Oko człowieka jest bardzo złożonym narządem, składającym się z wielu struktur, które mogą ulegać uszkodzeniu na skutek działania środków leczniczych i powodować różnorodne działania niepożądane [1,3].

Jaskra i zwiększenie ciśnienia śródgałkowego

Produktami leczniczymi, które mogą doprowadzić do zwiększenia ciśnienia śródgałkowego, a w następstwie do jaskry są:

• warfaryna — doustny środek przeciwzakrzepowy (Warfin);
• topiramat (Topamax, Epiramat) — lek przeciwpadaczkowy. W sytuacji, w której wystąpi podwyższone ciśnienie śródgałkowe, lek jest odstawiany i wymieniany na inny; częstym działaniem niepożądanym jest również zamglone widzenie;
• glikokortykosteroidy stosowane ogólnoustrojowo, jak i miejscowo np. deksametazon (Dexaven) powodują utrudnienie odpływu cieczy wodnistej, czego następstwem jest zwiększenie ciśnienia śródocznego; przy stosowaniu tych leków zalecane są wizyty kontrolne u lekarza okulisty raz do roku;
• paklitaksel i docetaksel — leki przeciwnowotworowe [2,5].

Informacje na temat jaskry znajdziesz w tym artykule: Jaskra — choroba miliona Polaków. Co o niej wiemy?

Zaćma

Zmętnienie soczewki oka, prowadzące do zmniejszenia ostrości widzenia, a w konsekwencji do ślepoty, może zostać rozwinięte przez stosowanie leków, takich jak:

• glikokortykosteroidy stosowane miejscowo lub ogólnoustrojowo; w przypadku wystąpienia problemów lekarz zaleca redukcję dawki lub terapię przerywaną (niecodzienne stosowanie leku); wczesne wykrycie daje nadzieję na cofnięcie zmian;
• amiodaron — lek przeciwarytmiczny (Opacorden, Cordarone); zmętnienie soczewki obserwowane jest po minimum 5 miesiącach u ponad połowy pacjentów stosujących lek; uszkodzenia, które zaszły podczas terapii nie ulegają cofnięciu mimo ewentualnego zaprzestania leczenia,
• allopurynol —lek stosowany w leczeniu dny moczanowej (Milurit, Allupol). Zwiększone ryzyko zaćmy może wystąpić u osób stosujących lek powyżej 3 lat lub w wysokich dawkach (400 mg i więcej) [5,6].

Zaburzenia pracy nerwu wzrokowego

Leki, które należą do grupy inhibitorów fosfodiesterazy 5 (PDE 5) np. sildenafil (Inventum, Maxon Active, MaxigraGo, Mensil), tadalafil (Erlis, Tadamen, Cialis) stosowane w leczeniu zaburzeń erekcji, mogą niekiedy powodować tzw. niebieską mgiełkę, która charakteryzuje się nadwrażliwością na światło. To działanie niepożądane występuje u co dziesiątego pacjenta, który stosuje wysokie dawki (100 mg sildenafilu) i utrzymuje się przez około 5 godzin od momentu przyjęcia leku. Innymi produktami leczniczymi, które mogą powodować neuropatię (zaburzenie przewodnictwa) nerwu wzrokowego, są: chloramfenikol, metotreksat (Metex, Metotreksat — Ebewe), tamoksyfen (Tamoxifen Sandoz, Nolvadex-D), leki przeciwgruźlicze: etambutol (Ethambutol TEVA), izoniazyd (Nidrazid), ryfampicyna (Rifamazid) [5,7].

Zaburzenia widzenia 

Do leków powodujących zaburzenia widzenia (zwykle ustępujące po zaprzestaniu terapii) należą:

• leki NLPZ zawierające w swoim składzie celekoksyb (Aclexa) lub ibuprofen (Nurofen, Mig, Ibuprom),
• leki bakteriobójcze i pierwotniakobójcze: fluorochinolony (np. Cipronex) czy metronidazol (Metronidazol Polpharma), 
• lek moczopędny hydrochlorotiazyd, 
• krople stosowane w leczeniu jaskry zawierające dorzloamid (np. Nodom) lub brinzolamid (np. Azopt); działanie niepożądane występuje zaraz po aplikacji leku i ustępuje po około 5 minutach po podaniu [5,6].

Suchość oka

Ta dolegliwość może występować przy przyjmowaniu: leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji (np. Hydroxyzinum VP, Clemastium WZF) stosowanych w relacjach alergicznych, leku przeciwtrądzikowego z izotretynoiną (Curacne, Izotek, Aknenormin), leków rozkurczowych (Scopolan, Buscopan) oraz niektórych leków przeciwdepresyjnych zawierających np. chloropromazynę (np. Fenactil) [1,5].

Zapalenie błony naczyniowej 

Leki stosowane w osteoporozie zawierające w swoim składzie bisfosfoniany (np. Alendrogen) czy przeciwbakteryjne sulfonamidy (np. Biseptol) lub moksyfloksacynę (np. Moloxin) mogą powodować zapalenie błony naczyniowej — rzadkie, aczkolwiek niebezpieczne działanie niepożądane.

Działanie toksyczne na siatkówkę, rogówkę oraz soczewkę 

Również poszczególne elementy strukturalne oka mogą ulegać uszkodzeniom przy długotrwałym stosowaniu wybranych leków. Działanie toksyczne na rogówkę wiąże się z odkładaniem się w niej złogów — proces ten nazywany jest keratopatią. Zjawisko to występuje również na siatkówce oka przy zastosowaniu leków z amantadyną (Amantix, Viregyt K) czy chlorochiny (Arechin). Zmiany te następują po około 2 tygodniach od momentu rozpoczęcia terapii i ustępują po zakończeniu leczenia. Niemniej jednak stan rogówki i siatkówki, podczas stosowania leku, musi być konsultowany z lekarzem okulistą.

Większość niesteroidowych leków przeciwzapalnych stosowanych miejscowo w trakcie stanu zapalnego oka np. diklofenak (Dicloabak) powoduje przekrwienie rogówki oraz pieczenie spojówki. Długotrwałe stosowanie tych leków może prowadzić do uszkodzenia struktur oka, a w konsekwencji uszkodzenia wzroku [2,5].

Inne działania niepożądane

• krwawienie w obrębie oka u osób z problemami z zakrzepicą i niekontrolujących wartości INR (np. przy stosowaniu acenokumarolu czy warfaryny),
• nieprawidłowe rozróżnianie barw (głównie koloru żółtego i zielonego) przy zażywaniu digoksyny stosowanej w leczeniu niewydolności serca czy migotaniu przedsionków,
• skurcz ciała rzęskowego w oku — zwężanie i rozszerzanie naczyń krwionośnych powoduje efekt przekrwionych oczu przy aplikacji leków na jaskrę zawierających w swoim składzie brymonidynę (np. Alphagan) [3,5].

Polekowe uszkodzenie wzroku – jak zmniejszyć jego prawdopodobieństwo?

Przy aplikacji preparatów w formie kropli do oczu, należy ucisnąć kanalik łzowy, aby zmniejszyć ilość leku, która dostaje się do krążenia ogólnego. Kiedy lek dostałby się do błony śluzowej nosa, działanie toksyczne mogłoby być nawet silniejsze niż podanie tej samej substancji w postaci doustnej. Dodatkowo uciskanie kanalika łzowego powoduje poprawienie skuteczność leczenia np. w trakcie terapii jaskry. Więcej informacji o prawidłowej aplikacji kropli ocznych znajdziesz tu: Leki oczne — zasady prawidłowego stosowania.

W razie wstąpienia powikłań polekowych zarówno lekarz, farmaceuta jak i pacjent, jego rodzina czy opiekun prawny zobligowani są do zgłaszania działań niepożądanych elektronicznie lub telefonicznie m.in. za pośrednictwem URPLu – czyli Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych [4].

Podsumowanie 

Stosowanie leków zarówno miejscowo jak i ogólnoustrojowo niesie ze sobą ryzyko występowania działań niepożądanych. Bardzo często jednak są one odwracalne po zakończeniu terapii lub możliwe do uniknięcia przy dokładności przyjmowania wynikającej z ulotki dołączonej do produktu leczniczego. Niemniej jednak, w większości przypadków korzyść ze stosowania danego leku zdecydowanie przewyższa ryzyko wystąpienia powikłań. Dlatego stosując jakikolwiek preparat, należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarza i farmaceuty.