W uprzemysłowionych krajach Europy Zachodniej jaskra stanowi trzecią (zaraz po zwyrodnieniu plamki żółtej i retinopatii cukrzycowej) co do częstości występowania przyczynę utraty wzroku [1].

Światowy Dzień Jaskry obchodzony 12 marca to wspólna inicjatywa Światowego Towarzystwa Jaskrowego oraz Światowego Stowarzyszenia Chorych na Jaskrę. Głównym celem tego wydarzenia jest zachęcenie pacjentów do profilaktycznych badań okulistycznych i podjęcia ewentualnych działań zabezpieczających przed konsekwencjami tej choroby.

Rozpoznanie choroby

W początkowych stadiach jaskry zazwyczaj nie występują żadne łatwe i oczywiste do interpretacji objawy. Jeśli zatem pacjent w odpowiednim czasie nie przebada się u okulisty, zauważy on u siebie chorobę dopiero po pojawieniu się znaczących ubytków w polu widzenia. W związku z tym niezwykle ważną rolę odgrywają regularne badania u lekarza specjalisty. Niewątpliwie, wykrycie jaskry w początkowych etapach znacząco hamuje jej progresję [5].

Czynniki ryzyka

• zwiększone ciśnienie śródgałkowe,
• podeszły wiek (powyżej 40. roku życia),
• zaburzenia ukrwienia nerwu wzrokowego i siatkówki,
• obciążenia genetyczne,
• wahania ciśnienia tętniczego krwi lub zbyt wysokie ciśnienie tętnicze krwi,
• przyjmowane leki: kortykosteroidy lub chlorochina (Arechin) stosowana między innymi w leczeniu malarii
  czy reumatoidalnego zapalenia stawów,
• duża krótkowzroczność,
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej,
• czarny kolor skóry.

Jedynym czynnikiem, który można modyfikować jest wartość ciśnienia wewnątrzgałkowego. Zakres jego prawidłowej wartości wynosi od 10 do 21 mm Hg.

W zależności od pory dnia może wahać się nie więcej niż o 5 mm Hg, przy czym najwyższe występuje rano.

Jednakże u wielu osób z podwyższonym ciśnieniem wewnątrz gałki ocznej jaskra się nie rozwija. Z drugiej strony, choroba ta może pojawiać się również u pacjentów, u których ciśnienie mieści się w granicach normy. Mówimy wtedy o jaskrze z normalnym ciśnieniem śródgałkowym. Przyczyną tej postaci prawdopodobnie może być zaburzenie ukrwienia nerwu wzrokowego spowodowane m.in. zbyt niskim ciśnieniem tętniczym krwi [2].

Typy jaskry

Jaskra pierwotna i wtórna

Kiedy jaskra wystąpi bez poprzedzających ją chorób oczu, mamy wtedy do czynienia z jaskrą pierwotną. Wtórna natomiast jest następstwem uprzednio występującej lub istniejącej choroby ogólnej, lub stanu zapalnego wewnątrz gałki ocznej.

Jaskra z otwartym i zamkniętym kątem przesączania

Typ jaskry można różnicować również w zależności od stopnia produkcji cieczy wodnistej do jej odpływu (jaskra z otwartym lub zamkniętym kątem przesączania). Ta druga wersja jest najrzadziej występującym typem (jak również najbardziej niebezpiecznym) i stanowi mniej niż 10% wszystkich przypadków. Objawia się zaczerwienioną, bolesną gałką oczną. Choroba ta może mieć nagły początek i co jest bardzo charakterystyczne — z reguły zaczyna się w godzinach popołudniowych lub wieczornych. Najczęstszym objawem jest bardzo silny jednostronny ból oka. Połączony jest on z bólem głowy po tej samej stronie (możliwy do pomylenia z migreną). Oko jest wtedy bardzo mocno zaczerwienione i może wydawać się zamglone. Obraz jest zamazany, dlatego chory może widzieć otoczki (halo) wokół źródeł światła. Często mogą wystąpić również wymioty spowodowane wzrostem ciśnienia śródczaszkowego. Stan ten bezsprzecznie wymaga natychmiastowego skierowania do szpitala [5].

Diagnostyka

Po przeprowadzeniu wywiadu i rozmowy z pacjentem lekarz mierzy ciśnienie wewnątrz gałki ocznej. Bada również
kąt przesączania gałki ocznej i stan tarczy nerwu wzrokowego oraz przeprowadza pomiar pola widzenia. Po otrzymanych wynikach lekarz ordynuje odpowiedni sposób leczenia [4].

Metody leczenia

• farmakoterapia;
• laseroterapia;
• chirurgia.

W leczeniu jaskry stosuje się pięć grup leków:

• Sympatykomimetyki — wpływają na produkcję cieczy wodnistej oraz na sposób jej odpływu. Są bardzo dobrze tolerowane — do miejscowych działań niepożądanych można zaliczyć uczucie pieczenia czy przekrwienie spojówek (np.: Alphagan, Combigan).
• Blokery receptorów beta-adrenergicznych — zmniejszają ilość wytwarzanej cieczy wodnistej.
  Powinny być stosowane dwa razy dziennie. Przy czym wieczorna dawka musi być podana najpóźniej 2 godziny przed snem ze względu na obniżoną skuteczność działania leku w nocy (np.: Timoptic, Oftensin, Betoptic).
• Inhibitory anhydrazy węglanowej — upośledzają wydzielanie cieczy wodnistej (np.: Azopt, Rozalin, Trusopt). Dostępne także w postaci tabletek doustnych. Jednak ich silny efekt hipotensyjny (obniżający ciśnienie tętnicze krwi) powoduje, że najczęściej stosuje się je okresowo — nie w przewlekłej terapii np. po operacjach okulistycznych lub w atakach jaskry (np. Diuramid).
• Analogi prostaglandyn — są to najczęściej leki pierwszego rzutu. Są długodziałające, dlatego wystarczy je podawać raz na dobę, najczęściej wieczorem (np.: Monoprost, Xaloptic, Xalatan, Lumigan, Travatan).  Leki te mogą stopniowo zmieniać kolor oka poprzez zwiększenie ilości brązowego pigmentu w tęczówce oraz powodować nadmierny wzrost
  rzęs [4].

Jeżeli wszelkie możliwości farmakologiczne zostaną wyczerpane, pacjent nie stosuje regularnie leków lub jeśli stopień zaawansowania choroby jest wysoki, lekarz okulista może zlecić zabieg chirurgiczny lub laseroterapię.

Dla skuteczności terapii ważne jest przestrzeganie poniższych zasad:

1. Praktycznie każde krople oczne stosowane w jaskrze należy wyrzucić 28-30 dni po otwarciu.
2. Przed aplikacją leku powinno się dokładnie umyć ręce.
3. Jeśli stosowane są co najmniej dwa rodzaje kropli, aplikację powinno się rozdzielić
   w czasie i stosować w odstępie około 15-minutowym. Należy pamiętać, że istnieją również krople zawierające w swoim składzie dwie substancje czynne.
4. Po aplikacji kropli może wystąpić chwilowe zaburzenie widzenia, dlatego nie należy podawać leku
   m.in. przed prowadzeniem samochodu.
5. Bez wątpienia, wiele leków przyjmowanych bez recepty może pogarszać przebieg choroby m.in. te stosowane
   przy chorobie lokomocyjnej (difenhydramina), przy przeziębieniu (pseudoefedyna, feniramina) czy przy stanach skurczowych i bólach brzucha (bromowodorek skopolaminy).
6. Przy jednoczesnym stosowaniu soczewek kontaktowych należy zdjąć je przed aplikacją kropli i ponownie założyć po około 20 minutach.
7. Ze względu na to, że efekt terapeutyczny jest bardzo ciężko mierzalny przez pacjenta, istnieje ryzyko nieregularnego stosowania leku. [3]

Więcej na temat prawidłowych zasad stosowania leków ocznych znajdziesz w tym artykule: Leki oczne — zasady prawidłowego stosowania.

Przy jednoczesnym występowaniu zespołu suchego oka, lekarz powinien ordynować krople, które nie zawierają w swoim składzie środków konserwujących, mogących uszkodzić mikrostrukturę rogówki.

Z drugiej strony, środek konserwujący zwiększa biodostępność preparatu leczniczego. Więc pacjent, przyjmując preparat pozbawiony tego środka, musi liczyć się z obniżoną skutecznością terapeutyczną. [2]

Podsumowanie

Początkowo, rozwój jaskry jest praktycznie niezauważalny przez pacjentów, dlatego niezwykle istotne są regularne badania okulistyczne: co 2-3 lata pomiędzy 40. a 65. roku życia, a u osób starszych co 1-2 lata.

Podsumowując, jeżeli choroba występuje w bliskiej rodzinie, konieczne są dokładniejsze i wcześniejsze kontrole. Dlatego warto zadbać o regularne wizyty u okulisty!