Krztusiec — etiologia zakażenia

Bakteria Bordatella pertussis, która wywołuje krztusiec ma na swojej powierzchni adhezyny (m.in. hemaglutyninę), które wykazują wysokie powinowactwo do komórek nabłonka górnych dróg oddechowych. Dzięki temu bakteria ta ma wysoką zdolność do przylegania do niego. Ponadto, wydziela ona toksynę krztuścową, która powoduje martwicę nabłonka górnych dróg oddechowych. W efekcie dochodzi do zaburzenia jego funkcji, w tym prawidłowego wydzielania śluzu, który staje się gęsty i lepki. Powoduje to nasilenie odruchu kaszlowego.
Toksyna krztuścowa ma także negatywny wpływ na funkcjonowanie komórek układu odpornościowego. Hamuje ona aktywność limfocytów T i B, a także chemotaksję fagocytów. Prawdopodobnie właśnie oddziaływanie Bordatella pertussis na funkcje układu immunologicznego jest przyczyną długotrwałego utrzymywania się objawów krztuśca [2].

Krztuścem można się zarazić najczęściej drogą kropelkową (np. poprzez kichnięcie, czy kaszlnięcie), rzadziej przez bezpośredni dotyk od osoby chorej. Okres wylęgania się bakterii u osoby zainfekowanej wynosi od ok. 5 dni po zakażeniu do ok. 20 dni po nim. Zakaźność w tym okresie jest bardzo wysoka i może wynosić nawet 80%[1]!

Krztusiec — objawy

Objawy krztuśca mogą przybierać różny obraz w zależności od wieku osoby chorej. U niemowląt oraz małych dzieci trwa on zazwyczaj od 6 do 12 tygodni i składa się z 3 faz [1,3]:
Okres nieżytowy (7-14 dni od zakażenia): najczęściej pojawiającymi się symptomami są nieżyt nosa, ból gardła, a także podwyższona temperatura ciała, czy ogólne osłabienie organizmu;
Okres kaszlu napadowego (2-8 tygodni):  charakteryzuje się występowaniem napadów suchego kaszlu, który z czasem może nabierać charakter produktywny, który prowokuje do wymiotów będących kolejnym symptomem krztuśca. Serie napadów kaszlu przerywane są głośnym świstem pochodzenia krtaniowego, który porównywalny jest do piania koguta. Jest on efektem gwałtownego przepływu powietrza przez krtań. W trakcie napadów kaszlu może także dochodzić do sinienia dziecka, pojawienia się wybroczyn w obrębie twarzy i przekrwienia spojówek. Objawem krztuśca może być również bezdech.
Okres zdrowienia (2-4 miesięcy): to czas rekonwalescencji, w którym napady kaszlu powoli ustępują;

U młodzieży oraz osób dorosłych krztusiec może mieć dużo łagodniejszy przebieg. Najczęściej objawia się on poprzez długotrwały, suchy kaszel ze spłyceniem oddechu.
Również dorośli w porównaniu do dzieci są dużo mniej narażeni na wystąpienie powikłań wynikających z niewłaściwego leczenia krztuśca. Najczęściej obejmują one układ oddechowy (np. zapalenie płuc, odma opłucnowa) oraz układ nerwowy (np. encefalopatia niedotleniowa, napady drgawkowe). Mogą także wystąpić powikłania, które są bezpośrednio związane z wysiłkiem, jaki pojawia się podczas napadów kaszlu. Mowa tu, m.in. o przepuklinie brzusznej, pękaniu naczynek krwionośnych w gałce ocznej, czy o urazach mięśni [1].

Czytaj także: Kaszel- przyczyny oraz sposoby leczenia

Rozpoznanie i leczenie

Diagnostyka krztuśca opiera się na wywiadzie z pacjentem, a także na wykonaniu testów mikrobiologicznych oraz serologicznych.
Leczenie krztuśca polega przede wszystkim na stosowaniu antybiotyków. Grupą leków przeciwbakteryjnych pierwszego wyboru są makrolidy. Najczęściej zalecana jest azytromycyna, bądź klarytromycyna. Rzadziej natomiast erytromycyna. Leczenie trwa od 3 dni w przypadku azytromycyny do 7-14 dni w przypadku pozostałych dwóch antybiotyków. Co bardzo istotne, wdrożenie do farmakoterapii antybiotyku znacznie zmniejsza zakaźność chorej osoby wobec społeczeństwa [3].

Szczepienie na krztusiec

Podstawą profilaktyki zachorowania na krztusiec jest szczepionka. Odkryto ją w 1942 roku. Była to szczepionka pełnokomórkowa, która zawierała w składzie inaktywowane pałeczki krztuśca. W latach 70- tych zaczęto jednak coraz częściej zgłaszać skutki uboczne, które rzekomo miała wywoływać (przede wszystkim chodziło o zwiększony odsetek występowania encefalopatii). Stąd, rozpoczęto prace nad bezpieczniejszą szczepionką. Już w 1981 roku stworzono inaktywowaną, skojarzoną szczepionkę przeciwko błonicy, krztuścowi oraz tężcowi. Na rynku farmaceutycznym obecnie dostępne są 3 rodzaje szczepionek przeciwko krztuścowi [1,3]:
– szczepionka DTPw: jest to szczepionka skojarzona przeciwko krztuścowi, tężcowi oraz błonicy. Zawiera komórkowy komponent krztuścowy;
– szczepionka DTaP: jest to szczepionka skojarzona przeciwko krztuścowi, tężcowi oraz błonicy. Zawiera bezkomórkowy komponent krztuśca;
– szczepionka dTap: jest to szczepionka skojarzona przeciwko krztuścowi, tężcowi oraz błonicy. Zawiera zmniejszoną ilość komórkowych komponentów krztuśca;

Na cykl szczepienia przeciwko krztuścowi w Polsce składa się [3]:
– szczepienie pierwotne: składa się ono z 3 dawek podawanych odpowiednio w 1., 3.-4. oraz w 5.-6. miesiącu życia. Zaleca się by było ono wykonane przy pomocy pełnokomórkowej szczepionki DTPw;
– szczepienie uzupełniające: podawane w 16.-18. miesiącu życia. Zaleca się by było ono wykonane przy pomocy pełnokomórkowej szczepionki DTaP;
– szczepienie przypominające: podawane w 6. roku życia. Zaleca się by było ono wykonane przy pomocy bezkomórkowej szczepionki dTap;
Natomiast jeśli pojawiają się przeciwwskazania do zastosowania szczepionki pełnokomórkowej (np. wcześniactwo, mózgowe porażenie dziecięce), należy zastosować szczepionkę bezkomórkową.

Bardzo istotne jest to, że odporność przeciwko bakterii wywołującej krztusiec spada wraz z upływem czasu, jaki minął od zakończenia cyklu szczepień. W tym celu zaleca się zastosowanie szczepienia przypominającego po ukończeniu 14. roku życia i kolejnych w odstępach co 10 lat [3,4].

Czytaj także: Leki na suchy męczący kaszel

Szczepionka na krztusiec w ciąży

Wykonanie szczepionki przeciwko krztuścowi zaleca się także w okresie od 28. do 36. tygodnia ciąży. Tak podana szczepionka chroni nie tylko przyszłą mamę przed zachorowaniem na tę chorobę, ale i wytwarzane przez nią przeciwciała przedostają się przez łożysko do jej dziecka. Chronią one niemowlę przez pierwsze kilka miesięcy życia, gdy jeszcze nie otrzymało ono pełnego cyklu szczepień, a przez to nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć odpowiedniej ilości przeciwciał [4].
W okresie ciąży zaleca się podawanie acelularnej szczepionki dTap, która jest w pełni bezpieczna zarówno dla kobiety, jak i jej dziecka. Co niezwykle ważne, szczepienie przeciwko krztuścowi należy wykonać podczas każdej ciąży, nawet jeśli okres czasu pomiędzy nimi jest niewielki. Wszystko przez to, że poziom przeciwciał drastycznie spada już rok po szczepieniu [3,4].

Czy istnieją jakieś przeciwwskazania do szczepienia na krztusiec?

Przeciwwskazaniami do podania szczepionki na krztusiec jest wystąpienie objawów typowych dla encefalopatii do kilku dni po podaniu ostatniej dawki szczepionki na krztusiec, a także współistniejące choroby neurologiczne (np. padaczka). Ponadto, przeciwwskazaniem do podania szczepionki może być wystąpienie działań niepożądanych po podaniu jej wcześniejszej dawki, a także infekcje przebiegające z podwyższoną temperaturą ciała [3].

Mimo że, szczepionka na krztusiec istnieje już kilkadziesiąt lat, to i tak choroba ta rozwija się każdego roku u tysięcy ludzi na całym świecie. Najbardziej narażone na infekcje bakteriami ją wywołującymi są niemowlęta do 6. miesiąca życia. Wszystko przez to, że nie umieją one samodzielnie wytworzyć odpowiedniej ilości przeciwciał. Dlatego istotne jest przyjmowanie szczepionki przeciwko krztuścowi przez kobiety w ciąży. W ten sposób chronią one nie tylko siebie, ale i swoje dziecko w pierwszych miesiącach jego życia przed ciężkim przebiegiem krztuśca, który może zakończyć się nawet śmiercią.