Co to jest menopauza?

Menopauza jest naturalnym procesem, który występuje u dojrzałych kobiet i oznacza zakończenie okresu płodności. Jest związana z zaburzeniami gospodarki hormonalnej, co prowadzi do licznych dolegliwości, takich jak charakterystyczne uderzenia gorąca i zmiany nastroju. Objawy menopauzy mogą się różnić u różnych kobiet i mogą obejmować również zaburzenia miesiączkowania.

Menopauza ma kilka etapów, a pierwszym z nich jest perimenopauza, która jest okresem przed właściwą menopauzą. W tym czasie kobieta może doświadczać nieregularności w cyklu menstruacyjnym i innych objawów, takich jak napady gorąca. Kolejnym etapem jest menopauza, która jest oficjalnie potwierdzana, gdy kobieta nie miała menstruacji przez rok. Następnie rozpoczyna się postmenopauza, która trwa przez resztę życia kobiety.

Ważne jest, aby zgłosić się do specjalisty, który może udzielić wsparcia i zaoferować odpowiednie leczenie dla kobiet, które doświadczają trudnych objawów menopauzy. Specjalista może doradzić w sprawie zmiany stylu życia, diety, suplementów czy terapii hormonalnej, w zależności od potrzeb pacjentki. Należy jednak pamiętać, że menopauza jest naturalnym procesem i nie powinna być postrzegana jako choroba. To jest czas, w którym należy dbać o siebie i swoje zdrowie, a także konsultować się z lekarzem w razie trudności [1].

Okres okołomenopauzalny — jakie występują objawy?

Polska jest krajem, w którym średni wiek występowania menopauzy wynosi ok. 50 lat. Proces ten poprzedza jednak tzw. okres okołomenopauzalny, podczas którego może dochodzić do pewnego pogorszenia jakości życia. Jest to zresztą związane z sukcesywnym wygaszaniem pracy jajników, co jest równoznaczne z redukcją wydzielania estrogenów i progesteronu. Końcowym etapem jest zahamowanie cykli owulacyjnych i w efekcie zaprzestanie miesiączkowania. Przyjmuje się, że okres okołomenopauzalny rozpoczyna się ok. 5 lat przed ustaniem czynności wydzielniczej jajników.

Wśród wczesnych symptomów zauważalnych jeszcze w okresie menopauzalnym wymienia się tzw. objawy wypadowe: zlewne poty, uderzenia gorąca, bezsenność, bóle i zawroty głowy, huśtawka nastrojów, kołatanie serca, kłopoty z koncentracją, popadanie w przygnębienie, a w niektórych przypadkach depresja. Wymienione objawy są powiązane ze spadkiem stężenia estrogenów w ośrodkowym układzie nerwowym, a konkretnie w układzie limbicznym i podwzgórzu.

Lekkie nasilenie dolegliwości ustępuje samoistnie lub udaje się złagodzić roślinnymi preparatami. Jednak w przypadku ciężkich objawów stosuje się najczęściej hormonalną terapię zastępczą. Zwłaszcza wtedy, gdy objawy wypadowe znacznie obniżają jakość życia i utrzymują się ponad 2 lata od menopauzy.

Co więcej, niedobór estrogenów może zwiększać ryzyko wystąpienia osteoporozy pomenopauzalnej, choroby Alzheimera, a nawet miażdżycy oraz zespołu wieńcowego. Zaznaczmy, że stosowanie HTZ jako leków zapobiegających wystąpieniu chorób układu krążenia wywołuje jednak pewne kontrowersje [1].

Jakie są metody łagodzenia objawów menopauzy?

Niektóre metody łagodzenia objawów menopauzy to terapia hormonalna zastępcza, która jest najskuteczniejszym leczeniem uderzeń gorąca, suchości pochwy, zmian nastroju i innych objawów. Jednak, podobnie jak w przypadku każdego leku, warto rozważyć korzyści w porównaniu do ryzyka. Zmiany stylu życia, takie jak regularna aktywność fizyczna, utrzymanie zdrowej wagi, redukcja stresu oraz unikanie kofeiny i alkoholu, mogą również pomóc w zarządzaniu objawami okołomenopauzalnymi. Roślinne środki, takie jak czerwona koniczyna, pluskwica, czy soja, mogą również złagodzić niektóre objawy menopauzy.

Hormonalna terapia zastępcza — jak działa?

HTZ ma na celu wyrównanie stężenia hormonów, których niedobór wywołuje m.in. wymienione wyżej objawy wypadowe. W tym celu wykorzystuje się leki zawierające w swoim składzie estrogeny lub połączenia estrogeno-progesteronowe. Poszczególne preparaty występują w postaci doustnej, ale mogą być również stosowane donosowo, przezskórnie, a także miejscowo lub domięśniowo.

HTZ zawierające estrogeny:

• Estrofem,
• Estrofem Mite,

• Estraderm TTS,
• Lenzetto,
• Systen 50.

HTZ zawierające połączenia estrogeno-progesteronowe:

• Systen Conti,
• Systen Senqui,

• Cyclo-Progynova,
• Novofem,
• Activelle,

• Kliogest,
• Climen,
• Femoston.

Aby kuracja przynosiła oczekiwane rezultaty, leki muszą być dobrane indywidualne. Oznacza to, że przed wdrożeniem farmakoterapii pacjentka powinna zostać poddana szeregowi badań, m.in. z krwi, a także USG ginekologicznemu oraz mammografii. Dopiero na tej podstawie lekarz może zdecydować, jaki preparat okaże się w danym przypadku najbardziej odpowiedni. Kuracja polega na przyjmowaniu możliwie najniższej skutecznej dawki, co pozwoli zmniejszyć ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Właśnie ze względu na tę możliwość każda kobieta stosująca HTZ jest zobligowana do wykonywania regularnych badań kontrolnych [1,2].

Jakie są wady i zalety hormonalnej terapii zastępczej?

Nie ulega wątpliwości, że hormonalna terapia zastępcza ma wiele korzyści. Nie tylko poprawia ogólny komfort życia, ale także chroni przed rozwojem niektórych chorób, w tym chorób przewlekłych. Na przykład, obniża ryzyko rozwoju osteoporozy (i złamań kości) oraz nowotworu jelita grubego. Co więcej, wpływa korzystnie na stan skóry, zwiększa nawilżenie błon śluzowych, a także poprawia kondycję układu moczowo-płciowego (problem nietrzymania moczu).

Jednak obok zalet istnieją również wady. Stosowanie HTZ może bowiem predysponować do wystąpienia zdarzeń zakrzepowo-zatorowych, kamicy pęcherzyka żółciowego, a także rozwoju raka endometrium oraz sutka. Ryzyko wystąpienia tych powikłań obniża indywidualizacja terapii i regularne jej monitorowanie, o czym wspomniałam wcześniej.

Zaleca się, aby hormonalną terapię zastępczą stosować maksymalnie 5 lat. Jednak ze względu na to, że leczenie ma charakter objawowy, u większości kobiet, które odstawiły HTZ, obserwuje się nawrót uciążliwych dolegliwości. Niektórzy specjaliści uważają, że rozwiązaniem może być sukcesywne obniżanie dawek przyjmowanych hormonów i w konsekwencji zaprzestanie terapii. Nie podlega jednak dyskusji fakt, że największe korzyści są osiągane jedynie w przypadku indywidualnego podejścia lekarza do pacjentki [2,3].

Po jakim czasie zaczyna działać hormonalna terapia zastępcza?

Czas, w jakim zaczyna działać hormonalna terapia zastępcza, zależy od rodzaju stosowanego preparatu oraz indywidualnych czynników pacjenta. Niektóre objawy, takie jak uderzenia gorąca i nocne poty, mogą ustąpić po kilku dniach od rozpoczęcia terapii, ale w celu uzyskania pełnego efektu, często wymaganym jest około 4-6 tygodni stosowania.

Czy hormonalna terapia zastępcza powoduje tycie?

Istnieje powszechne przekonanie, że hormonalna terapia zastępcza  prowadzi do tycia. Jednakże badania wykazały, że to nie sama terapia hormonalna powoduje przyrost masy ciała, lecz zmiany zachodzące w organizmie w okresie menopauzy. W rzeczywistości niektóre badania sugerują, że HTZ może pomóc kobietom utrzymać zdrową wagę lub nawet pomóc w odchudzaniu poprzez redukcję objawów menopauzy [4,5].