Wszawica występuje we wszystkich krajach na świecie, niezależnie od wieku i statusu ekonomicznego pacjenta. Teza, jakoby choroba dotyczyła tylko osób o niskim poziomie higieny, jest często powielanym mitem. Wszy mogą bytować na każdym z nas, a do zarażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą zarażoną, bądź z jej rzeczami osobistymi.

Wszawica głowowa to pasożytnicza choroba skóry głowy, która wywoływana jest przez wesz głowową. Pasożyt ten osiąga wielkość 2-3,5 mm, a w czasie swojego miesięcznego życia składa 200–300 jaj, które potrzebują 2–3 tygodni, aby dojrzeć [1]. Do rozpoznania wszawicy niezbędne jest odnalezienie żywej wszy [2,3]. Interesujący jest fakt, że wszy mogą przybierać kolor odpowiadający kolorowi włosów swojego żywiciela. Warto pamiętać, że wszawica głowy nie wiąże się z niską dbałością o higienę osobistą [3].

Od czego robią się wszy? Skąd się biorą?

Do przeniesienia zakażenia dochodzi poprzez kontakt bezpośredni (głowa-głowa). Wszy nie posiadają zdolności do skakania, ani latania. Potrafią jednak pełzać i to z dość imponującą szybkością, bo zdolne są przebyć aż 23 cm w ciągu minuty [2]. Rzadziej do transmisji tych pasożytów dochodzi poprzez przedmioty codziennego użytku, jak szczotki do włosów, gumki, nakrycia głowy, czy poście. Niemniej jednak taki sposób przeniesienia zakażenia, choć mniej prawdopodobny, to jednak również pozostaje możliwy. Wszawica najłatwiej rozprzestrzenia się tam, gdzie obecne są duże skupiska ludzi takich jak żłobki, przedszkola czy wakacyjne wyjazdy kolonijne.

Mimo że wszawica może dotknąć każdego z nas, to najczęściej cierpią na nią dzieci. Wynika to z faktu, iż nie potrafią one jeszcze w pełni świadomie przestrzegać pewnych zasad higieny. Często wspólnie z rówieśnikami korzystają z tych samych przedmiotów użytku osobistego, takich jak grzebienie, czy czapki. Niemniej, wszawica może dotknąć także dorosłych, a do zarażenia może dojść m.in. w środkach komunikacji miejskiej, na basenie, na siłowni czy w innych miejscach, w których przebywa duża liczba osób jednocześnie [1-3].

Wesz głowowa nie przenosi innych chorób, jak również nie przenosi się na zwierzęta domowe. Podstawowym objawem tej choroby jest obecność na głowie wszy i gnid, jak również intensywny świąd. Swędzenie skóry wynika z nadwrażliwości na ślinę wszy [1-3]. Podczas pierwszego zakażenia tym pasożytem świąd może pojawić się dopiero po upływie 4-6 tygodni. Jest to czas potrzebny na rozwój nadwrażliwości [3].

Wszawica – objawy. Jak wyglądają wszy?

Objawy wszawicy są głównie związane z ukąszeniami i reakcjami skórnymi wywołanymi przez wszy. Oto niektóre z objawów wszawicy:

1. Świąd: Jest to najczęstszy objaw wszawicy. Świąd jest wynikiem reakcji alergicznej na ślinę wszy, która jest wstrzykiwana podczas żerowania.
2. Grudki i zaczerwienienie skóry: Po ukąszeniu wszy na skórze mogą pojawić się niewielkie grudki obrzękowe lub zaczerwienienie.
3. Obecność wszy lub ich jaj na włosach: Można dostrzec wszy lub ich jaja (gnidy) przy badaniu skóry i włosów.

Ważne jest, aby pamiętać, że reakcje na obecność wszy mogą się różnić u różnych osób. Niektórzy mogą doświadczać silniejszych reakcji skórnych, podczas gdy inni mogą mieć łagodniejsze objawy. W przypadku podejrzenia wszawicy zaleca się skonsultowanie się z lekarzem, który może postawić diagnozę i zalecić odpowiednie leczenie [8].

Jak rozpoznać wszy? Diagnoza

Diagnoza wszawicy opiera się przede wszystkim na obserwacji objawów. W przypadku podejrzenia obecności wszy, należy dokładnie zbadać skórę głowy lub inne obszary ciała, takie jak brwi, rzęsy, broda, w poszukiwaniu wszy lub gnid. Wszy różnią się rozmiarami, a ich obecność można zauważyć dzięki charakterystycznym oznakom, takim jak świąd skóry, widoczne wszy poruszające się po skórze lub na odzieży oraz obecność gnid – jajek wszy przymocowanych do włosów.

W przypadku potwierdzenia obecności wszy, można również skorzystać z dodatkowych metod diagnostycznych, takich jak użycie przyrządu do wizualizacji wszy lub ocena ograniczonego obszaru skóry pod mikroskopem. Dodatkowo, można wykonać test obecności enzymu hydrolazy, który jest obecny w wydalinach wszy i pozwala potwierdzić infekcję. Przy diagnozowaniu wszawicy ważne jest również skonsultowanie się z lekarzem, który może omówić objawy, zebrać wywiad medyczny i zalecić odpowiednie leczenie [9].

Najskuteczniejszy preparat na wszy i gnidy – jak się ich pozbyć?

Przed rozpoczęciem terapii wszawicy nie jest konieczna wizyta u lekarza. Preparaty do zwalczania wszy dostępne są w aptece bez recepty. Pamiętaj, że kuracji powinny zostać poddane osoby, u których stwierdzono obecność wszy na skórze głowy, jak również osoby z jej najbliższego otoczenia [1,2].

Szampon na wszy i gnidy z permetryną

Jednym z najpopularniejszych preparatów na wszy jest szampon, zawierający składnik aktywny permetrynę (np. Sora Forte). Jest to substancja owadobójcza, która atakuje układ nerwowy wszy. Szampon z permetryną można stosować u osób powyżej 3. roku życia. Jego skuteczność ocenia się na około 80%. Jest to związane z rosnącą opornością wszy na działanie tej substancji.

Jak stosować szampon na wszy z permetryną?

Przed zastosowaniem szamponu należy zmoczyć włosy, pozbywając się resztek odżywek oraz produktów do stylizacji. Następnie należy nanieść szampon na skórę głowy, masując do uzyskania piany, po czym pozostawić pianę na włosach przez ok. 10 minut. Po tym czasie włosy należy dokładnie spłukać letnią wodą. Procedurę tę najlepiej przeprowadzić nad zlewem, a nie w wannie, dzięki czemu spłukiwana piana nie będzie miała kontaktu ze skórą ciała. Jeszcze mokre włosy, należy dokładnie wyczesać przy pomocy gęstego grzebienia. Pamiętaj też, że kuracja powinna być powtórzona po upływie 10 dni [1,2,4].

Preparaty z prermetryną mogą powodować miejscowe zaczerwienienie, łagodne pieczenie oraz świąd. Dlatego też warto wiedzieć, że takie objawy po zastosowaniu szamponu z tą substancją nie świadczą o ponownym zakażeniu. Jednak, gdy po dwukrotnym zastosowaniu preparatu, u osoby chorej stwierdzona zostanie obecność żywej wszy, należy zastosować kurację środkami zawierającymi inne substancje [2].

Preparaty na wszawicę na bazie olejów mineralnych

Terapię wszawicy można przeprowadzić również, wykorzystując preparaty na bazie olejów mineralnych (dimetikon, cyklometikon), które obecne są w takich preparatach, jak Hedrin, Paranit Lotion, Nyda. Ich działanie polega na zablokowaniu układu oddechowego wszy, co prowadzi do jej śmierci. Jeśli szukasz preparatu na wszy i gnidy bez wyczesywania wśród wspomnianych środków, warto sięgnąć po płyn Hedrin. Zaletą tych preparatów jest fakt, że można je stosować u młodszych dzieci, jak również u kobiet w ciąży. Niektóre preparaty zawierają dodatkowo mirystynian izopropylu (np. Pipi Nitolic), który przyczynia się do rozpuszczenia zewnętrznego szkieletu wszy, a tym samym do jej odwodnienia i śmierci. Preparaty te można stosować u osób powyżej 2. roku życia.

Jak stosować prepraty na wszy i gnidy z olejami mineralnymi?

Sposób użycia tych produktów polega na dokładnym pokryciu nimi suchych włosów i pozostawienie na czas określony przez producenta (od 10 minut do 1 godziny). Zwróć uwagę na zalecenia producenta dotyczące ilości produktu, jaką powinieneś użyć. Zależy ona od długości włosów. Po upływie określonego czasu dokładnie wyczesz włosy gęstym grzebieniem (zazwyczaj znajdziesz go w opakowaniu), a następnie umyj włosy zwykłym szamponem. Kurację należy powtórzyć po 7-10 dniach [1-3].

O czym jeszcze warto pamiętać?

Warto podkreślić, że wszawica nie jest chorobą, która wymaga pozostania w domu do momentu jej zwalczenia. Po zidentyfikowaniu obecności żywej wszy na skórze głowy należy niezwłocznie rozpocząć leczenie osoby chorej oraz osób z jej najbliższego otoczenia. Poinformuj również osoby, które z dużym prawdopodobieństwem mogły być narażone na przeniesienie zakażenia. Nie ma jednak podstaw ku temu, aby osoba z wszawicą została wykluczona z codziennej aktywności. Należy jednak zwrócić uwagę na unikanie bezpośredniego kontaktu z innymi osobami oraz współdzielenie przedmiotów osobistych, jak szczotki do włosów, czy gumki.

Po przeprowadzeniu leczenia warto wygotować wszelkie akcesoria do włosów (gumki, spinki, szczotki), a jeśli nie jest to możliwe, najlepiej je wyrzucić. Również pościel i nakrycia głowy wypierz w temperaturze min. 60°C, a rzeczy, których nie da się uprać, należy umieścić na 2-3 tygodnie w plastikowym worku [1].

Co odstrasza wszy, czyli jak zapobiec wszawicy głowy?

Sprawdzanie włosów

Obecnie w żłobkach, przedszkolach i szkołach rzadko sprawdza się dzieciom włosy. Lekarze powinni uczulić rodziców, że jest to fundament profilaktyki wszawicy. Wczesne wykrycie wszy i gnid u dziecka pozwoli na szybkie wdrożenie terapii i na ograniczenie ryzyka rozprzestrzeniania wszawicy na inne dzieci lub domowników. Należy regularnie sprawdzać włosy swoich pociech, zwłaszcza po powrocie z wycieczek szkolnych, wakacji i kolonii [4,5].

Preparaty odstraszające wszy

Poza unikaniem kontaktu głowa-głowa z osobą zakażoną, dobrym pomysłem będzie wówczas zastosowanie preparatów odstraszających wszy. U dziewczynek świetnie sprawdzą się gumki do włosów przeciw wszom, np. Leeloop, Cicho wSZA. Są one nasączone olejkami eterycznymi, które odstraszają wszy. Ich działanie utrzymuje się przez około 2 tygodnie. Inną metodą zapobiegania wszawicy jest stosowanie sprayów ochronnych działających odstraszająco (np. Pipi Nitolic Prevent Plus), które podobnie jak gumki do włosów, zawierają olejki eteryczne odstraszające wszy [5,6].

Przedmioty użytku osobistego

Kolejną składową profilaktyki wszawicy jest korzystanie wyłącznie ze swoich przedmiotów użytku osobistego. Należą do nich m.in. grzebienie i szczotki do włosów, gumki i frotki, ręczniki, czapki, czy pościel. Wydaje się to oczywiste, tymczasem wśród dzieci wymienianie się kolorowymi frotkami czy modnymi czapkami jest powszechne. Dzieci należy uczulić, aby nie wymieniały się z innymi rówieśnikami rzeczami osobistymi.

Jeśli ktoś z naszego otoczenia ma wszawicę, należy właściwie zadbać o jego przedmioty codziennego użytku. Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się wszy, można te przedmioty zamrozić na około 48h, gotować w wodzie temperaturze 60 oC przez minimum 5 min, umyć gorącą wodą z detergentem bądź moczyć w spirytusie przez około 1 godzinę.

Pościel, ręczniki, nakrycia głowy itp. należy wyprać w pralce w temperaturze minimum 60 oC, wysuszyć i wyprasować. Wesz głowowa bez kontaktu z człowiekiem jest w stanie przeżyć do 48 godzin, dlatego warto również dokładnie odkurzyć mieszkanie i wytrzeć meble [7, 8].

Profilaktyka wszawicy w przedszkołach i szkołach. Czego nie lubią wszy?

Profilaktyka wszawicy odgrywa istotną rolę w przedszkolach i szkołach podstawowych, ponieważ pasożyty łatwo przenoszą się z osoby na osobę, zwłaszcza w miejscach o dużej grupie dzieci. Oto kilka aspektów profilaktyki wszawicy w przedszkolach i szkołach podstawowych:

1. Edukacja zdrowotna: Ważne jest, aby edukować dzieci, rodziców i personel szkolny na temat wszawicy, jej objawów, sposobów przenoszenia i sposobów zapobiegania. Dzieci powinny być informowane, aby nie dzieliły się przedmiotami osobistymi, takimi jak czapki, grzebienie, szczotki czy opaski na włosy.
2. Regularne kontrole: Przedszkola i szkoły mogą organizować regularne kontrole higieniczne, podczas których personel szkolny sprawdzałby obecność wszawicy u dzieci. Dzięki tym kontrolom wczesne przypadki wszawicy można zidentyfikować i szybko podjąć odpowiednie kroki.
3. Powiadomienie rodziców: W przypadku wykrycia wszawicy u dziecka, rodzice powinni zostać poinformowani natychmiast, tak aby mogli podjąć odpowiednie działania i leczenie.
4. Higiena osobista: Regularne mycie i dbanie o czystość włosów może ograniczyć ryzyko infestacji wszy. Dzieci powinny być edukowane w zakresie higieny osobistej i regularnego mycia głowy.
5. Unikanie kontaktu bezpośredniego: Ważne jest, aby dzieci unikały bezpośredniego kontaktu włosami, zwłaszcza podczas zabawy lub wspólnego korzystania z przedmiotów osobistych.
6. Sterylizacja współdzielonych przedmiotów: Przedszkola i szkoły powinny dążyć do zapewnienia sterylizacji przedmiotów współdzielonych, takich jak grzebienie, szczotki do włosów i czapki [10].

Czego NIE ROBIĆ, aby zapobiec wszawicy?

Jeśli podejrzewamy u siebie bądź u kogoś z naszego otoczenia wszy, absolutnie nie należy stosować preparatów przeciw wszawicy przeznaczonych dla zwierząt. Wszy, które bytują na psach lub kotach, nie są tożsame z ludzkimi. Oznacza to, że preparaty dedykowane czworonogom dla ludzi będą nieskuteczne, a co więcej, mogą być wręcz toksyczne.

Co więcej, piętnowanie osób z wszawicą jest często przyczyną zaniechania przez nich odpowiedniego leczenia. To z kolei nasila rozprzestrzenianie się wszy na kolejne osoby. Niezbędna jest właściwa edukacja i uświadamianie pacjentów, że wszy nie wybierają gospodarza w zależności od jego poziomu higieny czy zamożności. Każdy z nas może cierpieć na tę chorobę.

Jakie mogą być powikłania i konsekwencje wszawicy?

Wszawica może prowadzić do różnych powikłań i konsekwencji. Oto niektóre z nich:

1. Infekcje dodatkowe: Uszkodzenie skóry głowy przez swędzenie i drapanie się może otworzyć drogę do zakażeń bakteryjnych i/lub grzybiczych.
2. Kołtun: W skrajnych przypadkach, na głowie osoby zarażonej wszawicą mogą pojawić się „kołtuny” – włosy zlepione ropno-surowiczą wydzieliną.
3. Swędzenie: Swędzenie jest najczęstszym objawem wszawicy i może być bardzo uciążliwe. Ciągłe drapanie się może pogłębiać problem i prowadzić do wtórnych zakażeń bakteryjnych.
4. Uciążliwość psychiczna: Wszawica może również wpływać na samopoczucie psychiczne i powodować stres, wstyd i niepokój u osób dotkniętych infekcją [8].