Nieleczona cukrzyca ciążowa może prowadzić do ciężkich powikłań zarówno u przyszłej mamy, jak i jej nowonarodzonego dziecka. Z tego właśnie powodu istotne jest szybkie jej rozpoznanie, a także wdrożenie skutecznej terapii.

Cukrzyca ciążowa — patogeneza

Cukrzyca ciążowa rozwija się najczęściej w II połowie ciąży. Jest to związane ze wzrostem w tym okresie stężenia takich hormonów jak: estrogeny, progesteron, czy kortyzol. Prowadzi to do fizjologicznego nasilenia insulinooporności. Co więcej, łożysko wydziela insulinazy, czyli enzymy rozkładające insulinę. Zapotrzebowanie organizmu na insulinę pod koniec ciąży może być nawet 2-krotnie wyższe niż w jej początkowym okresie. Jest ono najczęściej rekompensowane poprzez zwiększoną produkcję jej przez trzustkę. Jednak zdarza się, że jej wydzielanie jest zbyt małe. Wtedy, dochodzi do hiperglikemii, co ma odzwierciedlenie w zbyt wysokim stężeniu glukozy we krwi [1,2].

Cukrzyca ciążowa — czynniki ryzyka

Do czynników predysponujących do wystąpienia cukrzycy ciążowej zaliczymy przede wszystkim te, które nasilają zjawisko insulinooporności. Należy tu wymienić:

• nadmiar tkanki tłuszczowej;
• niską aktywność fizyczną;
• wiek przyszłej mamy powyżej 35 lat;
• poronienie/a we wcześniejszych ciążach;
• zespół policystycznych jajników;
• stwierdzone nadciśnienie tętnicze;
• występowanie cukrzycy w rodzinie;
• stwierdzenie cukrzycy ciążowej we wcześniejszych ciążach;
• wielorództwo [2].

Cukrzyca ciążowa — objawy i diagnostyka

Cukrzyca ciążowa zazwyczaj rozwija się całkowicie bezobjawowo. W związku, z czym można ją zdiagnozować tylko i wyłącznie poprzez badanie stężenia glukozy we krwi. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego badanie przesiewowe w kierunku wykrycia cukrzycy ciążowej powinno odbywać się już na początku ciąży, najlepiej przy pierwszym kontakcie przyszłej mamy z lekarzem ginekologiem. Powinno ono polegać na:

• szczegółowym wywiadzie pozwalającym ocenić występowanie czynników zwiększających ryzyko wystąpienia cukrzycy w trakcie ciąży;
• zleceniu oznaczenia stężenia glukozy we krwi na czczo.

W przypadku stwierdzenia czynników ryzyka cukrzycy ciążowej bądź gdy oznaczone stężenie glukozy we krwi jest zbyt wysokie, zaleca się wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT) już na początku ciąży [2,4].

W przypadku pozostałych kobiet OGTT należy wykonać między 24. a 28. tygodniem ciąży. Cukrzycę ciążową rozpoznaje się w przypadku, gdy chociaż jedno z poniższych kryteriów zostaje spełnione [3]:

Cukrzyca ciążowa — leczenie

Terapia cukrzycy ciążowej powinna opierać się przede wszystkim na dwóch aspektach:

Wybor właściwej diety

U kobiet w ciąży z prawidłową wagą ciała, dzienne zapotrzebowanie energetyczne wynosi ok. 35 kcal/1 kg masy ciała, a u kobiet z nadwagą 25-30 kcal/1 kg masy ciała. Ponadto, istotne jest, aby przyrost masy ciała w trakcie ciąży nie był większy niż 8-12 kg. Aby osiągnąć te założenia, należy stosować się do kilku zaleceń dietetycznych:

• spożywać w równych odstępach czasu 5-6 posiłków dziennie;
• spożywane węglowodany powinny charakteryzować się niskim indeksem glikemicznym;
• spożywać posiłki zawierające zarówno tłuszcze nasycone jak i nienasycone.

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna pozytywnie wpływa na regulację gospodarki węglowodanowej. Wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość komórek na insulinę, dzięki czemu obniżona zostaje glikemia. Aktywność fizyczna u kobiet w ciąży powinna być umiarkowana. Zalecane są spacery, gimnastyka, joga, czy pływanie [3,4].

Jeśli po wdrożeniu właściwej diety, a także zwiększeniu aktywności fizycznej nie uzyskuje się poprawy wartości glikemii, należy wdrożyć insulinoterapię. Dotyczy to nawet 20-30% przypadków cukrzycy ciążowej. Zaleca się, aby stosowane były insuliny długodziałające, a ich podawanie było ściśle skorelowane z uzyskanymi wynikami codziennych pomiarów glikemii. Co ważne, samokontrola stężenia glukozy we krwi powinna być standardowym działaniem jako element terapii cukrzycy ciążowej [3].

U kobiet w ciąży niezalecane jest natomiast stosowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych. Jest to związane z obawą o wystąpienie skutków ubocznych wobec rozwijającego się płodu, a także wątpliwościami wynikającymi z braku badań potwierdzających ich skuteczność w leczeniu cukrzycy ciążowej  (czytaj też: Insulina — zasady prawidłowego przechowywania) [5].

Cukrzyca ciążowa — powikłania

Nieleczona cukrzyca ciążowa może prowadzić do ciężkich powikłań, które mogą stanowić zagrożenie zarówno dla matki, jak i nowo narodzonego dziecka. Do najczęstszych należy zaliczyć:

• makrosomia noworodka: stwierdza się ją u nawet 40% noworodków urodzonych przez kobiety, u których stwierdzono cukrzycę ciążową. Noworodek z makrosomią charakteryzuje się dużą masą urodzeniową (4000-4500g), cushoidalnym wyglądem (okrągła, pełna twarz), a także żywoczerwoną skórą. Występowanie makrosomii wiąże się ponadto z większym ryzykiem wystąpienia urazów okołoporodowych;
• wcześniactwo: przedwczesne rozwiązanie ciąży dotyczy nawet 30% ciąż, w trakcie których stwierdzono cukrzycę. Wiąże się to z większym ryzykiem wystąpienia niedotleniania u dziecka, zaburzeń funkcjonowania jego układu oddechowego, czy różnego rodzaju infekcji;
• występowanie wad wrodzonych: cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko wystąpienia wad wrodzonych, dotyczących m.in. układu sercowo- naczyniowego i układu nerwowego;
• zaburzenia metaboliczne u noworodków: cukrzyca ciążowa zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia takich zaburzeń metabolicznych jak insulinooporność, hipomagnezemia, czy hipokalcemia. Również predysponuje ona do rozwoju cukrzycy, a także otyłości.

Odpowiednio wczesne rozpoznanie cukrzycy ciążowej daje szansę na zmniejszenie ryzyka wystąpienia potencjalnych powikłań u przyszłej mamy, a także urodzenie zdrowego dziecka. W tym celu niezbędne jest stosowanie się do kilku podstawowych zasad. Po pierwsze należy stale monitorować glikemię, wdrożyć nowe zasady żywieniowe, a także zwiększyć swoją aktywność fizyczną. Kobieta ze stwierdzoną cukrzycą ciążową musi zrozumieć, jak bardzo są to istotne aspekty — nie tylko dla jej zdrowia, ale również dla jej dziecka (czytaj też: Jakie leki są przeciwwskazane u diabetyków?).