Czym jest czkawka?

Czkawka jest mimowolnym skurczem, czyli zaciskaniem i rozluźnieniem się przepony. Czym jest przepona? Jest to główny mięsień (chociaż ma zaledwie ok. 2-4 mm), zaangażowany w proces oddychania, znajduje się pod płucami i stanowi pewnego rodzaju ścianę oddzielającą jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Ze względu na nagłe zamykanie się otworu pomiędzy strunami głosowymi i wymuszony nagły napływ powietrza, podczas czkawki wydaje się charakterystyczne dźwięki. Czkawka zwykle trwa maksymalnie kilka minut, ale zdarzają się przypadki, że potrafi się utrzymywać nawet przez kilka tygodni lub miesięcy. Częstotliwość „czkania” może być różna, od 2 do nawet 60 na minutę. Występuje ona niezależnie od fazy wdechu czy wydechu, jednakże najczęściej ma miejsce w szczytowej fazie wydechu [1,2].

Skąd się bierze czkawka?

Czkawka może być spowodowana przez różne czynniki.

Są to m.in.:

• spożycie zbyt obfitego, często pikantnego, najczęściej też w pośpiechu posiłku;
• podrażnieniem nerwów rozciągających się od szyi do klatki piersiowej;
• wypiciem napoju gazowanego np. coca-coli;
• spożycie alkoholu;
• stres;
• nadmierna ekscytacja;
• połykanie powietrza podczas ssania gumy do żucia;
• nagła zmiana temperatury (np. wyjściem z klimatyzowanego pomieszczenia na duży upał) [1,3].

Profilaktyka czkawki — jak jej uniknąć?

• nie wolno przejadać się — czkawka może wystąpić po zjedzeniu zbyt obfitego posiłku;
• nie należy spożywać gorących lub pikantnych potraw i nadmiernej ilości alkoholu — takie posiłki lub trunki alkoholowe mogą prowadzić do podrażnienia błony śluzowej żołądka i powodować wyciek kwasu żołądkowego do przełyku (jeden z powodów powstawania czkawki);
• należy jeść powoli — zbyt szybkie przeżuwanie może powodować łapanie powietrza pomiędzy kęsy jedzenia i prowadzić do interakcji z nerwem błędnym [2,3].

Jak pozbyć się czkawki?

Niestety opisane metody nie mają potwierdzenia w badaniach i trudno oszacować ich realną skuteczność. Niektórzy twierdzą, że ich skuteczność leży w odwróceniu uwagi od czkawki, dzięki czemu ona sama w międzyczasie przechodzi. Niemniej jednak warto je wypróbować, chociażby ze względu na to,  że są mało inwazyjne i nie wymagają dużego nakładu czasu. Sprawdzone (ale nie udowodnione) sposoby na czkawkę to m.in.:

1. Wstrzymanie oddechu. Należy wziąć głęboki wdech i wstrzymać powietrze na 10-20 sekund, następnie wypuścić powietrze. Czynność w razie potrzeby można powtórzyć.
2. Miarowy oddech. Trzeba wziąć głęboki wdech przez ok. 5 sekund, następnie wydech również przez 5 sekund i tak powtarzać przez dłuższą chwilę.
3. Oddech z papierową torbą. Papierową torbą zakrywa się usta i nos, następnie należy wdychać i wydychać powietrze naprzemiennie pompując i opróżniając torbę. Ten sposób może jednak w bardzo rzadkich przypadkach doprowadzić do hiperwentylacji (szybki i głęboki oddech), która może wręcz nasilić czkawkę.
4. Ściśnięcie klatki piersiowej. Należy pochylić się do przodu lub położyć w ten sposób, aby ścisnąć klatkę piersiową, co wywrze nacisk na przeponę.
5. Próba Valsalvy. Jest ona  stosowana w medycynie, żeby podnieść ciśnienie panujące w klatce piersiowej pacjenta. Aby ją przeprowadzić, należy zrobić wydech, jednocześnie ściskając nos i trzymając usta zamknięte.
6. Przyciągnięcie kolan do klatki piersiowej. Powinno się usiąść wygodnie, następnie przyciągnąć kolana do klatki piersiowej i trzymać je w takiej pozycji przez dłuższy czas (kompresuje to klatkę piersiową i powinno powstrzymać skurcze przepony).
7. Pociągnięcie za język. Dosyć ciekawą metodą powstrzymania czkawki jest ciągnięcie za język, poprzez chwycenie czubka języka i pociągnięcie go do przodu  kilkukrotnie.
8. Masowanie tętnicy szyjnej. Tętnicę szyjne są zlokalizowane po obydwu stronach szyi (sprawdza się puls właśnie na nich). Trzeba się położyć wygodnie, obrócić głowę w lewo i masować okrężnymi ruchami tętnicę z prawej strony szyi przez kilka sekund.
9. Picie wody. Jedną z najbardziej popularnych metod walki z czkawką jest popijanie wody. Jest kilka wariancji tej metody, można pić wodę z lodem albo powoli wypić szklankę ciepłej wody (jednym ciągiem, bez przerwy na oddech) lub pić wodę przez ręcznik papierowy. Generalnie w tej metodzie chodzi o stymulację nerwu błędnego.
10. Ssanie kostki lodu. Można ssać kostkę lodu, a następnie połknąć ją, gdy będzie już miała odpowiedni rozmiar.
11. Zjedzenie miodu lub masła orzechowego. Nie powinno się tego robić od razu, a najpierw possać chwilę miód lub masło w ustach i następnie połknąć.
12. Połknięcie szczypty cukru lub sproszkowanej czekolady. Cukier puder lub sproszkowaną czekoladę (np. kakao w proszku) należy położyć na języku na kilka sekund i połknąć lub zjeść bezpośrednio z łyżki [3].

Jak można wyleczyć się z długotrwałej czkawki?

W większości przypadków czkawka jest krótkotrwała i samoistnie ustępuje. Z szybszym poradzeniem sobie z czkawką mogą pomóc wymienione powyżej metody. Jednakże nie zawsze tak jest i czasami czkawka może utrzymywać się przez naprawdę długi czas.

Najczęściej taka długotrwała czkawka (trwająca powyżej 48 h) jest spowodowana przez uszkodzenie nerwów łączących się z przeponą spowodowane np. torbielą czy nowotworem szyi. Innymi przyczynami mogą być niewydolność nerek, cukrzyca czy zapalenie mózgu lub opon mózgowych, a więc bardzo poważne schorzenia. Dlatego, pomijając fakt, że czkawka sama w sobie nie jest groźna dla zdrowia (chociaż przedłużająca się może prowadzić do zaburzeń mowy, jedzenia czy snu), to choroby ją powodujące już mogą, dlatego nie powinno lekceważyć się długotrwałej czkawki i należy poszukać jej przyczyny.

Czkawka trwająca powyżej 2 dni powinna bezwzględnie skończyć się wizytą u lekarza. Tym bardziej, że może ona spowodować problemy z podstawowymi czynnościami życiowymi, takimi jak oddychanie, spanie czy spożywanie posiłków. Dłuższą czkawkę czasami może spowodować również stosowanie niektórych leków np. uspokajających (np. barbituranów lub benzodiazepin) czy sterydów np. deksametazonu [1-3].

Czy istnieją leki na czkawkę?

W przypadku długotrwałej czkawki lekarz może wypisać leki na receptę, takie jak baklofen np. Baclofen Polpharma, chlorpromazyna np. Fenactil, metylfenidat np. Medikinet, pregabalinę np. Pregabalin Sandoz, nifedypinę np. Nifedipin Ratiopharm czy metoklopramid np. Metoclopramidum Polpharma. Są to jednak silne leki, a długotrwała czkawka może mieć wiele przyczyn. Z tego względu najważniejsza jest odpowiednia diagnostyka i poznanie prawdopodobnej przyczyny występowania uciążliwej czkawki.

Często konieczne jest wykonanie zabiegów. Jednym z nich jest stymulacja tylnej ściany gardła cewnikiem wprowadzonym przez nos (na głębokość ok. 8-12 cm). Taka procedura medyczna przerywa aferentną drogę wyzwalania czkawki (nerw językowo-gardłowy i nerw błędny) [1,2].

Podsumowanie

Najczęściej czkawka trwa krótką chwilę i nie jest specjalnie groźna ani uciążliwa. W większości przypadków przechodzi sama lub po zastosowaniu prostych trików, które mają na celu przerwanie czkawki. Jednak zdarza się, że czkawka trwa bardzo długo. Trwająca powyżej 48h powinna być sygnałem, że koniecznie trzeba udać się do lekarza. Może być ona wtedy symptomem poważnych chorób i bardzo ważne, aby przeprowadzić dokładną diagnostykę.