Jak działają diuretyki, czyli leki na odwodnienie?

Leki moczopędne, czyli diuretyki to jedna z ważnych grup leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego, jak i niewydolności mięśnia sercowego.

Leki moczopędne działają najczęściej hamując transport czynny sodu w kanaliku nerkowym, bądź utrudniając dopływ jonów sodowych lub chlorkowych do  miejsc transportu. Diuretyki nie wpływają jedynie na zwiększenie wydalania jonów sodu i wody z organizmu, ale mają dodatkowy wpływ (nie zawsze korzystny) na gospodarkę innych jonów: potasowych, magnezowych, wapniowych, a także fosforanów, kwasu moczowego.

Kiedy stosuje się leki moczopędne na receptę?

Poprzez działanie nasilające diurezę, a więc oddawanie moczu, zmniejszają objętość płynów krążących w organizmie, a także jonów sodowych, przyczyniając się do spadku ciśnienia tętniczego i zmniejszają obciążenie mięśnia sercowego w przypadku jego niewydolności.

Jakie są rodzaje leków odwadniających?

Leki diuretyczne można podzielić na:

• diuretyki pętlowe (o dużej efektywności). Przedstawiciele to: furosemid, torasemid;
• tiazydy moczopędne (o umiarkowanej efektywności). Należą tu: chlorotiazyd i hydrochlorotiazyd;
• związki tiazydopodobne (o umiarkowanej efektywności). Przedstawiciele: indapamid, chlortalidon;
• leki moczopędne oszczędzające potas (o śladowej efektywności). Przedstawiciele: spironolakton, amiloryd, triamteren, eplerenol.

Diuretyki pętlowe

Furosemid

Jest lekiem o bardzo silnym efekcie moczopędnym. Stosuje się go w leczeniu obrzęków, spowodowanych niewydolnością zastoinową krążenia, niewydolnością wątroby, w chorobach nerek oraz w leczeniu nadciśnienia tętniczego.  Lek ten dostępny jest w postaci tabletek, iniekcji domięśniowych i do podawania dożylnego.

Dawkowanie wynosi najczęściej od 40 do 80 mg na dobę, w dwóch dawkach podzielonych. U pacjentów w wieku podeszłym, po 65 tym roku życia metabolizm i eliminacja leku może ulec spowolnieniu.

Ostrzeżenia i przeciwwskazania

Lek oprócz działania moczopędnego, wywołanego wydalaniem jonów sodowych i wody, zwiększa wydalanie jonów potasu i chlorków. U pacjentów z niskim stężeniem potasu może wywołać hipokaliemię, stan zagrażający życiu. Jony potasu wpływają na pracę serca i warunkują jego skurcz.

Lek należy stosować ostrożnie przy niedociśnieniu i przy znacznej utracie płynów (silna biegunka, wymioty), gdyż pogłębić to może odwodnienie i stwarzać ryzyko dla układu sercowo-naczyniowego.

Lek wpływa również na poziom glukozy i kwasu moczowego we krwi. Pacjenci z cukrzycą oraz z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego (chorzy na dnę moczanową) powinni zachować ostrożność podczas stosowania leku.

Interakcje z innymi lekami

Równoczesne stosowanie leków z grupy NLPZ (Niesteroidowych Leków Przeciwzapalnych) może zmniejszać skuteczność furosemidu.  Glikokorykosteridy mogą nasilić hipokaliemię, a także powodować zatrzymywanie jonów sodowych, co zmniejszy skuteczność furosemidu. Hipokaliemia, wywołana stosowaniem Furosemidu może nasilić działania niepożądane glikozydów naparstnicy, leków stosowanych w niewydolności mięśnia sercowego.

Furosemid może nasilić działanie przeciwnadciśnieniowe innych stosowanych leków (grpa sartanów, czyli inhibitorów receptora AT1 oraz Grupa ACEI-inhibitorów konwertazy angiotensyny). Grozić to może nagłym obniżeniem wartości ciśnienia tętniczego, a także uszkodzeniem nerek.

Kolejną niebezpieczną interakcją jest równoczesne stosowanie furosemidu z innymi lekami uszkadzającymi słuch (antybiotyki aminoglikozydowe, kwas etakrynowy). Uszkodzenie słuchu w takich przypadkach może być nieodwracalne, dlatego stosowanie takich połączeń leków jest możliwe tylko w uzasadnionych przypadkach.

Działania niepożądane

Lek może wywołać nagłe spadki ciśnienia, które u pacjentów w wieku podeszłym mogą być bardzo niebezpieczne i są często przyczyną upadków.  Spadek objętości płynów krążących wskutek diurezy wywołać może także zaburzenia elektrolitowe, które mogą wpłynąć na pracę serca, jak i całego układu krążenia.  Poważny jest wpływ leku na układ słuchu. U pacjentów z niedosłuchem zdarza się pogłębienie tej dysfunkcji.

Torasemid

Jest także diuretykiem pętlowym. W małych dawkach od 2,5 do 5 mg na dobę hamuje skurcz naczyń indukowany endoteliną i angiotensyną II, prawdopodobnie nasila wytwarzanie tlenku azotu i prostaglandyn.  Stosowany długotrwale może przyczynić się do zahamowania procesów remodelingu serca i naczyń.

Diuretyki pętlowe (furosemid i torasemid) w mniejszym stopniu wpływają na ryzyko rozwoju hiponatremii w porównaniu z lekami tiazydowymi. Efektem działania torasemidu jest relatywnie mała utrata potasu (w porównaniu z furosemidem). Chroni zatem przed hiponatremią i hipokaliemią.

Podobnie lek w mniejszym stopniu niż tiazydy wpływa na hiperurykemię, może być zatem lepszą alternatywą dla pacjentów zagrożonych dną moczanową. Pełny efekt hipotensyjny leku objawia się po 12-14 tygodniach leczenia.

Działania niepożądane

Podobnie jak w przypadku furosemidu, może wystąpić nadmierny spadek wartości ciśnienia tętniczego krwi, a także zaburzenia elektrolitowe.

Tiadyzy moczopędne

Hydrochlorotiazyd

Należy do tiazydowych leków moczopędnych. Nasila diurezę poprzez hamowanie transportu jonów chlorkowych i sodowych. Dzięki temu zwiększa się wydalanie z moczem sodu i wody. Zwiększone wydalanie dotyczy też jonów potasu, co ma również znaczenie przy obniżonym ich stężeniu w surowicy. Oprócz nasilenia wydalania potasu lek nasila również wydalanie wodorowęglanów, magnezu i fosforanów. Zahamowaniu ulega wydalanie kwasu moczowego, które u pacjentów z podwyższonym stężeniem może sprzyjać powstawaniu dny moczanowej.  Lek działa w kanaliku dystalnym nerki.

Zastosowanie

Lek jest stosowany w terapii skojarzonej z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi (ACEI – inhibitory enzymu konwertazy angiotensyny, sartany, blokery kanałów wapniowych-amlodypina).

Ostrzeżenia

Lek u pacjentów z podwyższonym stężeniem glukozy we krwi może również zwiększać hiperglikemię. Może zatem zmniejszać skuteczność doustnych leków przeciwcukrzycowych u pacjentów z cukrzycą typu drugiego.

Interakcje z innymi lekami

Łączne stosowanie leków zmniejszających stężenie kwasu moczowego we krwi a także leków przeciwcukrzycowych może spowodować ich mniejszą skuteczność, z powodu zatrzymywania kwasu moczowego oraz zwiększania stężenia glukozy we krwi.

Diuretyki tiazydopodobne

Indapamid

Działa podobnie jak hydrochlorotiazyd, zwiększając objętość wydalanego moczu. Stosowany jest w monoterapii albo w skojarzeniu z innymi lekami w nadciśnieniu tętniczym.

Podobnie jak hydrochlorotiazyd działa w kanaliku dystalnym nerki i podobnie powoduje zwiększenie wydalania sodu i wody, a także potasu i chlorków z organizmu. W mniejszym jednak stopniu zatrzymuje kwas moczowy w organizmie oraz uważa się, że ma mniejszy wpływ na tolerancję glukozy.

Ostrzeżenia i przeciwwskazania

Należy zachować szczególna ostrożność, stosując lek, gdy stwierdzono uczulenie na sulfonamidy, lek bowiem ma budowę chemiczną zbliżoną do tych związków.  Przeciwwskazaniem jest też hipowolemia i przewlekłą niewydolność nerek i wątroby.

Niskie stężenie potasu we krwi jest może pogłębić stosowanie indapamidu. Hipokaliemia jest groźna u pacjentów stosujących glikozydy naparstnicy, jak i leki antyarytmiczne. Niski poziom potasu sprzyja wystąpieniu niemiarowości, czyli arytmią.

Interakcje z innymi lekami

Szczególną ostrożność należy zachować podczas stosowania leków wydłużających odstęp QT w zapisie EKG. Niektóre antybiotyki (makrolidy), sulpiryd, droperidol i inne leki stosowane łącznie z indapamidem mogą wydłużać odstęp QT i sprzyjać ujawnieniu się arytmii, groźnej dla zdrowia i życia niemiarowości serca.

Duże dawki NLPZ, czyli niesteroidowych leków przeciwzapalnych mogą zmniejszyć skuteczność przeciwnadciśnieniową indapamidu. Leki te powodują zatrzymanie wody i sodu w organizmie, a także hamują wytwarzanie nefroprotekcyjnych prostaglandyn, prowadząc do niewydolności nerek.

Lek ma długi okres półtrwania, od 18 do 24 godzin i również  występuje w formach o przedłużonym uwalnianiu, co sprawia, że może być podawany raz na dobę, co znacznie poprawia compliance (stosowanie się pacjenta do zaleceń lekarza).

Diuretyki oszczędzające potas

Spironolakton

Jest to lek moczopędny, ale o bardzo niskiej efektywności diuretycznej. Farmakologicznie jest to lek blokujący receptory dla mineralokortykosteroidów. Wykorzystuje się jego właściwości blokowania uszkadzającego wpływu na aldosteronu na tkanki docelowe (serce, płuca, nerki) Wykorzystywana jest jego właściwość farmakodynamiczna, a mianowicie nie powoduje hipokaliemii, bo zatrzymuje jony potasu w organizmie.

Stosowany jest w zastoinowej niewydolności serca, marskości wątroby przebiegającej z wodobrzuszem i obrzękami, zespole nerczycowym, a także w nadciśnieniu tętniczym jako lek dodatkowy, gdy zastosowane leczenie nie przynosi zadowalających efektów.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Leku nie należy stosować w przypadku niewydolności nerek, choroby Addisona oraz jednoczesnego stosowania innych leków moczopędnych oszczędzających potas. Ostrożność należy zachować podczas jednoczesnego przyjmowania leków przeciwnadciśnieniowych oszczędzających potas.

Działania niepożądane

Do działań niepożądanych leku należą: spadki, nastroju, zmiany libido, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zawroty głowy oraz zaburzenia metabolizmu, rzadko występują zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym (kurcze nóg).

Jak bezpiecznie stosować tabletki moczopędne na receptę?

Oto kilka wskazówek, które warto wziąć pod uwagę przy stosowaniu diuretyków na receptę:

1. Nie przekraczaj zalecanej dawki. Lekarz zazwyczaj ustali dawkę diuretyku, która będzie najlepiej odpowiadać Twojemu stanowi zdrowia. Przestrzeganie zaleconej dawki jest istotne dla skuteczności leczenia i minimalizowania ryzyka działań niepożądanych.
2. Przestrzegaj zasad dawkowania. Zazwyczaj diuretyki należy przyjmować rano, ponieważ pozwala to uniknąć częstego oddawania moczu w nocy. Przed zażyciem leku, warto skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem, aby upewnić się, że przyjmujesz go w sposób właściwy.
3. Utrzymuj odpowiednie nawodnienie. Podczas stosowania diuretyków ważne jest, aby zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. Pamiętaj, aby pić odpowiednie ilości wody każdego dnia i unikać napojów, które mogą prowadzić do odwodnienia, takich jak alkohol i słodzone napoje.
4. Skontaktuj się z lekarzem przed zmianą leków lub dawkowania. W przypadku, gdy wystąpią jakiekolwiek problemy podczas stosowania diuretyków, ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem przed wprowadzeniem jakiejkolwiek zmiany w terapii lub dawkowaniu.

Podsumowanie

Leki moczopędne to dobrze poznana grupa leków stosowana zarówno w nadciśnieniu tętniczym, jak i zastoinowej niewydolności krążenia oraz w obrzękach w przebiegu chorób wątroby i nerek. Różne właściwości farmakokinetyczne pomagają lekarzowi w decyzji, który z nich będzie pierwszym wyborem w indywidualnej terapii pacjenta.  Pacjent zaś przestrzegając zaleceń i poznając właściwości swojego leku, przyczyni się do lepszego efektu terapeutycznego.