Hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie, definiuje się jako występowanie włosów twardych i zawierających pigment u kobiet w miejscach, w których typowo są one obecne u mężczyzn. W przypadku hirsutyzmu włosy mogą występować w okolicach brody, bokobrodów, wargi górnej, na plecach czy w obrębie wewnętrznej powierzchni ud. Hirsutyzm jest objawem nie tylko kosmetycznym wpływającym negatywnie na jakość życia, jego obecność może wiązać się z obecnością wielu chorób ogólnoustrojowych, często staje się problemem interdyscyplinarnym – endokrynologicznym, ginekologicznym i dermatologicznym. Zatem w każdym przypadku należy starannie zebrać wywiad, wdrożyć odpowiednie badanie diagnostyczne oraz właściwe leczenie. 

Jak zdiagnozować hirsutyzm?

Pierwszy krok w określeniu hirsutyzmu stanowi określenie miejsc występowania nadmiernego owłosienia oraz ustalenie czasu, w którym osoba zauważyła pojawienie się włosów. Niezbędne są także informacje na temat regularności cykli miesiączkowych oraz ewentualnych objawów wskazujących na obecność zaburzeń metabolicznych. Należy zebrać szczegółowy wywiad dotyczący stosowania leków oraz występowania chorób współistniejących. 

Hirsutyzm rozpoznaje się, przeprowadzając badanie przedmiotowe oraz stosując przeznaczone do tego skale. Najbardziej znaną oraz najczęściej wykorzystywaną skalą jest zmodyfikowana skala Ferrimana- Gallweya. Dokonuje się w niej oceny wzrokowej 9 miejsc, w których obecność włosów uznaje się za nieprawidłową, przyznając w zależności od nasilenia owłosienia od 1 (pojedyncze włosy) do 4 punktów (gęste włosy). U Amerykanów i osób z Europy centralnej oraz wschodniej hirsutyzm rozpoznajemy >8 pkt. W populacji kobiet zamieszkujących basen Morza Śródziemnego zaburzenie jest rozpoznawane przy >9, natomiast w populacji Azjatów >2 pkt.

Podział ze względu na nasilenie hirsutyzmu wg. skali Ferrimana-Gallweya:

• hirsutyzm łagodny (8-15 pkt)
• hirsutyzm ciężki (>15pkt)

Jakie są przyczyny hirsutyzmu?

1. Nadmiar androgenów (hiperandrogenizm)

• Zespół policystycznych jajników
• Wrodzony przerost nadnerczy
• Hiperkortyzolemia– u kobiet z chorobą Cushinga nadmiar kortyzolu hamuje wydzielanie gonadotropin, a zwiększone wydzielanie kortykotropiny (ACTH) prowadzi do wzrostu syntezy w głównej mierze androgenów w nadnerczach. 
• Guzy wirylizujące jajników lub nadnerczy

1. Hirsutyzm idiopatyczny- najczęstsza forma hirsutyzmu, związana z nadmierną obwodową aktywnością hormonów o działaniu androgenowym w skórze.
2. Zespoły genetyczne- niezmiernie rzadko wrodzone zespoły, w których składową jest nadmierne owłosienie. Są to m.in.:

• zespół Ambras lub zespół wilkołaka
• zespół Cantu

Jak leczyć hirsutyzm?

Leczenie kosmetyczne- jest rekomendowane w każdej postaci nadmiernego owłosienia. Jest nie tylko uzupełnieniem farmakoterapii, lecz także często jedynym możliwym postępowaniem do zaproponowania. Można skorzystać z metod doraźnego usuwania włosów, które samodzielnie stosuje się w warunkach domowych- są to depilacja przez wyrywanie lub mechaniczne golenie czy też użycie środków kosmetycznych (kremów, pianek). Można w gabinetach kosmetycznych i dermatologicznych przeprowadzić zabieg depilacji woskiem czy też zabiegi trwałej redukcji niepożądanego owłosienia, tj. elektrolizę lub fotoepilację.  Ponadto można zastosować miejscowo Eflornitynę– krem spowalniający odrost włosów po epilacji.  Preparat ma szczególne zastosowanie u chorych z jasnym owłosieniem oraz dużą ilością włosków meszkowych.

Należy jednak zaznaczyć, że elektroliza jest metodą bolesną i czasochłonną i może skutkować powstawaniem blizn. Polega na chemicznej lub termicznej destrukcji brodawki włosa. Jest jednak tanim rozwiązaniem w przypadku usuwania owłosienia na niewielkim obszarze skóry. Fotoepilacja natomiast to metoda nowoczesna i prężnie rozwijająca się w ostatnim czasie, w której wykorzystuje się laserowe i nielaserowe źródła światła. Wykorzystanie lasera medycznego stanowi obecnie najskuteczniejszą metodę usuwania zbędnego owłosienia. Wiązka światła działa na zawarty w cebulce barwnik- melatoninę, uszkadzając warstwę rozrodczą mieszka włosowego. Laserem można zniszczyć tylko te włosy, które są aktualnie w fazie wzrostu, pozostałe niestety odrastają. Dlatego konieczne jest wykonanie kilku zabiegów w kilkutygodniowych odstępach. Wybór metody powinien być indywidualny, najlepiej po konsultacji z lekarzem dermatologiem lub kosmetologiem.

Leczenie zaburzeń endokrynologicznych, ginekologicznych i metabolicznych nadmiernego owłosienia skóry.

Leczenie zaburzeń endokrynologicznych, ginekologicznych oraz metabolicznych w pierwszej kolejności wymaga podjęcia działań takich jak: zmniejszenie masy ciała poprzez dietę i wysiłek fizyczny w przypadku pacjentek z nadwagą, bądź otyłością. Poza tym dostępne są różne środki farmakologiczne, których wybór pozostawia się decyzji specjalistów. 

Poniżej zamieszczono najczęściej stosowanych leków.

• leki poprawiające wrażliwość na insulinę (biguanidy, tiazolidyediony). Stosowane w stanach przebiegających z insulinoopornością.
• Doustne leki antykoncepcyjne. Dwuskładnikowe tabletki estrogenowo-progestagenowe doprowadzają do spadku produkcji androgenów w jajnikach. Stosuje się przy zaburzeniach miesiączkowania, głównie w przebiegu PCOS u kobiet nieplanujących potomstwa.
• Antyandrogeny (Octan cyproteronu, Spironolakton, Flutamid, Finasteryd). Antyandrogeny mają działanie teratogenne i nie powinny być stosowane u kobiet bez jednoczesnego blokowania owulacji.
• Analogi GnRH (Leuprolid, Nafarelina). Stosowane w zaburzeniach miesiączkowania
• leki pobudzające jajeczkowanie, czyli antyestrogeny (Clostilbegyt). Zarezerwowane do stymulacji jajeczkowania u kobiet z cyklami bezowulacyjnymi. 
• FSH (Menotropina, Urofolitropina), stosowany najczęściej w iniekcjach w celu pobudzania jajeczkowania.
• Agoniści dopaminy (Bromergon, Parlodel, Norprolac, Dostinex), zmniejszają hiperprolaktynemię i jej następstwa.
• Horomonalna terapia (HT), stosowana u kobiet w okresie około- i pomenopauzalnym.
• Deksametazon to podstawowy lek w terapii wrodzonego przerostu kory nadnerczy

Leczenie operacyjne w stanach przebiegających z hirsutyzmem ma na celu usunięcie przyczyny nadmiaru androgenów. Są to operacje usunięcia guzów wirylizujących jajników i nadnerczy, operacje transsfenoidalnej resekcji gruczolaka przysadki w przypadku ACTH- zależnego zespołu Cushinga. 

Chemioterapia– znajduje zastosowanie w leczeniu postaci zaawansowanych i przerzutowych guzów nadnerczy i jajników.

Podsumowanie

Leczenie hirsutyzmu wymaga określenia stopnia nasilenia owłosienia, ustalenia jego przyczyny oraz wdrożenia odpowiedniego postępowania. Hirustyzmu nie można wyleczyć całkowicie, natomiast można spowolnić wzrost włosów oraz usunąć widoczne nieprawidłowe owłosienie. Zaburzenie to nie tylko problem kosmetyczny, lecz także może być objawem poważniejszych chorób, takich jak zespół policystycznych jajników i nadnerczy. Najważniejsze postępowanie polega na zastosowaniu metod zarówno kosmetycznych, jak i farmakologicznych. Leczenie zwykle jest długotrwałe i nie jest gwarantem długotrwałej czy permanentnej skuteczności.