Jak działają glikokortykosteroidy?

Mechanizm działania glikokortykosteroidów polega na łączeniu się ich z receptorem znajdującym się w cytoplazmie komórki. Tak powstały kompleks przemieszcza się do jądra komórkowego, gdzie wpływa na sekwencję DNA. W efekcie dochodzi do pobudzenia bądź zahamowania aktywności niektórych genów, co skutkuje pojawieniem się szeregu zdarzeń, jak np. zmniejszenia przepuszczalności naczyń krwionośnych, inhibicji syntezy cytokin prozapalnych, hamowania syntezy kolagenu, czy zmniejszenia proliferacji limfocytów T i B. Ich efektem jest osiągnięcie działania terapeutycznego:

• przeciwzapalnego;
• antyproliferacyjnego;
• immunosupresyjnego [2,3];

Glikokortykosteroidy stosowane na skórę mogą się różnić między sobą  siłą i zakresem działania. Uwarunkowane to jest, m.in.:

• ich strukturą chemiczną- zmiany w strukturze leku mogą wpływać na efekt leczniczy danej substancji, a także na jej właściwości farmakokinetyczne, jak np. rozpuszczalność;
• rodzajem zastosowanego podłoża dla substancji leczniczej, np. maści zwiększają penetrację glikokortykosteroidów przez skórę, a kremy ją zmniejszają;
• obszarem ciała, na który zostały zaaplikowane- penetracja tych substancji jest największa tam, gdzie skóra jest najcieńsza (np. na fałdach skórnych, powiekach, twarzy), a najmniejsza gdzie jest najgrubsza (np. na podeszwach stóp, kolanach, łokciach);
• metodą leczenia, na którą składają się przede wszystkim różne sposoby dawkowania danego leku [2];

Działanie preparatów zawierających w swoim składzie glikokortykosteroidy może być także wzmocnione poprzez dodanie innych składników aktywnych, m.in.:

• kwasu salicylowego (wzmocnione działanie przeciwzapalne);
• substancji przeciwgrzybiczych (np. klotrimazolu, nystatyny);
• antybiotyków (np. gentamycyny, neomycyny);
• dziegcia ( mającego działanie zmiękczające naskórek);

Dodatek tych substancji pozwala także na zmniejszenie dawki stosowanego glikokortykosteroidu oraz na skrócenie nim terapii [4].

Sposoby miejscowego dawkowania glikokortykosteroidów

Glikokortykosteroidy dzielimy na 4 grupy w zależności od siły działania:

• bardzo silnie działające;
• silnie działające;
• średnio- silnie działające;
• słabo działające;

W leczeniu schorzeń dermatologicznych za pomocą glikokortykosteroidów zastosowanie znajduje także obojętna baza. Dlaczego jej stosowanie jest tak bardzo ważne? Podczas aplikacji preparatu miejscowego ze sterydem w składzie, część substancji leczniczej akumuluje się w przestrzeniach między keratynocytami. Obojętna baza wiąże te “zmagazynowane” ilości leku i transportuje je do cytoplazmy komórki [2].

Sposób dawkowania leków dermatologicznych z glikokortykosteroidami jest zróżnicowany. To ze względu na chęć zwiększenia efektywności terapeutycznej przy jednoczesnym zminimalizowaniu ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Najczęściej leki te stosuje się w sposób:

• ciągły: najpierw, przez kilka dni aplikowany jest glikokortykosteroid o działaniu silnym, a potem stosuje się glikokortykosteroid o działaniu słabym;
• przerywany: np. w jeden dzień stosuje się lek z glikokortykosteroidem, a w drugi bazę, albo przez kilka dni lek, a potem przez kilka dni bazę;

Co ważne, prawie wszystkie preparaty zawierające glikokortykosteroid charakteryzują się długim czasem działania, więc stosuje się je tylko raz na dobę [5].

Jakie skutki uboczne mogą powodować maści sterydowe?

Stosowanie glikokortykosteroidów na skórę obarczone jest ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Są one skutkiem zdolności glikokortykosteroidów do hamowania syntezy kolagenu, elastyny i glikozaminoglikanów, a także do inhibicji proliferacji fibroblastów oraz keratynocytów.

Do najczęściej występujących skutków ubocznych wynikających z miejscowego stosowania glikokortykosteroidów należą:

• ścieńczenie naskórka i skóry właściwej;
• zmiany zanikowe w obrębie tkanki podskórnej;
• rozstępy,
• odbarwienie skóry;
• jaskra i zaćma w przypadku stosowania glikokortykosteroidów na powieki i w okolicach oczu [6];

Długotrwała terapia glikokortykosteroidami prowadzi także do rozwoju tachyfilaksji. Zjawisko to polega na zmniejszeniu wrażliwości pacjenta na działanie lecznicze leku, gdy stosuje się go przez zbyt długi okres czasu. Jest ono efektem wysycenia receptorów glikokortykosteroidowych, w wyniku czego kolejne cząstki leku nie mają z czym się łączyć. Rozwiązaniem tej sytuacji jest przerwanie terapii i zastosowanie zmienionego schematu dawkowania, które zmniejszy częstotliwość stosowania leku [2].

Jak poprawnie stosować maści sterydowe?

W celu zmniejszenia ryzyka pojawienia się działań niepożądanych oraz zwiększenia efektywności terapeutycznej stosowanego glikokortykosteroidu należy zastosować się do następujących zasad:

• czas stosowania preparatu z glikokortykosteroidem nie powinien być dłuższy niż 12 tygodni (w przypadku dorosłych) i 4 tygodnie (w przypadku dzieci);
• aplikacja leku powinna obejmować jak najmniejszy obszar skóry- tylko ten, który jest zmieniony chorobowo;
• stosowany preparat powinien być każdorazowo dobierany przez lekarza, który uwzględni przy tym rodzaj zmiany chorobowej, a także obszar skóry, na której lek ma być aplikowany;
• stosować się do zaleceń lekarza w kwestii dawkowania leku;
• przed aplikacją leku warto zaznajomić się z ulotką preparatu. Opisane w niej jest, m.in. jak dużą ilość substancji należy zastosować, by osiągnąć efekt leczniczy. Co ważne ilości te w większości przypadków podawane są w jednostkach FTU, oznaczających “1 opuszek palca”. Stąd ilości te są bardzo niewielkie. Jednak do osiągnięcia efektu leczniczego wystarczy smarować zmieniono chorobowo skórę cienką warstwą preparatu;
• w przypadku braku korzystnych rezultatów leczenia każdorazowo należy skonsultować się z lekarzem [1,2];