Czym są testy serologiczne i jaki jest ich cel?

Testy serologiczne należą do tzw. diagnostyki pośredniej. W przeciwieństwie do testów genetycznych, będących elementem diagnostyki bezpośredniej, wykrywają jedynie odpowiedź organizmu na patogen, a nie jego obecność. Umożliwia to rozpoznawanie przebytego już zakażenia u osób z bezobjawowym lub z łagodnym przebiegiem infekcji. Można je również wykonywać u pacjentów z powikłaniami choroby, u których nie przeprowadzono badań genetycznych.

Testy na przeciwciała są istotne w badaniach epidemiologicznych oceniających rozpowszechnienie zakażenia oraz odporność populacji co umożliwiają identyfikację ozdrowieńców. Mogą być także stosowane w celu oceny odpowiedzi układu immunologicznego na podaną szczepionkę.

Celem badań serologicznych jest zidentyfikowanie przeciwciał anty-SARS-CoV-2, które powstają po kontakcie z wirusem. Przeciwciała IgA, IgM i IgG są specyficzne dla zakażeń koronawirusem oraz innych ostrych wirusowych zakażeń. Obecność klasy IgM lub IgG może świadczyć o obecnym zakażeniu, natomiast klasy IgA o zainfekowaniu w przeszłości. 

Przeciwciała IgM

Przeciwciała w klasie IgM występują niemal wyłącznie w odpowiedzi pierwotnej na patogen. Określa się je jako przeciwciała „wczesnej fazy” infekcji, a ich obecność może świadczyć o aktywnym zakażeniu. Antygenem dla przeciwciał są najczęściej fragmenty wirusów, bakterii, grzybów, pokarm, a czasami nawet tkanki własnego organizmu. W przypadku infekcji wywoływanych przez koronawirusy, przeciwciała w klasie IgM są w większości skierowane przeciwko białku N, czyli białku nukleokapsydu. Cechuje się ono immunodominacją, co oznacza, że spośród antygenów SARS-CoV-2 przeciwko temu białku odpowiedź immunologiczna rozwija się najsilniej.

Synteza specyficznych przeciwciał anty-SARS-CoV-2 po kontakcie z wirusem zachodzi z pewnym opóźnieniem. U chorych na COVID-19 zarówno przeciwciała klasy IgM, jak i IgA są wykrywalne od około 6. do 8. dnia od wystąpienia pierwszych objawów klinicznych.

Miano przeciwciał anty-SARS-CoV-2 klasy IgM narasta w pierwszych dniach po wystąpieniu objawów klinicznych, po czym stopniowo maleje. Ponadto dane literaturowe wskazują, że poziom wykrywanych przeciwciał IgM jest wyższy u chorych w ciężkim stanie klinicznym w porównaniu do miana tych przeciwciał u pacjentów ze skąpo objawową postacią COVID-19.

Przeciwciała IgG

IgG są to białka odpornościowe wytwarzane przez limfocyty B podczas kontaktu z antygenem. Działania IgG są swoiste i skierowane zawsze przeciwko konkretnemu antygenowi. Zastępują one mniej swoiste przeciwciała IgM. Przeciwciała IgG są przeciwciałami „późnej fazy” infekcji, wskazującymi na rozwinięcie humoralnej odpowiedzi immunologicznej. Świadczy to najczęściej o przebytym kontakcie z wirusem SARS-CoV-2.

Nasz organizm wytwarza IgG dzięki pamięci immunologicznej komórek plazmatycznych. Powoduje to, że ich poziom może utrzymać się we krwi przez wiele lat. IgG potrafią tworzyć całe kompleksy immunologiczne z cząsteczkami antygenu oraz aktywować układa dopełniacza, czyli zgrupowania białek inicjujących stan zapalny. Ma to na celu zneutralizowanie antygenu oraz jego bezpieczne usunięcie z organizmu. Co ważne przeciwciała IgG przenikają przez łożysko, co wpływa na rozwój odporności płodu. 

Kiedy powinno się wykonać oznaczenie przeciwciał?

Badania pokazują, iż przeciwciała IgM oraz IgG wykrywa się u 40% osób po 7 dniach od zakażenia. Po 15 dniach przeciwciała IgM są wykrywane u ponad 94,4% badanych, a IgG – u 79,8%. Świadczy to, że testy serologiczne najlepiej wykonać między 10. a 21. dniem od momentu wystąpienia objawów. 

W jakich sytuacjach można wykonać test?

Badanie można wykonać:

• u osób, które mogły mieć kontakt z zakażonymi SARS-CoV-2, ale nie spełniają kryteriów wykonania badań RT-PCR,
• w celu wykrycia osób, które przeszły infekcję bezobjawowo lub skąpo objawowo,
• u pacjentów z powikłaniami po niedawnym przebyciu infekcji grypopodobnej, którzy nie byli badani w kierunku koronawirusa,
• u osób szczególnie narażonych na kontakt z SARS-CoV-2 w celu wykluczenia wcześniejszego kontaktu z wirusem SARS-CoV-2 lub potwierdzenia istnienia odporności,
• w celach badawczych, mających na celu ustalenie rozpowszechnienia zakażenia w populacji (czytaj także: Koronawirus — podsumowanie tygodniowych danych epidemiologicznych [22.02 – 28.02]).

Interpretacja wyników testu

Wyników badań serologicznych nie powinno się wykorzystywać jako podstawa do diagnozowania oraz wykluczania zakażenia SARS-CoV-2 lub do informowania o stanie zakażenia. Wynik badania serologicznego musi być interpretowany w połączeniu z objawami klinicznymi oraz wywiadem epidemiologicznym pacjenta. Ze względu na możliwą nadczułość testu badanie ma charakter przesiewowy. Każdy wynik dodatni w klasie IgM powinien być potwierdzony innym testem laboratoryjnym. Testy wykrywające specyficzne przeciwciała anty-SARS-CoV-2 są dopełnieniem metody PCR.

Zbyt wczesne wykonanie badań serologicznych może dać wynik fałszywie ujemny, ze względu na istnienie okna serologicznego, czyli czasu, w którym specyficzne przeciwciała nie są jeszcze wykrywalne. Wyniki dodatnie może spowodować również przebyta lub trwająca infekcja szczepami koronawirusa innymi niż SARS-CoV-2 (czytaj także: Warianty koronawirusa – charakterystyka i porównanie).

Sam pozytywny wynik przeciwciał nie świadczy o trwającej infekcji. Wytworzone przeciwciała oznaczają jedynie kontakt z wirusem. Dodatnie wyniki badań serologicznych nie są podstawą do skierowania pacjenta na izolację. W dokładnej interpretacji otrzymanych wyników należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który podejmie decyzję o kolejnych, koniecznych krokach. 

Badania ilościowe przeciwciał klasy IgG mogą za to świadczyć o nabyciu odporności na skutek przebycia infekcji. Co istotne, na podstawie ujemnego testu na przeciwciała nie można również wykluczyć zakażenia koronawirusem. Ujemny wynik świadczy jedynie o tym, że organizm nie wytworzył przeciwciał. Należy pamiętać, że przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2 pojawiają się stosunkowo późno, dlatego też badania serologiczne nie mogą zastępować badań RT-PCR oraz testów antygenowych.