanych pomocniczo w leczeniu trądziku można wymienić np. pastę Lassara, która zawiera kwas salicylowy i tlenek cynku. Preparat działa nie tylko odkażająco, ale również wysuszająco. W przypadku swędzących wykwitów skórnych skuteczne może okazać się połączenie kwasu salicylowego, tymolu i lewomentolu (Sonol).

Dosyć popularnym zabiegiem jest również dodatek mocznika. Wraz z kwasem salicylowym tworzy preparaty przeciwdziałające zaburzeniom rogowacenia skóry, np. w przebiegu rybiej łuski, rogowacenia mieszkowego, a także nadmiernego rogowacenia skóry dłoni i stóp. Wśród tego typu produktów można wymienić m.in. Hasceral oraz Squamax (Czytaj także: Mocznik – przegląd i zasady stosowania preparatów) [1, 2].

Kwas salicylowy – z czym go nie łączyć?

Jednocześnie pamiętajmy, aby unikać łączenia kwasu salicylowego z innymi substancjami o działaniu złuszczającym. Wśród owych związków możemy wymienić m.in. kwasy AHA (kwas migdałowy, glikolowy). Nie zaleca się również bezpośredniego łączenia kwasu salicylowego z retinolem, witaminą C oraz niacynamidem (Czytaj także: Niacynamid (witamina PP) w redukcji przebarwień i trądziku) [2].