Cukrzyca, zwłaszcza typu 2, powiązana jest zwykle z innymi chorobami: otyłością, zaburzeniami poziomu cholesterolu i trójglicerydów, nadciśnieniem i zaburzeniami sercowo-naczyniowymi. To rodzi wiele problemów jeśli chodzi o farmakoterapię. Część leków i wyrobów medycznych nie powinna być stosowana przy żadnym typie cukrzycy. Niektóre leki wchodzą w interakcje z lekami regulującymi gospodarkę węglowodanową. Część medykamentów pogarsza wyrównanie metaboliczne u diabetyków lub powoduje nasilenie się powikłań. Zatem w jaki sposób cukrzyk może się leczyć, a czego powinien się wystrzegać? 

Diabetyk i leki przeciwwskazane

Jeśli masz cukrzycę to niezależnie od typu schorzenia oraz sposobu leczenia, unikaj produktów leczniczych słodzonych cukrem (sacharozą), fruktozą, syropem glukozowo – fruktozowym. Najczęściej chodzi o krople, syropy, tabletki do ssania i niektóre aerozole do gardła. U lekarza i w aptece sygnalizuj zawsze, że masz cukrzycę i potrzebujesz produktów bez zawartości cukru. Ponadto dokładnie czytaj składy leków i suplementów diety.

Wszelkiego rodzaju maści i plastry na odciski są również przeciwwskazane dla diabetyków. Chorzy na cukrzycę powinni wystrzegać się kosmetycznych złuszczających masek do stóp. Mogą one spowodować uszkodzenia skóry i drobne ranki. Wynika to z gorszego gojenia i zaburzeń mikrokrążenia, a także częstych powikłań w postaci polineuropatii obwodowej. Dlatego drobne uszkodzenie skóry stóp może przekształcić się w dużo większą, trudną do wyleczenia ranę (jedną z postaci stopy cukrzycowej). Prowadzi to nawet do amputacji stopy. 

Leki indukujące hiperglikemię 

Wiele leków, w tym szeroko stosowanych może podnosić poziomy glikemii i zwiększać insulinooporność. To niekorzystne działanie może wystąpić zarówno u osób ze współistniejącą cukrzycą, jak i u pacjentów bez cukrzycy. Nie są to leki bezwzględnie przeciwwskazane u diabetyków, ale na pewno wymagające ostrożności w stosowaniu oraz częstszych pomiarów glikemii. 

Do leków wpływających na podniesienie poziomu glukozy we krwi należą:

• kortykosteroidy do podawania ogólnego: leki przeciwzapalne i immunosupresyjne, stosowane m.in. w ciężkich postaciach alergii, AZS, astmie, reumatoidalnym zapaleniu stawów, zaostrzeniach stwardnienia rozsianego. Podanie tych leków wywołuje hiperglikemię. Takiego działania nie mają glikokortykosteroidy do podawania miejscowego, np. w postaci maści na skórę lub aerozolu do nosa. 
• niektóre fluorochinolony: leki o działaniu przeciwbakteryjnym;
• beta-adrenolityki to popularne leki stosowane w schorzeniach sercowo-naczyniowych. Niektóre z nich, a konkretnie metoprolol, propranolol oraz atenolol, mogą prowadzić do przedłużonej hiperglikemii;
• diuretyki tiazydowe, np. hydrochlorotiazyd to kolejna grupa często przepisywanych leków w przypadku terapii nadciśnienia. Ich stosowanie może indukować hiperglikemię (czytaj także: Nadciśnienie tętnicze — charakterystyka i diagnoza);
• leki przeciwpsychotyczne mogą prowadzić do powstawania hiperglikemii. Mogą również indukować rozwój cukrzycy typu 2. Szczególnym ryzykiem obarczone są olanzapina i klozapina, które stosuje się w leczeniu schizofrenii;
• inhibitory kalcyneuryny (cyklosporyna, takrolimus), zapobiegające odrzuceniom przeszczepów. Mogą indukować tzw. cukrzycę potransplantacyjną [2];
• doustna antykoncepcja hormonalna również może wpływać na gospodarkę węglowodanową i glikemię, a kobiety chorujące na cukrzycę powinny być informowane o takiej możliwości działań niepożądanych [4].

Diabetyk a leki powodujące hipoglikemię

Poza lekami przeciwcukrzycowymi i insuliną istnieje całkiem pokaźna grupa leków o zupełnie innych zastosowaniach, ale mogąca przy tym wywoływać hipoglikemię. Hipoglikemia, czyli zbyt niski poziom glukozy we krwi jest stanem niebezpiecznym dla diabetyka. Dlatego również te leki wymagają dużo rozwagi przy ordynowaniu i ich stosowaniu.   

Lekami mogącymi doprowadzić do hipoglikemii są:

• inhibitory konwertazy angiotensyny: enalapril, lizynopril, perindopril, kaptopril, ramipril; służą do leczenia nadciśnienia, niewydolności krążenia, a także nefropatii cukrzycowej (jedno z powikłań cukrzycy);
• fluorochinolony (ciprofloksacyna, lewofloksacyna);
• beta-adrenolityki selektywne i nieselektywne (między innymi na dużą skalę stosowane w Polsce: Propranolol, Sotalol, Nebilet, Nedal, Nebinad, Atenolol, Metoprolol ZK, Metocard, Beto ZK, Betaloc ZOK) dodatkowo mogą maskować objawy hipoglikemii [3].

Dotychczas wymienione grupy leków są dostępne wyłącznie na podstawie recepty lekarskiej. Dlatego tak ważne jest, aby zawsze informować lekarza o swojej cukrzycy. Wówczas (jeśli oczywiście jest to możliwe), będzie można zastosować alternatywę lub prowadzić intensywniejszą samokontrolę, aby szybciej reagować na wszelkie zmiany glikemii. 

Niewskazane leki bez recepty

Jak się jednak okazuje, niektóre leki dostępne bez recepty również nie są wskazane dla diabetyków. 

Salicylany są bardzo dobrze znaną i szeroko stosowaną grupą leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i antyagregacyjnych. Przykładem będzie kwas acetylosalicylowy, czyli aspiryna (Aspirin, Polopiryna) oraz salicylamid (Scorbolamid) (czytaj także: Astma aspirynowa a leki przeciwbólowe). Salicylany nie są wskazane dla osób chorych na cukrzycę. Niosą ze sobą ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego (zwłaszcza u osób starszych), a także mogą prowadzić do hipoglikemii. To działania uboczne należy mieć zawsze na uwadze, rozpoczynając stosowanie tych preparatów u diabetyka. Nadmierne obniżenie poziomu glukozy we krwi może mieć miejsce szczególnie wtedy, gdy chory jest leczony pochodnymi sulfonylomocznika (np. Amaryl, Diaprel MR, Diagen, Gliclada, Glimehexal, Diaril, Symglic). Za ciekawostkę niech posłuży fakt, że w początkach XX w., gdy jeszcze nieznana była insulina, lekarze próbowali stosować aspirynę w leczeniu cukrzycy [3].

Pseudoefedryna jest składnikiem niektórych złożonych leków na przeziębienie (m.in. Tabcin Trend, Gripex Hot Zatoki, Gripex Noc, Grypolek, Gripex, Gripex Max, Grypostop, Ibuprom Zatoki, Sudafed tabletki, Ibum Zatoki, Infex Zatoki, Modafen Extra Grip, Nurofen Zatoki, Aspirin Complex Hot, Theraflu Przeziębienie, Theraflu Zatoki, Acatar Acti-Tab) i leków stosowanych w alergiach i ANN (Cirrus Duo, Claritine Active). Jej użycie wymaga szczególnej ostrożności u diabetyków ze względu na ich częstsze skłonności do nadciśnienia i zaburzeń krążenia (czytaj także: Nadciśnienie a leki na ból, gorączkę i przeziębienie) [5,6]. 

Alkohol i cukrzyca to złe połączenie

I jeszcze jedno ważne (jeśli nie najważniejsze) ostrzeżenie na koniec. Dotyczy używki, nie leku, jednak ma na tyle istotne znaczenie dla procesu leczenia cukrzycy (lub jego nieskuteczności), że czuję się zobowiązana o tym wspomnieć. 

O tym, że alkohol u diabetyka jest co najmniej ryzykowny, wiadomo nie od dziś. Zresztą, zanim odkryto insulinę, chorzy na cukrzycę byli leczeni właśnie etanolem (zresztą z tragicznymi skutkami). Alkohol powoduje hipoglikemię o niekontrolowanym przebiegu, zwłaszcza u chorych leczonych insuliną. Dodatkowo objawy zagrażającej życiu hipoglikemii mogą być mylone z upojeniem alkoholowym. Dla zewnętrznych obserwatorów będzie to wyglądało dokładnie tak samo, co opóźni udzielenie pomocy w przypadku gwałtownego spadku poziomu glukozy we krwi [3].  Ponadto w hipoglikemii poalkoholowej nie działa pierwsza pomoc w ciężkiej hipoglikemii, czyli glukagon (GlucaGen Hypokit) [5]. Dlatego alkohol w cukrzycy jest tak niebezpieczną sprawą.