Świerzb u ludzi jest chorobą zakaźną wywołaną przez świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes hominis, Sarcoptes scabiei). Odmiany atakujące zwierzęta np. psi świerzbowiec drażniący (Sarcoptes scabiei var. canis) czy świerzbowiec drażniący koci (Notoedres cati) oraz świerzbowiec uszny (Otodectes cynotis) mogą przenosić się na człowieka, jednakże dzieje się to rzadko i z reguły nie są one dla ludzi tak groźne, jak dla zwierząt [1].

Świerzb u psa lub kota — jak wygląda?

Następujące objawy zauważone u zwierząt domowych powinny skutkować wizytą u weterynarza, który zdiagnozuje i wprowadzi odpowiednie leczenie:

• zaczerwienienie, podrażnienie czy ból uszu, często również zapalenie ucha i brunatna wydzielina o brzydkim zapachu (świerzbowiec uszny);
• można go pomylić z zakażeniem bakteryjnym lub grzybiczym ucha, wtedy najczęściej widoczna jest dodatkowo ropna wydzielina;
• zwierzę jest niespokojne, często się drapie, ociera o różne powierzchnie, trzepie uszami, liże się w zaczerwienionych miejscach;
• przerzedzenie sierści, łuszczenie skóry, rumień, zaczerwienienie [2].

Czy świerzb jest zaraźliwy?

Tak, świerzb jest zaraźliwy. Ludzie mogą się zarazić świerzbem w następujący sposób:

• świerzbem najłatwiej można się zarazić przez bezpośrednie kontakty z osobą zakażoną (np. kontakty intymne, prezerwatywa nie jest skuteczną ochronną) oraz przez kontakt z przedmiotami, których ta osoba używała (ręczniki, pościel, ubrania, szklanki);
• szczególnie narażone są osoby mieszkające w jednym gospodarstwie domowym. Świerzbowiec może przebywać nawet do 72 h poza skórą, np. w kurzu;
• ryzyko przeniesienia zależy jednak od poziomu inwazji świerzbowca w żywicielu [3].

Kto może się zarazić świerzbem?

Świerzbem mogą zarazić się wszyscy ludzie, jednak najczęściej są to:

• seniorzy i dzieci;
• osoby mieszkające w złych warunkach sanitarnych i niedbające o higienę osobistą;
• pacjenci chorujący na inne choroby, w szczególności o obniżonej odporności lub w przypadku wyniszczenia organizmu [2].

Jak wygląda świerzb? Objawy

Objawy świerzbu są następujące:

• Świąd nasilający się po rozgrzaniu ciała np. po kąpieli lub w nocy;
• grudkowo-pęcherzykowe zmiany skórne, wysypka występującą w szczególności w przestrzeniach międzypalcowych rąk, łokciach, pośladkach, fałdach skóry, okolicach pępka, piersi u kobiet i narządów płciowych u mężczyzn;
• u dzieci zmiany skórne są również często obserwowane na dłoniach, stopach i owłosionej skórze głowy;
• nory świerzbowcowe (wydrążone w naskórku norki w kształcie litery C albo S, ewentualnie w lini prostej);
• świąd prowadzi do drapania się i uszkodzeń naskórka, co ułatwia nadkażenia bakteryjne tych miejsc i może prowadzić do powstania przeczosów (linie nadżerki naskórka) lub liszajca (strupy i objaw wtórnej infekcji) [1].

Z czym można pomylić świerzb?

Świerzb może być mylony z innymi chorobami skórnymi, takimi jak egzema, łuszczyca, czy bielactwo. Jednakże charakterystyczne objawy świerzbu, takie jak intensywny swędzący wysyp, które często pojawiają się na rękach, nadgarstkach i pomiędzy palcami, najczęściej pozwalają na szybkie rozpoznanie choroby.

Co zrobić, gdy ktoś z domowników jest zarażony świerzbem?

Gdy ktoś z naszych współdomowników zarazi się świerzbem, należy pamiętać o kilku aspektach:

• najlepiej zgłosić się do lekarza rodzinnego lub dermatologa (może zlecić wykonanie badania mikroskopowego zeskrobin naskórka albo pobranie wycinka histopatologicznego);
• wyprać w wysokiej temperaturze i wyprasować ubrania i bieliznę osoby zakażonej, wspólne ręczniki czy pościel oraz nie używać ich przez co najmniej tydzień;
• przez 14 dni po leczeniu jak najczęściej zmieniać ubrania, pościel, ręczniki, prać je w temp. min. 60°C i prasować;
• pluszaki, ubrania, których nie możemy prać w wysokiej temperaturze oraz inne przedmioty, na których mógłby się przenieść świerzbowiec, należy zamknąć w szczelnych plastikowych workach na przynajmniej 14 dni;
• posprzątać i koniecznie odkurzyć całe mieszkanie, a worek z odkurzacza zawinąć w plastikową torbę i wyrzucić;
• przyciąć i dokładnie oczyścić paznokcie;
• poddać się leczeniu zaleconemu przez lekarza (również inni domownicy oraz partnerzy seksualni, nawet jeżeli nie mają objawów) [4].

Jak leczyć świerzb?

Preparaty przeciwświądowe stosuje się zgodnie z zaleceniem lekarza oraz informacjami w ulotce. Najczęściej nakłada się je wieczorem na umyte ciało (lepsze przenikanie leku do naskórka). Szczególnie należy zwrócić uwagę na miejsca pomiędzy palcami stóp i rąk, pachy, pośladki, okolice narządów płciowych i pozostawić je na skórze przez co najmniej osiem godzin.

Leczenie jest skuteczne, jeżeli tydzień po jego zakończeniu nie występują żadne objawy choroby, czyli np. nowe zmiany na skórze lub świąd, szczególnie w godzinach nocnych (w przypadku świądu warto stosować emolienty lub leki przeciwhistaminowe). Warto mieć na uwadze, że nieleczony świerzb może trwać bardzo długo, praktycznie nie odnotowuje się przypadków samowyleczenia [1].

Leki na świerzb na receptę

W trakcie diagnozowania świerzbu u lekarza, może on zapisać leki z permetryną — związkiem przeciwpasożytniczym, działającym przeciw pasożytom zewnętrznym. Permetryna znajduje się w gotowych produktach leczniczych, takich jak Infectosab 5%,  a także lekach recepturowych, które zawierają dodatkowo siarkę, czy krotamiton o działaniu świerzbobójczym i przeciwświądowym.

Leki na świerzb bez recepty

Leki na świerzb bez recepty zawierają m.in.:

• Siarkę: ma ona działanie wysuszające, odkażające oraz grzybobójcze. Występuje ona w maściach w stężeniu 5-20%. Przykładowe preparaty to ExoTar, Maśc siarkowa.
• Benzoesan benzylu: posiada zdolność przenikania przez zrogowaciały naskórek do głębszych warstw skóry. Stosowany w infekcjach skóry wywołanych przez świerzbowca, charakteryzujących się silnym świądem i występowaniem czerwonych plam. Benzoesan benzylu występuje m.in. w płynie do stosowania na skórę Novoscabin.
• Ziele piołunu: dzięki zawartości licznych składników czynnych, ziele piołunu posiada właściwości bakteriobójcze, przeciwpasożytnicze oraz przeciwzapalne. Stosowane jest w formie naparów do przemywania skóry objętej stanem chorobowym.
• Olejek z drzewa herbacianego: nacieranie skóry olejkiem bądź dodawanie go do kąpieli zmniejsza świąd towarzyszący świerzbowy oraz redukuje stany zapalne.

Kiedy znikają krosty po świerzbie?

Krosty po świerzbie mogą zanikać stopniowo w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Często zależy to od indywidualnych czynników, takich jak ciężkość infekcji, reakcja organizmu oraz odpowiednie leczenie.

Profilaktyka świerzbu, czyli co robić, aby uniknąć choroby?

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania świerzbowi jest unikanie bliskiego kontaktu z zakażonymi osobami, ich przedmiotami osobistymi oraz łóżkami czy ubikacjami. W przypadku podejrzenia zakażenia, powinno się jak najszybciej skonsultować z lekarzem lub dermatologiem. Ważne jest również przestrzeganie higieny osobistej, takiej jak regularne mycie rąk i unikanie dzielenia się przedmiotami osobistymi.