Stomia to rodzaj przetoki, która jest celowym połączeniem pomiędzy narządami jamy brzusznej a powierzchnią skóry. Stomia (zwana czasem odbytem brzusznym) jest wykonywana przez chirurga podczas zabiegu operacyjnego. Na brzuchu pacjenta tworzy się otwór, przez który mocz lub treść jelitowa wydalane są na zewnątrz organizmu [4].

Jakie są rodzaje stomii?

W zależności od narządu, który został połączony z powierzchnią brzucha, wyróżniamy:

• kolostomię — przetokę jelita grubego;
• ileostomię — przetokę jelita cienkiego;
• urostomię — przetokę dróg moczowych;
• nefrostomię — przetokę, która jest wyprowadzona bezpośrednio z nerki.

Wyróżniamy również gastrostomię (przetokę żołądka), która służy do podawania pożywienia z pominięciem przełyku [5].

Kolostomia

Wykonuje się ją, kiedy istnieje konieczność wycięcia części jelita grubego lub odbytnicy. Najczęściej jest umiejscowiona po lewej stronie brzucha. Jej zadaniem jest odprowadzanie gazów jelitowych i stolca. Kolostomia może być czasowa, w momencie gdy istnieje możliwość odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego. U pacjentów z tym rodzajem stomii występuje naturalne parcie na stolec i przez naturalny odbyt wydzielany jest śluz. Częściej jednak jest definitywna — dzieje się tak, kiedy w momencie zabiegu usunięte zostają odbytnica i odbyt. Kolostomia wystaje około 1,5 cm powyżej powierzchni skóry. 

Głównym wskazaniem do wyłonienia stomii na jelitach są nowotwory. Innymi czynnikami, które mogą to spowodować, są:

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• choroba Leśniowskiego — Crohna,
• perforacja uchyłków odbytnicy,
• mnoga polipowatość rodzinna,
• mechaniczne urazy brzucha.

Ilestomia

To przetoka na jelicie cienkim. Wytwarzana jest po usunięciu części jelita cienkiego lub całego jelita grubego. Zlokalizowana jest zawsze po prawej stronie brzucha i wystaje około 3 cm ponad powierzchnią skóry — żeby zminimalizować ryzyko kontaktu wyciekającej treści jelitowej ze skórą wokół stomii. W ilestomii treść jelitowa wydalana jest w sposób ciągły (w odróżnieniu od kolostomii). Enzymy trzustkowe i kwasy żółciowe, które są zawarte w treści jelitowej, mogą drażnić skórę wokół stomii. Osoby z tym rodzajem stomii są istotnie narażone na odwodnienie.

Urostomia

Jest to przetoka łącząca moczowody ze skórą w sposób bezpośredni lub dzięki wyizolowanym odcinkom jelita cienkiego. Wydalanie moczu następuje w sposób niekontrolowany i ciągły.

Wskazaniami do wyłonienia urostomii są: wady wrodzone układu moczowego, nowotwory, choroby zapalne pęcherza oraz uraz lub marskość pęcherza.

Jakie powikłania może powodować stomia?

Powikłania stomii mogą być zarówno miejscowe, jak i ogólnoustrojowe. Do powikłań ogólnoustrojowych zaliczamy problemy psychospołeczne (obniżone poczucie własnej wartości, ograniczenie kontaktów międzyludzkich) oraz metaboliczne, czyli głównie zaburzenia elektrolitowe i odwodnienia. W związku z tym pacjentom ze stomią zaleca się przyjmowanie co najmniej 3 litrów płynów dziennie. Ze względu na skrócenie jelita cienkiego, problemem jest też prawidłowe wchłanianie leków. W związku z tym należy stosować leki w formie łatwo rozpuszczalnych postaci: zawiesin, roztworów, kapsułek żelatynowych i tabletek niepowlekanych. Usunięcie jelita może być też przyczyną niedoborów witaminy B12. 

Do powikłań miejscowych (dermatologicznych i chirurgicznych) zaliczamy:

• krwawienia, obrzęki, martwica;
• wciągnięcie lub wypadanie stomii;
• przepuklina okołostomijna;
• skręcenie jelita;
• odparzenia spowodowane otarciami;
• zakażenia bakteryjne i grzybicze;
• reakcje alergiczne na sprzęt stomijny.

W zapobieganiu problemom skórnym rekomendowane jest stosowanie preparatów ochronno-pielęgnacyjnych: pudrów, past gorąco uszczelniających, kropli neutralizujących zapachy, aerozoli ułatwiających usuwanie przylepca i pianek do mycia [1,2].

Jak wymieniać worki do stomii?

Powinna się odbywać w pomieszczeniach z dostępem do bieżącej wody i lustra, które pomoże obejrzeć stomię. Co więcej, pacjent powinien być zaopatrzony w nożyczki do wycięcia otworu w płytce, papierową miarkę do mierzenia stomii, woreczek na zużyty worek stomijny, mydło oraz ręcznik papierowy.

Przed naklejeniem nowego worka należy dokładnie umyć i osuszyć skórę wokół stomii oraz powinno się dokładnie dopasować nową płytkę w celu uniknięcia podrażnienia dookoła stomii. Wymiana worków kolostomijnych odbywa się najczęściej co 24 godziny o stałych porach dnia. W przypadku ilestomii, worki powinno się wymieniać rano — wtedy wydala się najmniej treści jelitowej [3].

Sprzęt stomijny 

W Polsce sprzęt do stomii jest w całości fundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Limit miesięczny wynosi:

• kolostomia — 300 zł i do 90 sztuk worków;
• ilestomia — 400 zł i do 90 sztuk worków;
• urostomia — 480 zł i do 90 sztuk worków;
• nefrostomia — 120 zł i do 12 sztuk worków.

Każdy z worków, w ramach refundacji, można zamienić na równowartość innego sprzętu stomijnego.

Worki do stomii mogą być przezroczyste (w okresie pooperacyjnym pozwolą to na lepszą kontrolę stomii oraz pozwala zaobserwować ewentualne nieprawidłowości) lub cieliste [1,3,4].

Dieta u pacjentów ze stomią jelitową — na co zwrócić uwagę?

Nie u wszystkich pacjentów ze stomią zmiana diety i nawyków żywieniowych jest konieczna. Charakteryzować się jednak powinna przyjmowaniem określonej liczby płynów oraz unikaniu produktów, które będą zwiększać wytwarzanie gazów jelitowych. 

Na grafice przedstawiono wpływ poszczególnych składników pożywienia na funkcje stomii. Warto podkreślić, że czas opóźnienia pomiędzy przyjęciem gazotwórczego pokarmu a wydalaniem gazów przez stomię wynosi około 3 godziny w przypadku ileostomii oraz około 7 godzin w przypadku kolostomii. Dodatkowo, picie gazowanych napojów, picie przez słomkę, palenie papierosów czy żucie gumy również zwiększa objętość gazów w przewodzie pokarmowym. Rozwiązaniem mogą być worki stomijne z filtrem pochłaniającym zapachy [3].