Kortykosteroidy — co to za grupa leków?

Kortykosteroidy są to hormony o budowie sterydowej, które powstają w korze nadnerczy z cholesterolu. Głównie dzielą się na mineralokortykosteroidy, do których grona należy aldosteron oraz glikokortykosteroidy (GKS) mające szerokie zastosowanie w medycynie. Budowa sterydowa hormonów z tej grupy jest gwarantem ich szerokiego zakresu właściwości. Dzięki niej są w stanie przenikać przez błony komórkowe, dostając się do samego jądra komórkowego, gdzie wpływają na hamowanie i transkrypcję określonych genów. Za pomocą regulacji genów sterydy powodują blokadę i aktywację produkcji określonych białek w organizmie. Dzięki temu glikokortykosteroidy zyskują działanie:

• przeciwzapalne;
• przeciwuczuleniowe;
• immunosupresyjne;
• przeciwobrzękowe.

Oprócz wpływu na produkcję białek w jądrze komórkowym kortykosteroidy powodują:

• szybki rozkurcz mięśniówki gładkiej dróg oddechowych;
• hamowanie aktywności insuliny, produkcja glukozy;
• antyproliferacyjne;
• zwiększają liczbę płytek krwi [1-3].

Czy kortykosteroid to steryd?

Tak, kortykosteroidy to rodzaj sterydów. Są syntetycznymi wersjami hormonów kortyzolu, naturalnie występujących w organizmie człowieka. Kortyzol, znany również jako hormon stresu, wpływa na wiele funkcji w organizmie, takich jak przemiany metaboliczne, reakcje zapalne, kontrola poziomu glukozy we krwi i wiele innych.

Kiedy stosuje się kortykosteroidy?

Ta grupa leków obejmuje bardzo szeroki zakres wskazań. Stosujemy je przede wszystkim w chorobie Addisona, która polega na niedoczynności kory nadnerczy. Ze względu na rozkurcz oskrzeli GKS znalazły zastosowanie w terapii chorób obturacyjnych płuc. Oprócz tego sterydy znalazły zastosowanie w reakcjach o podłożu alergicznym, chorobach autoimmunologicznych, chorobach zapalnych, a zwłaszcza reumatoidalnym zapaleniu stawów i chorobach dermatologicznych [1,3].

Jak stosować kortykosteroidy?

W stosowaniu kortykosteroidów zwłaszcza doustnych niezwykle istotne jest, aby nie odstawiać nagle leków. Takie działanie doprowadzi do niewydolności kory nadnerczy i powstania gwałtownej reakcji organizmu. Aby odstawić sterydy, należy powoli zmniejszać dawki, proces ten niestety jest długotrwały [1,3].

Kortykosteroidy — skutki uboczne. Co mogą powodować?

Kortykosteroidy stanowią grupę leków o bardzo silnym działaniu niemalże na cały organizm. Niestety idą za tym skutki uboczne, jakie mogą wystąpić po przyjmowaniu leków. Większość poważnych skutków ubocznych występuje dopiero po przewlekłym zażywaniu leków. Zaliczamy do nich:

• osteoporozę (poprzez działanie GSK dochodzi do wypłukiwania wapnia);
• nadciśnienie tętnicze;
• zespół Cushinga;
• nadkażenia bakteryjne i grzybicze po stosowaniu sterydów wziewnych;
• wolniejsze gojenie ran;
• cukrzyca;
• zaburzenia na tle psychicznym.

Stosowanie wziewne kortykosteroidów pozwala na zastosowanie wyższych dawek niż drogą doustną i ograniczenie ogólnoustrojowych działań niepożądanych. Leki działają miejscowo na układ oddechowy, a procent przenikania do krążenia ogólnego jest na tyle mały, że pozwala to na stosowanie sterydów wziewnych jako leki 1 rzutu w chorobach obturacyjnych [1,2].

Czy można stosować kortykosteroidy w ciąży?

Długotrwałe zażywanie kortykosteroidów doustnych w ciąży jest przeciwwskazane, ze względu na łatwe przenikanie przez łożysko i możliwe działanie teratogenne. Kortykosteroidy wziewne są bezpieczniejsze dla dziecka w czasie ciąży, jednak zawsze należy rozważyć korzyści i straty dla pacjentki [1,3].

Kortykosteroidy — przykłady. Jakie leki należą do tej grupy?

Kortykosteroidy są dostępne w postaci tabletek doustnych, zastrzyków domięśniowych i dożylnych, wziewów i form do stosowania zewnętrznego (aerozoli, maści, żeli). Głównie są dostępne na receptę. Nazwy leków należących do tej grupy to:

Hydrokortyzon

Jest analogiem kortyzolu. Najsłabszy i najbardziej powszechny lek z tej grupy terapeutycznej. Jest dostępny w tabletkach (Hydrocortisonum Jelfa) aerozolu (Oxycort), czopkach i maści na hemoroidy (Proktosedon, Posterisan H), a także maści dostępnych bez recepty (Maxicortan, Hydrocortisonum Oceanic).

Stosując kortykosteroidy bez recepty, warto pamiętać o ich działaniach niepożądanych i ograniczeniach w stosowaniu.

Prednizon

Jest dostępny pod nazwą Encorton w tabletkach wyłącznie na receptę. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń endokrynologicznych, reumatoidalnym zapaleniu stawów, łuszczycy, ciężkich postaciach astmy i wielu innych.

Prednizolon

Jest dostępny wyłącznie z przepisu lekarza w tabletkach doustnych pod nazwą Encortolon oraz ampułkach do wstrzykiwania Predasol.

Metyloprednizolon

Pod nazwami Metypred, Meprelon, Medrol, Solu-Medrol znajdziemy go na receptę.

Triamcynolon

W aptece można go dostać na receptę pod nazwą Polcortolon.

Deksametazon

Jeden z bardziej powszechnych. W tabletkach pod nazwami Demezon, Dexamethasone Krka, Pabi-Dexamethason, kroplach do oczu Dexamethasone, aerozolu na skórę Dexapolcort i roztworze do wstrzykiwań Dexaven.

Betametazon

Najsilniej działający z tej grupy terapeutycznej. Jest dostępny w maściach i kremach na receptę pod nazwami Triderm, Lotriderm, Beloderm, Bedicort, a także w postaci ampułek do wstrzykiwania Diprophos.

Leki wziewne

Sterydy wziewne znajdziesz na przykład pod nazwami: budezonid — Benodil, Budesonide, Miflonide, Pulmicort, flutykazon — Avamys. Stosując je wziewnie, niezależnie czy w formie inhalatorów, czy nebulizacji warto pamiętać o zasadach prawidłowego wykonywania wziewów.

1. Przeczytaj dokładnie ulotkę zamieszczoną do opakowania leku. Z niej dowiesz się jak prawidłowo używać inhalatora.
2. Przy wykonywaniu wziewu jeden weź głęboki i spokojny wdech. Małe płytkie wdechy mogą spowodować rozprzestrzenienie się leku jedynie w obrębie jamy ustnej, co jest zdecydowanie niepożądane.
3. Po wykonaniu wziewu umyj zęby i wypłucz jamę ustną. W przypadku nebulizacji umyj również twarz. Osadzające się cząsteczki leku mogą powodować rozwój grzybicy.
4. Aby zmaksymalizować korzystne efekty terapii, wykonuj wziewy o tej samej porze.

Jak bezpiecznie stosować kortykosteroidy? 8 wskazówek

Oto kilka praktycznych wskazówek dla pacjentów stosujących kortykosteroidy:

1. Stosuj kortykosteroidy zgodnie z zaleceniami lekarza. Nigdy nie zmieniaj dawki lub częstotliwości stosowania bez konsultacji z lekarzem.
2. Zwykle kortykosteroidy przyjmuje się rano, aby zapobiec zaburzeniom snu.
3. W przypadku braku efektu po około 3-4 tygodniach stosowania kortykosteroidów, skonsultuj się ponownie z lekarzem.
4. Przestrzegaj zasad higieny i unikaj osób z chorobami zakaźnymi, ponieważ kortykosteroidy mogą osłabić układ odpornościowy i zwiększyć ryzyko infekcji.
5. Stosowanie kortykosteroidów może wpłynąć na gęstość kości, co zwiększa ryzyko złamań. Dlatego tak ważne jest spożywanie odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D oraz utrzymywanie aktywności fizycznej.
6. W trakcie leczenia kortykosteroidami powinieneś unikać alkoholu oraz palenia papierosów, ponieważ zwiększa to ryzyko wystąpienia wrzodów żołądka oraz choroby niedokrwiennej serca.
7. Pamiętaj, aby regularnie kontrolować poziom cukru we krwi, ponieważ kortykosteroidy mogą prowadzić do wzrostu poziomu cukru we krwi.
8. Skonsultuj się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania jakichkolwiek innych leków, ponieważ niektóre środki farmakologiczne mogą zmniejszać skuteczność kortykosteroidów lub wzmacniać ich działanie uboczne.

Zapamiętaj, że korzystanie z kortykosteroidów zależy od indywidualnych okoliczności oraz tego, co zdiagnozował lekarz. Przestrzeganie zaleceń lekarza i zdrowego stylu życia jest kluczowe w celu osiągnięcia najlepszych wyników leczenia.